Te niezwykłe stworzenia potrafią spać w locie i nie dotykać ziemi przez miesiące
Jerzyki (Apus apus), bo o nich mowa, to wyjątkowe ptaki, które potrafią pozostawać w locie bez przerwy nawet wiele miesięcy. Żywią się tylko owadami latającymi: komarami, meszkami, muchami, chrząszczami – nie są przy tym wybredne i wykorzystują wszystkie dostępne gatunki. W pogoni za zdobyczą rozwijają prędkość do 200 km/godz. Jak żyją te fascynujące ptaki, i jak można im pomóc w zmienionym przez człowieka środowisku?
- Jerzyk – ptak, który śpi w powietrzu
- Dlaczego jerzyk nazywa się po łacinie Apus apus – „bez stóp”?
- Kilka faktów o jerzykach, których pewnie nie znaliście
- Skrzynki lęgowe dla jerzyków jako rekompensata za utratę miejsc gniazdowych
Jerzyk – ptak, który śpi w powietrzu
Jerzyki przypominają w powietrzu jaskółki i są często z nimi mylone. Mają wąskie, sierpowate skrzydła, ich pióra są ciemnobrązowe do czarnych i tylko na gardle można dostrzec białawą plamę. Latem widać je często wysoko na niebie. Prawie całe życie spędzają ci powietrzni akrobaci i myśliwi w locie. Swoje pożywienie, przeróżne owady, łowią podczas lotu. Potrafią podążać za owadami jak jaskółki. Podczas słonecznej pogody polują wysoko w powietrzu, a kiedy nadchodzi burza albo deszcz, owady zniżają loty, a wraz z nimi polujące na nie jerzyki. Dlatego obserwując latające ptaki, można przewidzieć, jaka w najbliższych godzinach będzie pogoda.
W locie zdarza się niemal wszystko co ważne w życiu jerzyków: słyną z tego, że prawie całe życie spędzają w powietrzu. Śpią w powietrzu, odżywiają się i piją w powietrzu, i nawet w powietrzu uprawiają seks. Jedynie składanie jaj i wychowanie młodych wykonują jerzyki na ziemi. Jerzyki mają bardzo krótkie, mocne nogi ze wszystkimi pazurkami skierowanymi do przodu, dlatego nie mogą usiąść na drucie jak jaskółki ani na cienkich gałązkach. Poruszanie się na ziemi sprawia im dużą trudność, więc prawie nigdy nie chodzą. Czasami odpoczywają, chwytając się pazurkami pionowej ściany skały lub budynku.
Dlaczego jerzyk nazywa się po łacinie Apus apus – „bez stóp”?
W XIII wieku, Albert Wielki, niemiecki duchowny i uczony znany z obszernej wiedzy przyrodniczej, znawca Arystotelesa, opisał w swoim dziele „O zwierzętach” ptaka o nieznanej bliżej nazwie „driacha”, którym mógł być jedynie jerzyk. Ten ptak miał być pozbawiony stóp i pełzać, kiedy znajdzie się na ziemi, na łokciach skrzydeł i na piersi niczym nietoperz. Miał pojawiać się dopiero na początku lata i wtedy wyprowadzać młode. Kiedy pisklęta się usamodzielniły, jerzyki-rodzice umierali, „pozostawiając młode jako kontynuatorów swego nędznego życia”.
Uczony Albert Wielki przytacza obserwacje ptaków wyglądające na prawdopodobne, ale najwyraźniej mało uważnie przeczytał uwagi Arystotelesa na temat braku stóp. Ten starożytny filozof z IV wieku p.n.e. wskazywał wyraźnie, że nazwy ptaka (Apus = beznogi) nie należy brać dosłownie, ale w sensie przenośnym odnośnie jego „słabych nóg”. Również Pliniusz Starszy pisał, że „Apodes” nie mogą używać swoich nóg, jak inne ptaki. O ile wszystkie inne ptaki siedzą albo stoją na ziemi, to jerzyki spoczywają tylko w gnieździe albo zawisają w powietrzu.
Jako umieranie jerzyków-rodziców po wyprowadzeniu lęgu uznał najwyraźniej Albertus Magnus nagłe znikanie jerzyków w pełni lata. W rzeczywistości jerzyki przylatują z Afryki, gdzie zimują, zwykle w maju i odlatują już w sierpniu. Inni autorzy mieli jeszcze bardziej osobliwe wytłumaczenia nagłego znikania ptaków: szwajcarski przyrodnik Konrad Gesner z XVI wieku powtarza panującą wówczas opinię, jakoby jerzyki spędzały zimę skupione w strumieniach i jeziorach albo w skałach na morskim wybrzeżu.
Kilka faktów o jerzykach, których pewnie nie znaliście
Jerzyki nie raz zaskoczyły badaczy; aby dowiedzieć się więcej o ich osobliwych zwyczajach, ptaki są wyposażane w maleńkie nadajniki. Oto kilka fascynujących faktów z ich życia:
- Jerzyki są ptakami wędrownymi i potrafią lecieć do 10 miesięcy bez przerwy i lądowania. Kontakt z lądem mają ptaki najczęściej tylko w okresie gniazdowania. Badania nadajników w 2016 roku wykazały, że jerzyki z obszarów gniazdowania w Europie leciały do centralnej Afryki i z powrotem bez jednego dotknięcia ziemi.
- Obserwując zachowanie jerzyków, uczeni doszli do wniosku, że ptaki śpią w powietrzu. Prawdopodobnie potrafią, podobnie jak delfiny, wyłączyć aktywność jednej półkuli mózgowej. Podczas gdy jedna połowa mózgu śpi podczas lotu, druga aktywnie nim steruje.
- Jerzyki lecą w Europie uparcie do miejsca gniazdowania w ostatnim roku. Ponieważ mało jest skalistych klifów ze szczelinami, które stanowią naturalne miejsce gniazdowania, ptaki gnieżdżą się obecnie głównie na fasadach wysokich budynków, pod rynnami, dachami i balkonami. Podczas migracji do Afryki jerzyki są bardziej elastyczne: nie mają stałych zimowisk i podążają za korzystnymi warunkami pogodowymi i zasobami pożywienia.
- Jerzyki są wrażliwe na pogodę i okres wylęgu uzależniają od zewnętrznych warunków. Podczas ciepłej i słonecznej pogody ptak siedzi na jajach 18 dni, a podczas złej do 25 dni. Również pisklęta reagują na pogodę i w korzystnych warunkach już po 37 dniach wylatują z gniazda, a przy złej pogodzie ich rozwój trwa do 56 dni.
- Młode jerzyki stają się prędko samodzielne po opuszczeniu gniazda. Znajdują drogę do Afryki i bez rodziców lecą na zimowisko.
- Po dobre pożywienie rodzice muszą czasem odbywać dalekie loty i pisklęta przez dwie-trzy noce głodują. Bez jedzenia zapadają w rodzaj hibernacji, przypominającej krótki sen zimowy innych zwierząt.
- Jerzyki żyją stosunkowo długo – jeśli mają taką szansę. Wiek 10 lat i więcej nie jest rzadkością, a obrączkowanie potwierdza fakt osiągania przez jerzyki wieku nawet ponad 20 lat.
- Naturalnymi wrogami jerzyków są Europie Środkowej przede wszystkim kobuzy i sokoły wędrowne, które polują na nie na wolnym powietrzu.
Skrzynki lęgowe dla jerzyków jako rekompensata za utratę miejsc gniazdowych
Jerzyk to nie sikorka albo rudzik, i nie założy gniazda gdzieś w żywopłocie, stosie cegieł lub w zawieszonej na drzewie skrzynce. Nowoczesne budynki, szczelnie izolowane, bez żadnych szczelin i zakamarków, są stracone dla ptaków jako miejsca gniazdowania, szczególnie dla jerzyków. Aby poprawić jerzykom ich warunki lęgowe, potrzebny jest montaż specjalnie dla tego gatunku przeznaczonych skrzynek lęgowych.
Budki lęgowe dla jerzyków należy instalować na wysokości co najmniej 5 m, w miejscach gdzie nie będą narażone na upał i silne słońce. Ponieważ ptaki żyją w koloniach, wskazane jest montowanie skrzynek lęgowych w większych grupach. Dobrze sprawdzają się na wysokich budynkach i blokach mieszkalnych. Nie ma przy tym obawy o zanieczyszczanie ścian, jako że ptaki, w trosce o bezpieczeństwo swoich dzieci, wynoszą nieczystości daleko od gniazda.
