Ten grzyb osiąga w skupie cenę nawet €2000 za kg. Właśnie pojawił się w Polsce
Uznany sto lat temu w Polsce za wymarły, a od niedawna ponownie odkrywany w lasach Małopolski grzyb o nazwie Tricholoma matsutake, jest u nas praktycznie nieznany. W Japonii natomiast jest bardzo poszukiwanym i drogim przysmakiem, którego tradycja sięga ponad tysiąca lat. Grzyby zaliczone do pierwszej klasy handlowej osiągają cenę nawet 2000 € za kologram. Biorąc pod uwagę rzadkość występowania gąski sosnowej w naszych lasach, trudno raczej liczyć na zarobienie fortuny, ale o pewną wiedzę na temat tego grzyba zawsze warto się wzbogacić.
- Jak wygląda gąska sosnowa?
- Gdzie należy szukać gąski sosnowej?
- Japońska historia gąski sosnowej
- Lecznicze zastosowanie gąski sosnowej na Dalekim Wschodzie
- Znaczenie gospodarcze i przyszłość gąski matsutake
Jak wygląda gąska sosnowa?
Nazwa gatunkowa wywodzi się od japońskich słów matsu = „sosna” i take = „grzyb”, i wskazuje na jedyny mikoryzowy rodzaj roślin dla Tricholoma matsutake. Kapelusz gąski sosnowej ma średnicę od 6 cm do 20 cm, czasem do 30 cm. Początkowo jest półkulisty, później spłaszczony, ze zwiniętym brzegiem. Na górnej powierzchni są widoczne wyraźnie duże łuski, kolor ma różne odcienie brązu – od jasnego do umbry. Kapelusz często pęka, pokazując białawy miąższ.
Blaszki są białawe do kremowych, trzon cylindryczny o długości do 15 cm. Znajduje się na nim duży, wełnisty pierścień. Powyżej pierścienia trzon jest biały i gładki, a poniżej ma widoczne prążki w kolorze kapelusza. Zapach miąższu jest intensywny, słodkawy, przypomina zapach cynamonu. Smak jest łagodny, aromatyczny, czasem nieco ostry i gorzkawy.
Gdzie należy szukać gąski sosnowej?
Chociaż należy do popularnej rodziny gąskowatych, to mało przypomina znaną gąskę zielonkę albo niekształtną. W Europie rośnie w borach chrobotkowych, na ubogich, kwaśnych i piaszczystych glebach. Jest partnerem mikoryzowym sosen, co dodatkowo zawęża obszar jej występowania. Owocniki pojawiają się pod sosnami właśnie od sierpnia do października.
Fakt, że gąska matsutake jest partnerem mikoryzowym sosny oznacza, że na naszym kontynencie tworzy symbiozę z sosną pospolitą (Pinus sylvestris), a w Azji Wschodniej – z sosną gęstokwiatową (Pinus densiflora). Odkryte dopiero pod koniec XIX wieku zjawisko mikoryzy polega na ścisłym związku drzew i grzybów ku ich obopólnej korzyści. Drzewa zaopatrują grzyby w związki wytwarzane w procesie fotosyntezy, a w zamian strzępki grzybni dostarczają drzewom nie tylko związki mineralne, ale również substancje o charakterze antybiotyków i inne zwiększające odporność roślin na sytuacje stresowe.
Gąska sosnowa preferuje bory sosnowe o nieprzerwanej kontynuacji i dlatego jest spotykana przede wszystkim na obszarach naturalnych lasów sosnowych. To jest główną przyczyną ekstremalnej rzadkości tego gatunku, do której przyczyniły się niewątpliwie zręby zupełne w lasach.
Japońska historia gąski sosnowej
Jedna z pierwszych wzmianek o tym grzybie znajduje się w japońskim wierszu z VIII wieku. Według informacji zachowanych z XIII wieku gąska matsutake była spożywana na dworze, a także wręczana jako prezent na specjalne okazje. Ten zwyczaj przetrwał w Japonii do dziś. Do XVIII wieku matsutake spożywano głownie na dworze na dworze cesarskim. W pochodzącej z 1695 roku książce kucharskiej „Honcho Shokkan“ po raz pierwszy został zauważony wewnętrzny związek między grzybem i sosną.
Z czasem grzyb stał się dostępny dla różnych grup społecznych, znalazł miejsce w sztuce, a także był obiektem pierwszych obserwacji naukowych. Otóż siedemnastowieczny mnich buddyjski notował przez wiele lat ilości grzybów zebranych w górskim lesie niedaleko Kioto. Jego informacje pozwoliły na oszacowanie rocznych opadów deszczu, warunków cieplnych, wieku i zdrowotności górskich lasów w latach 1636-1667.
Pierwotnie grzyb matsutake był rozpowszechniony w całej Japonii; znajdowano go lasach sosnowych na północy Hokkaido i na południu Kiusiu. Po II. wojnie światowej grzyb stawał się coraz rzadszy, aż w 1961 roku zbiory wyniosły zaledwie 10% wielkości sprzed wojny.
Do zaniku gąski sosnowej przyczyniło się zamieranie jej jedynego partnera, bez którego nie może istnieć, a mianowicie opanowywanie lasów sosnowych w Japonii przez gatunek nicieni. Inwazja tego szkodnika powoduje obumieranie sosen, szczególnie w drzewostanach osłabionych przez suszę i niekorzystne warunki atmosferyczne. Nie bez znaczenia pozostają ogólne zmiany klimatyczne oraz gospodarcze wykorzystanie lasów.
Lecznicze zastosowanie gąski sosnowej na Dalekim Wschodzie
Tradycja zastosowanie grzybów matsutake do celów leczniczych sięga w Chinach kilku tysięcy lat. Poza tym były tam używane również rytualnie. Stosowano gąskę sosnową do leczenia zapalenia błony śluzowej żołądka, gorączki i skurczów. Używano tez w leczeniu zapalenia migdałków i zwalczaniu robaków jelitowych.
Grzyb matsutake ma właściwości przeciwnowotworowe. W eksperymentach na zwierzętach wykazywał pozytywne działanie na guzy (Ikekawa et al. 1969, Ebina et al. 2002). Przerzuty w komórkach nowotworowych były hamowane poprzez pozytywny wpływ na układ odpornościowy. Poza tym wykazano, że ekstrakty z grzybni Tricholoma matsutake chronią jelito grube przed szkodliwym działaniem silnie rakotwórczych substancji chemicznych jak azoksymetan.
W skrócie można wymienić lecznicze działanie gąski sosnowej następująco:
- wspomaga układ odpornościowy,
- hamuje rozwój komórek nowotworowych,
- działa antyoksydacyjnie,
- posiada działanie przeciwzapalne,
- działa przeciwmiażdżycowo.
Znaczenie gospodarcze i przyszłość gąski matsutake
Ze względu na rzadkość występowania i trudności zbioru grzyby matsutake są ekstremalnie drogie. Zbiory grzybów w Japonii zostały w ostatnim półwieczu bardzo mocno zredukowane. Problemy ze zbiorem owocników polegają na tym, że najlepszy smak i aromat, a co za tym idzie wartość handlową posiadają owocniki bez rozwiniętego jeszcze parasola. Dlatego zbiory powinny być w okresie, kiedy grzyby dopiero wyłaniają się z ziemi, co wymaga dużego doświadczenia i wysokich umiejętności obserwacji.
W Japonii grzyby matsutake są nie tylko kulinarnym przysmakiem, ale również symbolem jesieni, oznaką dobrobytu i szczęścia. Często są wręczane jako prezent i stanowią ważny element świątecznych posiłków. Wysoka renoma grzybów znalazła odzwierciedlenie w licznych wierszach, obrazach i innych dziełach artystycznych.
Naukowcy badają intensywnie biologię i ekologię gąski sosnowej, aby znaleźć możliwości jej sztucznej hodowli. Jednym z głównych badań jest relacja mikoryzowa między grzybem i sosną żywicielską. Zrozumienie tej symbiotycznej relacji może mieć kluczowe znaczenie dla opracowania skutecznych metod uprawy w kontrolowanych warunkach.