Barszcz Sosnowskiego, niezwykle inwazyjny chwast z rodziny selerowatych, coraz częściej pojawia się w Polsce, rozprzestrzeniając się w każdym województwie. Jego obecność można zauważyć na nieużytkowanych przez człowieka terenach, takich jak łąki, odłogi czy przydroża, ale również wzdłuż brzegów jezior, rzek oraz na polach uprawnych, pastwiskach, a nawet w ogrodach i parkach. Wzrost populacji tego chwastu z roku na rok jest wyraźnie zauważalny, co stanowi coraz większe wyzwanie dla różnych ekosystemów.
Barszcz Sosnowskiego jest uznawany w Polsce za jedną z najbardziej niebezpiecznych i trujących roślin. Jego obecność stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Roślina ta zawiera związki działające światłouczulająco, które mogą prowadzić do rozwoju reakcji fotoalergicznych i fototoksycznych u osób, które zostały narażone na bezpośredni kontakt z rośliną np. dotknięcie.
W dojrzałych owocach, soku i olejku eterycznym barszczu Sosnowskiego znajdują się substancje toksyczne. Głównym ich działaniem jest fotosensybilizacja, czyli zwiększenie wrażliwości komórek na promieniowanie świetlne. Skutkiem takiego działania może być wystąpienie poważnych oparzeń skóry po ekspozycji na słońce, nawet jeśli kontakt z rośliną był krótkotrwały.
Warto wspomnieć, że barszcz Sosnowskiego był kiedyś uprawiany w Polsce jako roślina pastewna. W latach osiemdziesiątych XX wieku stanowił surowiec do produkcji pasz dla bydła domowego. Obecnie jednak ze względu na jego toksyczne właściwości, uprawa i wykorzystanie rośliny są zdecydowanie odradzane.
Jakie są objawy oparzenia barszczem Sosnowskiego?
Szkodliwe substancje chemiczne zawarte w soku i wydzielinie włosków gruczołowych barszczu Sosnowskiego, pod wpływem promieni słonecznych UVA i UVB, reagują ze skórą człowieka, wywołując oparzenia II i III stopnia. Po kontakcie z rośliną, zwykle w ciągu pierwszej doby, objawy takie jak zaczerwienienie skóry oraz powstawanie pęcherzy wypełnionych surowiczym płynem stają się bardziej nasilone.
Zapalne zmiany skórne zazwyczaj utrzymują się przez około trzy dni. Podrażnione miejsca na ciele mogą pozostać wrażliwe na promieniowanie UV nawet przez kilka lat, co wymaga szczególnej ostrożności w ekspozycji na słońce. Ta długotrwała wrażliwość wymaga stosowania ochrony przeciwsłonecznej, aby zapobiec dalszym uszkodzeniom skóry.
Oprócz problemów skórnych, toksyczne związki chemiczne naturalnie występujące w barszczu Sosnowskiego mogą prowadzić do innych poważnych dolegliwości zdrowotnych. Do najczęstszych należą podrażnienie dróg oddechowych, zapalenie spojówek, bóle głowy, nudności oraz wymioty, co potęguje ryzyko związane z przypadkowym lub nieświadomym kontaktem z tą rośliną.
Kwitnący barszcz Sosnowskiego, fot. Szymon Gryko
Jak zapobiec poparzeniu i co zrobić, gdy jednak do niego dojdzie?
Aby uniknąć poparzenia przez barszcz Sosnowskiego, kluczowe jest zachowanie ostrożności. Nie dotykaj i nie zrywaj roślin bez użycia rękawic, a przebywając w ich bliskości, zadbaj o ochronę skóry i dróg oddechowych przed promieniowaniem UV, stosując okulary, kremy z filtrem oraz odzież z nienasiąkliwych tworzyw. Pamiętaj, że skóra dzieci jest szczególnie wrażliwa na toksyczne działanie soku tej rośliny. Unikaj również przebywania w pobliżu barszczu, ponieważ emitowane przez niego lotne olejki eteryczne mogą osadzać się na skórze, a z barszczu zdecydowanie nie należy przygotowywać potraw.
W przypadku wystąpienia poparzenia należy natychmiast przemyć skórę letnią wodą z mydłem, aby usunąć sok rośliny. Przedmioty i odzież, które miały kontakt z barszczem, również powinny być dokładnie umyte lub uprane. Jeśli pojawią się pęcherze surowicze, które nie zostały rozerwane, stosuj miejscowo maści kortykosteroidowe. Dodatkowo, zmienione miejsca na skórze należy ochładzać okładami z lodu i nie dotykać ich bezpośrednio.
W przypadku kontaktu soku z oczami natychmiast przemyj je wodą i zabezpiecz przed światłem, konsultując się z okulistą. Jeśli dojdzie do silnego poparzenia lub problemów oddechowych, niezbędne jest wezwanie pogotowia ratunkowego. Niezależnie od stopnia nasilenia objawów, unikaj ekspozycji na światło słoneczne przez co najmniej 48 godzin, nawet jeśli bezpośrednie objawy nie są widoczne.
Jak zwalczać barszcz Sosnowskiego?
Aby efektywnie zapobiegać rozprzestrzenianiu się inwazyjnego gatunku barszczu Sosnowskiego i minimalizować koszty jego zwalczania, niezbędne są zapobiegawcze kroki. Konieczne jest regularne monitorowanie dotychczasowych stanowisk występowania tej rośliny, szczególnie na terenach szczególnie narażonych, takich jak obrzeża pól, drogi oraz cieki wodne.
W przypadku, gdy metody zapobiegawcze zawiodą i barszcz pojawi się na nowych obszarach, należy stosować metody mechaniczne i chemiczne jego zwalczania. Do metod mechanicznych należą podcinanie korzeni, ścinanie roślin, koszenie oraz usuwanie baldachów. Te działania wymagają powtarzania 2–3 razy w sezonie wegetacyjnym, aby skutecznie zahamować rozwój i rozprzestrzenianie się barszczu. Metody chemiczne bazują głównie na stosowaniu herbicydów.
Podczas wykonywania wszelkich zabiegów zwalczania barszczu Sosnowskiego niezbędne jest zachowanie szczególnych środków ostrożności. Wysoka toksyczność rośliny wymaga stosowania kombinezonów, rękawic i okularów ochronnych.
