„Fasolowe drzewo”, „trąbkowe drzewo”, a może „uskrzydlona głowa” w ogrodzie?
Surmia, albo katalpa, to rodzaj ozdobnych drzew, których osiem gatunków rośnie dziko w Chinach, na Karaibach i w centralnych oraz wschodnich Stanach Zjednoczonych. W naszych warunkach uprawiana jest zwykle surmia bignoniowa (Catalpa bignonioides), surmia żółtokwiatowa (Catalpa ovata) albo surmia wielkokwiatowa (Catalpa speciosa). Co zrobić, aby móc podziwiać w swoim ogrodzie piękne kwiaty i efektowne liście katalpy?
- Surmia – co to za roślina i skąd się wzięły jej dziwaczne nazwy?
- Surmia – beneficjentka zmiany klimatu
- Sadzenie i pielęgnacja katalpy
- Najczęściej spotykane gatunki i odmiany katalpy
Surmia – co to za roślina i skąd się wzięły jej dziwaczne nazwy?
Surmie to szybko rosnące drzewa, dorastające u nas do 15 m wysokości. Ich korony osiągają rozpiętość 6-12 m, chociaż są też odmiany mniejsze, wolniej rosnące i mniej rozłożyste. Nazwa rodzajowa Catalpa pochodzi z języka Indian Creek „kuthulpa” i oznacza dosłownie „uskrzydlona głowa”, co może nawiązywać do okrągłych nasion z pęczkami włosów na końcach. Polska nazwa surmia (a także niemiecka Trompetenbaum) to skojarzenie z dzwonkowatymi w formie trąbki kwiatów. Taki rozszerzający się na końcu lejek posiada turecka surma.
Surmia może rosnąć jako drzewo jedno- albo wielopniowe. W zależności od gatunku i odmiany tworzy jajowate lub sercowate, rzadziej klapowane liście, o blaszkach od 10 do 25 cm długości. Duże, trąbkowate kwiaty rozwijają się w wiechowatych i baldachogroniastych kwiatostanach na szczytach pędów. Późnym latem i jesienią katalpa zaskakuje bardzo długimi, walcowatymi owocami, przypominającymi strąki fasoli. Mogą mieć ok. 8 mm średnicy i do 35 cm długości.
Surmia – beneficjentka zmiany klimatu
Surmia, albo katalpa, preferuje stanowiska słoneczne do półcienistych, dobrze osłoniętych od wiatru, ponieważ jej duże liście stawiają powiewom duży opór. Najlepsze dla surmii są gleby wilgotne i gliniaste, ale radzi sobie dobrze również na podłożu piaszczystym. Letnia susza także nie stanowi dla niej problemu; ze stoickim spokojem znosi letnie upały, brak deszczu i spaliny. W obecnym okresie zmian klimatu może na tym dobrze skorzystać.
Czasy są ciężkie dla większości drzew: wiele rodzimych gatunków jak świerk, sosna, modrzew, a także buk, nie wytrzymują nasilającej się suszy i wzrostu temperatury, słabną i stają się łatwym łupem rozmaitych szkodników. W odróżnieniu do nich katalpa jest nie tylko odporna na ciężkie warunki klimatyczne, ale jej duże liście i wspaniałe kwiaty rzucają się w oczy w każdym ogrodzie. W jej cieniu można spędzić gorące godziny, rozmaite owady znajdują w kwiatach obfitość pokarmu, a dojrzewające jesienią owoce są zjadane przez ptaki. Katalpa nie tylko znosi ekstremalne upały, ale również miejskie zanieczyszczenie powietrza.
Sadzenie i pielęgnacja katalpy
Najlepszą porą do sadzenia sadzonek surmii jest wiosna i jesień. Po posadzeniu należy bryłę korzeniową obłożyć ściółką, aby zachować w glebie wilgoć. Surmie są stosunkowo łatwe w pielęgnacji; tylko młode drzewka wymagają regularnego podlewania. Warstwa ściółki pomaga dodatkowo tłumić wzrost chwastów.
Z reguły surmia nie wymaga zabiegu podcinania. Wyjątkiem są niektóre odmiany hodowlane, których korony zaleca się formować. Jeśli cięcie jest konieczne, należy je wykonać późną zimą. W chłodniejszych regionach celowe jest stosowanie zimowej ochrony drzewek kataply. W tym celu osłania się je włókniną, bieli pnie oraz okrywa korzenie ściółką. Dorosłe drzewa mają z reguły dobrą mrozoodporność. Na żyznych i wilgotnych stanowiskach może się jednak zdarzyć, że podczas ciepłej jesieni pędy katalpy nadal rosną i nie zdążą przed zimą zdrewnieć. Jeśli te pędy przemarzną, to jednak wiosną rozwiną się nowe.
Najczęściej spotykane gatunki i odmiany katalpy
Ze względu na efektowne kwiaty, gęstą koronę i atrakcyjną formę, surmie są chętnie widziane w ogrodach i parkach. Duże gatunki jak katalpa bignoniowa (Catalpa bignonioides) i katalpa pośrednia (Catalpa x erubescens) tworzą miejsca przyjemnie zacienione. Odmiany kompaktowe, jak na przykład Catalpa bignonioides ‘Aurea’ albo Catalpa bignonioides ‘Nana’, wnoszą natomiast piękne akcenty do niewielkich ogrodów.
- Surmia bignoniowa
Drzewo o rozłożystej koronie, dużych, sercowatych, zielonych liściach i bardzo dekoracyjnych kwiatach tworzy jest prawdziwą perłą w ogrodzie. Niezliczone, dzwonkowate, białe kwiaty rozwijają się od czerwca do lipca i przypominają trąby – surmy, co przełożyło się na jego nazwę. Dla owadów jest surmia bignoniowa prawdziwym Eldorado. Po przekwitnieniu rozwijają się podobne do strąków fasoli owoce, o długości do 35 cm.
- Żółta surmia ‘Aurea’
Przyrasta wolniej niż gatunek botaniczny (25-30 cm rocznie) i wyrasta na niewielkie drzewo o wysokości 6-8 m. Jego sercowate liście zmieniają kolor płynnie kolor od wiosny do późnego lata od złota przez cytrynową żółć po jasną zieleń. W miejscu bardziej zacienionym jesienne przebarwienie liści jest mniej wyraziste.
- Surmia kulista ‘Nana’
Bardzo wolno tworzy symetryczną, kulistą koronę. Z wiekiem rośnie bardziej na szerokość niż wysokość. Z gęstą koroną zielonych liści o długości 10-15 cm nadaje się doskonale na przeciwsłoneczny parasol. Surmia ‘Nana’ dorastając do ok. 6 m pozostaje bardzo niską odmianą. Nie rozwija kwiatów i owoców, jesienią przebarwia się na jasnożółty kolor.
- Surmia purpurowa - Catalpa x erubescens ‘Purpurea’
Odmiana czerwonolistna, osiągająca wysokość 6-8 m i taką samą rozpiętość korony, jest odmianą hybrydy Catalpa bignonioides i Catalpa ovata. Rozwijające się liście mają piękny, czerwonobrązowy kolor, który w ciągu lata powoli zmienia się w zielony. Białe kwiaty z fioletowymi plamkami przypominają kwiaty kasztanowca. W czerwcu tworzą efektowny kontrast z liśćmi. Wąskie owoce mają okazałą długość do 40 cm.