Wygląda pięknie, ale to jedna z najbardziej trujących roślin w Polsce
Swoimi subtelnej urody kwiatami budzi wawrzynek nasze ogrody z zimowego snu już na przedwiośniu. Jest zwykle pierwszą barwnie kwitnącą rośliną jeszcze w stanie bezlistnym. Widoczne z daleka kwiaty i urzekający zapach przywołują pierwsze oznaki wiosny. Jednak ten krzew jest nie tylko piękny, ale też silnie trujący i najlepiej jest podziwiać go z daleka.
- Wawrzynek – pochodzenie i wygląd
- Jak bardzo trujący jest wawrzynek?
- Na czym polega botaniczna osobliwość wawrzynka?
- Najpiękniejsze gatunki i odmiany wawrzynka
Wawrzynek – pochodzenie i wygląd
Rodzaj botaniczny Daphne obejmuje prawie sto gatunków, z których tylko dwa rosną w Polsce w naturalnych warunkach: wawrzynek główkowaty D. cneorum i wawrzynek wilczełyko D. mezereum. Większość wawrzynków jest zadomowiona w Azji Mniejszej, na Kaukazie i Syberii. Nazwa rodzajowa odnosi się do podobieństwa liści rośliny do wawrzynu. Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum) występuje w całej Polsce i Europie, sięgając daleko na północ. Rośnie w cienistych lasach liściastych, na glebach żyznych i wilgotnych. Drugi rodzimy gatunek – wawrzynek główkowy (Daphne cneorum) – występuje u nas nielicznie na południowym wschodzie kraju.
Wiele gatunków wawrzynka doskonale nadaje się do roli rośliny ozdobnej w ogrodzie. W zależności od gatunku wawrzynek jest krzewem zimozielonym lub zrzucającym liście. Pokrój może być wzniesiony lub płożący, a korzenie sięgające głęboko i wrażliwe na przesadzanie. Wawrzynek kwitnie bardzo wcześnie, rozwijając białe, jasnoróżowe albo ciemnoróżowe kwiaty od przedwiośnia do wczesnego lata.
Szczególnie wcześnie zakwita nasz rodzimy wawrzynek wilczełyko. Jego różowe, intensywnie pachnące kwiaty tworzą często kontrast z białymi plamami resztek śniegu. Czerwone, połyskujące owoce są dość duże i dojrzewają bardzo szybko w czerwcu-lipcu. Wyglądają bardzo atrakcyjnie, ale są silnie trujące.
Jak bardzo trujący jest wawrzynek?
Cała roślina jest trująca, a zwłaszcza kora i owoce. Substancjami toksycznymi są mezereina, dafnetoksyna i inne alkaloidy. Wawrzynek jest uważany za roślinę silnie trującą, niebezpieczną szczególnie dla dzieci, które mogą zjeść ładne, czerwone i mięsiste jagody.
Objawami zatrucia wawrzynkiem jest pieczenie i obrzęk śluzówki jamy ustnej, warg i języka. Występują też nudności i wymioty, rozstrój żołądka oraz biegunka. Toksyczne alkaloidy uszkadzają nerki i centralny układ nerwowy, powodując zawroty i bóle głowy. Pojawia się gorączka i przyspieszone bicie serca, a zapaść krążeniowa może doprowadzić do śmierci. Zewnętrznie toksyny powodują podrażnienie skóry z powstawaniem pęcherzy. Tę właściwość rośliny wykorzystywali kiedyś żebracy, powodując poprzez pocieranie wawrzynkiem skóry trudno gojące się rany, co miało wzmacniać litość i hojność przechodniów.
Uważa się, że śmiertelna dawka to 4-5 jagód dla dzieci i 10-12 dla dorosłych. Prawie co trzecie zatrucie wawrzynkiem kończy się śmiercią. Na szczęście roślina posiada dosyć intensywnym nieprzyjemny smak. Wawrzynek jest śmiertelnie trujący również dla koni, bydła, świń, psów i kotów, a także świnek morskich i chomików. Dla konia śmiertelną dawką jest ok. 30 g kory, a dla świni – 3-5 jagód wawrzynka.
Tylko pliszki, drozdy, rudziki i kilka innych gatunków ptaków wykazują odporność na truciznę wawrzynka. Zjadają jego jaskrawoczerwone jagody, dojrzewające latem. Wawrzynek, jako krzew ozdobny w ogrodach, jest udokumentowany już od połowy XVI wieku. Ze względu na swoją toksyczność nie jest obecnie sadzony w parkach i przestrzeniach publicznych, natomiast często bywa spotykany w różnych odmianach i gatunkach w ogrodach przydomowych.
Na czym polega botaniczna osobliwość wawrzynka?
Wawrzynek jest naszą jedyną rośliną rodzimego pochodzenia, która wykazuje kauliflorię. Nazwa zjawiska pochodzi od greckich słów kaulos = „łodyga” i flos = „kwiat”, a polega ono na wyrastaniu kwiatów z pąków na pniu i gałęziach. Kaulifloria występuje nierzadko u roślin tropikalnych. Jest to forma przystosowania do zapylania kwiatów przez ptaki i zwierzęta, które mają utrudniony dostęp do kwiatów rozwijających się w gąszczu liści w koronach.
Także rośliny, które tworzą bardzo duże i ciężkie owoce, jak na przykład kakaowiec, krescencja albo chlebowiec, wykorzystują tę metodę do lepszego podtrzymywania owoców. Zjawisko kauliflorii wykazuje też znany w ogrodach judaszowiec.
Najpiękniejsze gatunki i odmiany wawrzynka
Wiele dostępnych w handlu wawrzynków jest odmianami hybrydowymi, wyhodowanymi z krzyżowania różnych gatunków. Niemniej jednak spotyka się również formy botaniczne dwóch naszych rodzimych krzewów oraz kilka innych.
- Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum)
Osiąga wysokość 50-100 cm, ma pędy nieliczne, słabo rozgałęzione, liście sezonowe skupione w pęczkach na końcach pędów. Od lutego do kwietnia rozwija różowoczerwone kwiaty. Lancetowate, szarozielone liście przebarwiają się jesienią. W uprawie obok kwiatów różowych są też odmiany o kwiatach białych, o większych kwiatach lub jeszcze wcześniej kwitnących.
- Wawrzynek główkowy (Daphne cneorum)
Ten niski, krajowy wawrzynek osiąga wysokość zaledwie 20-40 cm. Od kwietnia do maja tworzy różowoczerwone kwiaty. Liście są ciemnozielone, o skórzastej strukturze. W przeciwieństwie do wawrzynka wilczełyko, wawrzynek główkowy dobrze rośnie na wapiennych, ubogich i kamienistych glebach. Rzadko tworzy owoce.
- Wawrzynek laurowy (Daphne laureola)
Dorasta do 50-120 cm wysokości. Od lutego do maja rozwija zielonkawożółte kwiaty. Liście są zimozielone, skórzaste i ciemnozielone. Lubi gleby wapienne i żyzne. W uprawie ogrodowej pozostaje od co najmniej drugiej połowy XVI wieku.
- Wawrzynek burkwooda ‘Somerset’ (Daphnex burkwoodii ‘Somerset’)
Odmiana hybrydy wawrzynka kaukaskiego i w. główkowego. Osiąga wysokość 100-150 cm. Od maja do czerwca tworzy kwiaty jasnoróżowe do purpuroworóżowych. Jesienią zrzuca swoje ciemnozielone liście. Dobrze rośnie na glebach głębokich i mineralnych, ubogich w próchnicę.
- Wawrzynek wilczełyko ‘Alba’ (Daphne mezereum‘Alba’)
Osiąga wysokość 80-120 cm. W marcu rozwija swoje białe kwiaty, a jesienią zrzuca liście w średniozielonym kolorze. Preferuje gleby próchniczne i lekko zasadowe.
- Wawrzynek neapolitański ‘Meon’ (Daphnex napolitana ‘Meon’)
Odmiana hybrydy wawrzynka główkowego i w. jedwabistego (Daphne cneorum x Daphne sericea). Dorasta do 30-40 cm wysokości. W długim okresie kwitnienia od maja do września rozwija różowe kwiaty. Swoje zielone liście zachowuje również zimą. Lubi gleby o neutralnym pH.