Barwinek

Barwinek - opis, występowanie, wymagania, praktyczne porady

Barwinek (Vinca) jest zadarniającą byliną, dobrze rosnącą w miejscach zacienionych. W Polsce uprawiane w ogrodzie są dwa gatunki – rodzimy barwinek pospolity (Vinca minor) oraz barwinek większy (Vinca major), roślina wywodząca się z południa Europy. Oba gatunki są trujące. Liście barwinka wykorzystywane były w starożytności do wyplatania wieńców, wkładanych na głowę zwycięzców, co upamiętnia łacińska nazwa ‘vince’ = ‘zwyciężać’. Polska nazwa nawiązuje do dawnego użytkowania rośliny, którą barwiono tkaniny. Ziele barwinka pospolitego cenione jest za właściwości lecznicze. Przeczytaj, jakie wymagania uprawowe mają dekoracyjne barwinki.

Barwinek pospolity – opis popularnego gatunku

Barwinek pospolity (Vinca minor) - tworzy trwałe płożące się pędy, które osiągają do 50 cm – 1m długości. Skórzaste błyszczące liście dekorują roślinę przez cały rok – ich urodę docenimy także zimą, gdy zostaną przyprószone śniegiem.  Pionowe pędy kwiatostanowe wyrastają z pędów płonnych. Osiągają około 15 cm – 20 cm wysokości. W marcu, w kątach liści, na szypułkach, pojawiają się jasnoniebieskie lub fioletowoniebieskie kwiaty, zbudowane z pięciu rozpostartych płatków. Kwitnienie trwa do maja, niekiedy roślina powtórnie kwitnie jesienią. W kwiecie znajdują się dwa miodniki. Owocami są zrośnięte dołem mieszki, zawierające nieliczne nasiona. W naturze wieloletni barwinek występuje w lasach liściastych – dębowo-grabowych, w zaroślach oraz w miejscach zacienionych.

W ogrodzie możemy nasadzić barwinki w miejscach cienistych, w których nie urośnie trawa - zadarniająca bylina pomoże nam zagospodarować miejsca pod liściastymi drzewami, krzewami oraz w zacienionych zakątkach wokół budynków. Najładniej prezentuje się barwinek pospolity posadzony na większych przestrzeniach, gdzie utworzy kobierzec zimozielonych liści. Na wystarczająco wilgotnych stanowiskach możemy sadzić rośliny również w miejscach nasłonecznionych. Między pędami barwinka ciekawie prezentują się krokusy i inne rośliny cebulowe.

Uprawa barwinka pospolitego nie jest trudna. Rośliny sadzimy na wilgotnym stanowisku, o gliniastym i piaszczysto-gliniastym podłożu, bogatym w świeżą próchnicę, powstającą z opadających liści. Jeśli gleba jest uboga w składniki pokarmowe, należy zasilić ją kompostem. Rozmnażanie byliny przeprowadzamy wczesną wiosną lub pod koniec września. Odcięte pędy dzielimy na 15-cm odcinki i umieszczamy w wilgotnym podłożu, w zacienionym miejscu. Po około 3 tygodniach roślina ukorzenia się. Starsze okazy rozmnażamy przez podział, w marcu i w kwietniu. Na 1 m2 powinno przypadać do 30 roślin. Gęste ulistnienie uniemożliwia rozwój chwastów.

Ziele barwinka pospolitego zawiera alkaloidy, flawonoidy, sole mineralne, gorycz oraz kwasy organiczne – mrówkowy i bursztynowy. Surowiec działa obniżająco na ciśnienie, ma również działanie przeciwkrwotoczne i pobudzające na ośrodkowy układ nerwowy. Stosowany miejscowo, działa znieczulająco. Odwary podawane są w przypadku wewnętrznych krwawień, w nieżytach przewodu pokarmowego i anemii. Zewnętrznie stosuje się okłady w przypadku oparzeń, na wrzody oraz do płukania gardła.

Barwinek większy - wymagania uprawowe

Barwinek większy (Vinca major) – jest płożącą się efektowną byliną, nazywaną dawniej fiołkiem czarownika, jako że przypisywano barwinkowi moc wypędzania złych duchów. Kwiat Vinca major dodawany był do miłosnych napojów. Zimozielona roślina tworzy duże błyszczące liście, występujące na łodydze parami. Rurkowate fioletowoniebieskie kwiaty pojawiają się w marcu i zdobią bylinę do późnego lata. Czasami barwinek powtarza kwitnienie jesienią. Wieloletni barwinek rozrasta się przez płożące długie pędy, które łatwo się ukorzeniają. Warto obsadzić barwinkiem skarpy, bowiem jego korzenie doskonale wiążą osypującą się ziemię.

Uprawa barwinka większego jest prosta. Roślina dobrze rośnie w przepuszczalnej glebie, dekorując w ogrodzie miejsca częściowo zacienione. Wczesną wiosną lub jesienią możemy przeprowadzić rozmnażanie barwinka większego. Pędy, podzielone na 15-cm odcinki, sadzimy w półcieniu, na wiosnę lub na początku jesieni. Gatunek jest odporny na zimowe spadki temperatury.

Barwinek większy znajdował zastosowanie w medycynie ludowej. Owijano nim kończyny, bowiem wierzono, że w ten sposób zapobiegnie się bolesnym skurczom. Wyciąg z barwinka większego stosowany był do hamowania krwotoków. Liście byliny wchodziły w skład maści, używanej do leczenia stanów zapalnych skóry. Zielarze do dzisiaj wykorzystują ziele barwinka większego do sporządzania leków przeciwcukrzycowych.

Barwinek różyczkowy – tropikalny krzew w doniczce

Barwinek różyczkowy (Catharanthus roseus) – to katarantus, gatunek należący do rodziny roślin toinowatych. Początkowo, z powodu podobieństwa do barwinków, zaliczony został do rodzaju Vinca, jednak klasyfikacja została zmieniona. Utrzymała się potoczna polska nazwa - ‘barwinek różowy’ lub ‘barwinek różyczkowy’. Pochodzący z tropików krzew uprawiany jest w Europie jako kwiat doniczkowy. Ozdobą rośliny są białe, różowoczerwone lub czerwone kwiaty, o szeroko rozpostartych pięciu płatkach. Pojedynczy pęd kwiatostanowy osiąga około 80 cm długości. Roślina tworzy dekoracyjne błyszczące liście. Pod liśćmi znajdują się owoce, zawierające nasiona, ukryte w dwóch mieszkach. W polskich warunkach klimatycznych katarantus uprawiany jest w doniczce, jako efektowny kwiat pokojowy.

Uprawa egzotycznej rośliny wymaga zapewnienia odpowiednich warunków rozwojowych. Barwinek różowy preferuje jasne miejsca, najlepiej na słonecznych parapetach, o rozproszonym oświetleniu. Na zacienionych stanowiskach nie będzie tworzyć kwiatów. Latem kwitnące katarantusy są prawdziwą ozdoba balkonów i tarasów. Pielęgnacja katarantusa polega na dbałości o stale wilgotne próchniczno-piaskowe podłoże. Na dno doniczki wykładamy warstwę drenażu, co zapobiegnie zaleganiu wody. Na wiosnę i w okresie letnim, raz w miesiącu, kwiat zasilamy nawozami, przeznaczonymi dla roślin doniczkowych. Katarantus możemy łatwo rozmnożyć z nasion lub poprzez sadzonki pędowe, pozyskane wiosną. Uszczykiwanie wierzchołków rośliny wpłynie na jej ładne rozkrzewienie się.

Większość roślin toinowatych jest trująca. Barwinek różowy również zawiera silnie trujący mleczny sok. W przypadku zatrucia występują bóle głowy, nudności, wymioty i biegunki. Mogą także mieć miejsce drgawki i narastające osłabienie pracy serca. Ratunkiem jest płukanie żołądka, zażywanie środków przeczyszczających i uspokajających. Chory powinien leżeć w łóżku i kontrolować układ krążenia. Barwinek różyczkowy, odpowiednio stosowany, ma właściwości lecznicze – bywa wykorzystywany w lekach leczących białaczkę. Nie powinno się wykorzystywać rośliny bez konsultacji z lekarzem!

Barwinek mniejszy Vinca minor oraz barwinek większy Vinca major są roślinami chętnie uprawianymi w ogrodzie. W polskich lasach możemy spotkać dziko rosnący barwinek pospolity. Botaniczna nazwa vinca utworzona została od słowa łacińskiego ‘vincere’, oznaczającego ‘zwyciężanie’ – siłę wzrostu, jaką posiadają urocze niewielkie kwiaty, w krótkim czasie zadarniające teren oraz wykorzystywane w ziołolecznictwie do walki z licznymi dolegliwościami. Podpowiadamy, jak sadzić kwiat Vinca minor oraz Vinca major, przedstawiamy atrakcyjne odmiany i wymagania uprawowe.

Barwinek pospolity – efektowna roślina okrywowa

Co warto wiedzieć o barwinku pospolitym?

Kwiat Vinca minor to barwinek zimozielony, mrozoodporny, dorastający do 30 cm wysokości. Barwinek mniejszy kwitnie wiosną, od marca do maja, pokrywając teren gęstym błękitnym kobiercem. Po raz drugi kwiaty pojawią się w sierpniu. Pięciopłatkowe niebieskie kwiatki ładnie kontrastują z ciemnozielonymi błyszczącymi liśćmi. Barwinek ogrodowy dobrze rośnie na glebach próchnicznych, umiarkowanie wilgotnych, o odczynie pH 4,9-6,5. Ma niewielkie wymagania uprawowe. Chętnie bywa stosowany do zazielenienia słonecznych i zacienionych zakątków w ogrodzie, popularne jest sadzenie krzewinek na skalniakach, a także w przestrzeni publicznej, np. w parkach czy na cmentarzach. Szczególnie pięknie barwinek prezentuje się na tle wyższych paproci.

Uprawa i pielęgnacja rośliny nie przedstawia żadnych problemów. Jak sadzić barwinek? Najlepiej wykorzystując dobrze ukorzenione sadzonki, dostępne w sklepach ogrodniczych. Cena sadzonki to około 3,50 zł/szt. Najlepszy termin na sadzenie w ogrodzie to początek kwietnia. Barwinek pospolity możemy bezpiecznie sadzić do końca września. Przed umieszczeniem sadzonki w dołku, usuwamy chwasty. Prawidłowe sadzenie to 12 sztuk na 1m2 oraz rozstawa około 25 cm. Barwinek ogrodowy jest rośliną płożącą, szybko zadarniającą teren. Po 10 latach każda krzewinka rozrośnie się na szerokość około 50 cm.

Barwinek pospolity - sadzenie i rozmnażanie

Samodzielne rozmnażanie roślin możemy przeprowadzić jesienią:

• przez dzielenie bryły korzeniowej. Tak uzyskane sadzonki nasadzamy w nowym miejscu,
• rozmnażanie przez sadzonki pędowe, uzyskane z pędów wierzchołkowych, z 3-4 parami listków. Umieszczamy je w doniczkach, w umiarkowanie wilgotnym podłożu. Po nasadzeniu w gruncie regularnie podlewamy sadzonki do momentu, aż wytworzą mocne korzenie.

Zasilanie przeprowadzamy po upływie 3 lat od posadzenia roślin, gdy zauważymy, że pojawia się mniej kwiatów. Najlepiej zastosować nawożenie kompostem, użyć nawozów mineralnych i nawozów o przedłużonym działaniu lub zastosować nawożenie biohumusem. Pielęgnacja Vinca minor polega na przycinaniu pędów, co pozwoli roślinie zagęścić się. Cięcie przeprowadzamy na przełomie lutego i marca, zanim zacznie się sezon wegetacyjny. Efektowna roślina okrywowa może zdobić ogrody w całym kraju. Zimozielony barwinek zimuje pod śniegiem. Problematycznymi miejscami są Tatry i Suwalszczyzna, gdzie występują najsurowsze zimy. Młody barwinek należy zabezpieczyć w tych rejonach przed spadkiem temperatury.

Chociaż barwinek pospolity jest lekko trujący, odpowiednio przygotowane ziele ma działanie lecznicze. Zielarze wskazują, że barwinek pomaga w leczeniu dolegliwości skórnych oraz chorób układu krwionośnego. Znajduje zastosowanie w zakrzepowym zapaleniu żył, obniża ciśnienie tętnicze, polecany jest w przypadku niedotlenienia mięśnia sercowego oraz przy wewnętrznych krwawieniach. Surowiec zielarski pozyskuje się od maja do sierpnia. Wysuszony, należy przechowywać w przewiewnym i ciemnym miejscu, np. w papierowych torebkach. Herbatka ziołowa, sporządzona z mieszanki ziół, o składzie – barwinek, korzenie tataraku i waleriany, ziele krwawnika oraz owoce głogu – obniża ciśnienie krwi i poprawia ogólny stan nerwowy.

Barwinek mniejszy – atrakcyjne odmiany

Barwinek pospolity ‘Alba’ – krzewinka tej odmiany wytwarza kwiaty koloru białego, ładnie komponujące się z ciemnozielonymi liśćmi. Barwinek zimozielony obficie kwitnie od kwietnia do maja, potem ukazują się pojedyncze kwiaty, zdobiące roślinę przez całe lato. ’Alba’ dorasta do około 15 cm wysokości. Wymagania uprawowe to umiarkowanie wilgotne próchniczne gleby oraz zacienione stanowisko. Charakterystyczną cechą białej odmiany jest jej pokrój - płożący się w dolnych partiach, a wzniesiony w górnej części. Jak sadzić kwiat barwinka? Najlepiej w rozstawie około 60 cm x 30 cm, ze względu na rozrastanie się krzewinek. Możemy sadzić sadzonki po drzewami, zastąpić kobiercem barwinków trawniki, a także ozdobić rabaty.

Kwiat Vinca minor’Alba’ możemy zakupić za około 6 zł / szt.

Barwinek pospolity ‘Atropurpurea’ – purpurowy pięciopłatkowy kwiat barwinka pojawia się w maju i zdobi roślinę do sierpnia. Dekoracyjne są również zimozielone skórzaste liście, o soczyście zielonym kolorze. Uprawa udaje się na stanowiskach słonecznych i zacienionych, na próchnicznych glebach. W miejscach słonecznych kwiaty są liczniejsze i intensywniej wybarwione. ‘Antropurpurea’ jest efektowną płożącą się krzewinką, stosowaną do okrywania przestrzeni ogrodowych.

Cena sadzonek – około 6,30 zł / szt. za rośliny 1-4 sztuk i około 4,50 zł / szt., przy zakupie powyżej 50 szt.

Barwinek pospolity ‘Sebastian’ – jest polską odmianą o ciekawych dekoracyjnych liściach. Osiąga wysokość do 15 cm. Niebieskie kwiaty pojawiają się w kwietniu i dekorują krzewinki do września. Soczyście zielone eliptyczne liście wyróżniają się żółtymi nieregularnymi przebarwieniami. Uprawa wymaga nasadzenia na glebach żyznych, próchnicznych i umiarkowanie wilgotnych. Kwiat barwinka preferuje stanowiska zacienione, o lekko kwaśnym podłożu. Barwinek ‘Sebastian’ należy do silnie rosnących płożących się roślin, o rocznym przyroście pędów około 30-50 cm. Na 1m2 sadzimy najwyżej 10 sztuk. Vinca minortej odmiany wymaga cięcia tylko wówczas, gdy rośnie na obwódkach rabat. Należy do roślin odpornych na mróz. Znajduje zastosowanie jako okrywa przestrzeni ogrodowych. Nadaje się także do uprawy pojemnikowej. Długie ulistnione pędy i czysto niebieskie kwiaty stanowią często wielkanocne przybranie świątecznego stołu.

Cena sadzonki to około 8,30 zł / szt.

Barwinek pospolity ‘Cahill’ – krzewinki o wysokości 15 cm tworzą szerokie kępy, rozrastające się do 2 m średnicy. Charakterystyczną cechą są pędy – płożące się, osiągające około 1 m długości oraz wznoszące się, na których pojawia się pojedynczy kwiat, wybarwiony na fioletowo. Ozdobą barwinka są złocistożółte liście, z zielonym obrzeżeniem. ‘Cahill’ kwitnie od kwietnia do września, rozjaśniając zacienione zakątki ogrodu. Uprawa udaje się również na stanowiskach słonecznych, o stale wilgotnym podłożu. Barwinek zimozielony jest bardzo odporny na niskie temperatury. Wiosną szybko regenerują się podmarznięte części. Rozmnażamy rośliny na wiosnę i jesienią przez podział kępy, łącznie z bryłą korzeniową. Możemy również odciąć od rośliny ukorzenione pędy i nasadzić je w nowym miejscu. najlepiej sadzić krzewinki w rozstawie 30 cm x 40 cm. Kwiat barwinka stosowany jest jako okrywa powierzchni ogrodowych, nie dopuszczając do rozwoju chwastów. Jest efektownym obrzeżeniem rabat, ozdobą wiszących pojemników balkonowych i wspaniałą dekoracją świątecznego wielkanocnego stołu.

Za krzewinkę odmiany ‘Cahill’ zapłacimy około 7,50 zł / szt.

Barwinek większy – uprawa i zastosowanie

Vinca major – w stanie naturalnym występuje w Chinach i w Japonii.Barwinek większy, nazywany był dawniej fiołkiem czarownika, bowiem stanowił składnik napojów miłosnych i wierzono, że delikatny fioletowoniebieski kwiat ma moc odpędzania złych duchów. Barwinek większy jest rośliną zimozieloną, znacznie odporniejszą na niskie temperatury niż Vinca minor. Ozdobą barwinka są duże lśniące liście, na łodygach występujące parami. Dorastają do 8 cm długości. Kwitnie od kwietnia do późnego lata. Zdarza się, że rurkowate okazałe kwiaty obficie obsypują krzewinki także jesienią. Całą roślina osiąga do 45 cm wysokości. Za sadzonkę zapłacimy około 5-6 zł / szt.

Barwinek rozrasta się poprzez długie pędy, które ukorzeniają się. Korzenie doskonale przeciwdziałają osypywaniu się gleby, stąd roślina sadzona bywa na pochyłościach terenu. Uprawa udaje się na każdym przepuszczalnym podłożu. Rozmnażamy Vinca major poprzez sadzenie odcinków pędów, o długości około 15 cm. na 1 m2 powinno przypadać od 5 do 10 sztuk. Sadzenie przeprowadzamy wiosną i jesienią, natomiast przesadzamy rośliny jesienią. Pielęgnacja polega na przycinaniu zbyt rozrośniętych pędów. Roślina znajduje zastosowanie jako efektowna całoroczna okrywa ziemi. Preferuje stanowiska częściowo zacienione. Zielarze wykorzystują barwinek do przygotowania leczniczych naparów, pomagających obniżyć poziom cukru we krwi.

Wśród odmian barwinka większego na polecenie zasługują:

• Barwinek większy ‘Maculata’ – o intensywnie fioletowych kwiatach.
• Barwinek większy ‘Variegata’ – wyróżniający się dużymi liśćmi i sporymi fiołkowo wybarwionymi kwiatami. Liście zachwycają białym i kremowym obrzeżeniem, nadającym odmianie egzotycznego wyglądu. Na zimę wymaga okrycia. Wspaniale prezentuje się w ogrodach skalnych.
• Barwinek większy ‘Winwoj’ – znany w handlu jako WOJO’S JEM – charakteryzuje się fioletowo niebieskimi kwiatami, ładnie kontrastującymi z dużymi ciemnozielonymi liśćmi, z białawym środkiem. Barwinek kwitnie obficie od kwietnia do czerwca, potem kwiaty pojawiają się mniej licznie. Liście i płożące się pędy mogą przemarzać, ale na wiosnę odrastają. Lepiej uprawa udaje się w części zachodniej kraju, o łagodniejszym klimacie. Odmiana ‘Winwoj’ preferuje próchniczne, lekko kwaśne gleby oraz zacienione stanowiska. Znajduje zastosowanie jako atrakcyjna roślina okrywowa, roślina pojemnikowa i rabatowa.