Dereń

Dereń - charakterystyka, sadzenie, uprawa, cięcie, zastosowanie

Dereń to popularny od setek lat w Polsce krzew o zastosowaniu dekoracyjnym. Wiele jego odmian ma jadalne owoce o niezwykłym działaniu prozdrowotnym. Znany był już w ogrodach szlachecki oraz wykorzystywany w medynie ludowej. Nazywany „ polską oliwką”. Przyjrzyjmy się bliżej tej tajemniczej roślinie? Jak wygląda? Dlaczego jej owoce są takie zdrowe? Jak ją uprawiać? Odpowiemy na te i inne pytania.

Opis derenia

Dereń to krzew z rodziny dereniowatycho dekoracyjnych i prozdrowotnych walorach. Przybył do polskich ogrodów z terenu Europy wschodniej oraz Azji.  Liczy około 50 odmian. Wśród nich są krzewy i drzewa. Rośnie od 3- 8  metrów wysokości- zależnie od odmiany. Rośnie na dość cienkim pniu pokrytym żółto-szarą korę. W Polsce najczęściej spotykany jest dereń jadalny. Dereń jadalny był znany już w starożytnej Grecji i Rzymie.

W epoce średniowiecza sadzono go przy klasztorach, gdzie wykorzystywano jego zastosowania lecznicze, ale i  kulinarne. Był symbolem bogactwa. Dereniówka czyli nalewka z owoców derenia uchodziła za najlepszą nalewką na szlacheckich stołach. W późniejszym okresie popularność rośliny zmalała, gdyż była utożsamieniem dawnych czasów, które kojarzyły się z wyzyskiem.  Współcześnie ma zastosowanie w ogrodach, parkach i skwerach.

Jak wygląda dereń?

Kulista korona świetnie nadaje się do cięcia i formowania. Podczas kwitnienia (przełom marca i kwietnia) obsypuje się drobnymi, żółtymi baldachowymi kwiatami, które mają bardzo mocny zapach. Co ciekawe kwiaty derenia zakwitają nim pojawią się liście. Z przekwitniętych kwiatów dopiero wykształcają się liście o eliptycznym kształcie.  Te jesienią przybierają intensywnie czerwony kolor. Dereń kwitnie naprawdę bogato, przez co  stanowi wyjątkową ozdobę ogrodu. Są miododajne i często odwiedzane przez okoliczne pszczoły.

Owoce na dereni pojawiają się w lipcu. Mają kulisy kształt, choć nieco przypominają miniaturowe gruszki i czerwony kolor. Mierzą około 2 cm średnicy. Mają cierpki smak zbliżony np. do żurawiny. Owoce derenia są niewątpliwą ozdoba, ale nie zapominajmy o ich pozytywnym wpływie na zdrowie. W kuchni polskiej istnieją liczne przepisy z ich udziałem. Nieco zapomniane, ale warte uwagi. Owoce nadają się do zbiorów w okolicach września. Można z tym poczekać aż do października.

Uprawa i cięcie derenia jadalnego

Krzew ten nie jest problematyczny w uprawie. Poradzi sobie z nim każdy. Toleruje różne warunki. Dereń preferuje jednak słoneczne stanowisko oraz lekką ziemię o ph 7,5. Przeszkadza jej jedynie zbytnio wilgotna ziemia. Nim zasadzimy sadzonkę warto dołek wysypać kompostem. Roślina jest wytrzymała zarówno na mrozy, jak i  susze. Odporna na choroby. Roślinę charakteryzuje jednak powolny wzrost w pierwszych latach po posadzeniu.

Dereń jadalny świetnie nadaje się do cięcia. Ten zabieg spowoduje, że owocowanie będzie większe. Najlepszym okresem na cięcie dereni będzie czas po kwitnieniu. Wtedy jeszcze krzew nie zawiązał owoców. Pędy skracamy do wysokości 3 pąków. Co roczne cięcie odmłodzi roślinę, pozwoli utrzymać niewielki pokrój i wpłynie na owocowanie.

Chcąc założyć sad dereniowy trzeba wiedzieć jak sadzić okazy. Najlepiej sadzić je co 2,5 m w rzędzie. Z kolei odległość pomiędzy rzędami powinna wynosić do 5 metrów. Sadzonki rosliny należy umieszczać w glebie tak, żeby miejsce szczepienia było widoczne powyżej powierzchni ziemi. Wszelkie odrosty poniżej miejsca szczepienia nadają się do usunięcia.

Roślina ozdobna o cudownych owocach

Kiedy dereń już zacznie owocować, a dzieje się to zwykle miedzy 2-7 rokiem od posadzenia  to będzie to robić dziesiątki lat. Znane są okazy owocujące już około 200 lat. Sady dereniowe szacują, że z jednego okazu idzie otrzymać od 20 do aż 100 kg owoców. Ceny za kg to średnio 20 zł. Do czego wykorzystuje się owoce derenia? Mogą być jedzone na surowo. Jeśli chodzi zaś o przetwory to będą to np. napary, soki, nalewki, kompoty, dżemy, konfitury, kiszonki. Chyba najpopularniejszym produktem na bazie dereni jest „dereniówka” czyli tradycyjna nalewka.  Owoce dereni zbiera się wprost z krzewu, albo można poczekać, aż same opadną. Wówczas osiągają pełnię smaku. Na pewno są wtedy mniej cierpkie, wręcz słodkie.

Właściwości owoców derenia jadalnego

Owoce derenia jadalnego to bogactwo licznych witamin, składników mineralnych i wielu innych. Co kryją w sobie te urocze kuleczki? 

Można go stosować przy  problemach z układem pokarmowym. Pozytywnie działa na przemianę materii. Wszystko to za sprawą garbników i kwasów organicznych. Pomogą przy biegunce oraz trawieniu cięższych potraw. Dawniej bardzo często dodawano go do staropolskich dań z mięsem.

Jednym z kluczowych składników prozdrowotnych owoców derenia jest witamina C.  Zaledwie w 100 g owoców zawiera się dobowa dawka zapotrzebowania człowieka na tą witaminę. Witamina C wpływa na podniesienie odporności organizmu.

Właściwości przeciwzapalne to kolejne co można przypisać dereni. Jest to możliwie dzięki polifenolom i flawonoidom, które działają antyoksydacyjnie. Polifenole są obecne nie tylko w owocach, ale i liściach. Z kolei napar z kory derenia wykorzystuje się jako środek antyseptyczny- dawniej np. używany do higieny jamy ustnej.

Owoce derenia znane są również z właściwości moczopędnych. W medycynie ludowej stosowano je przy schorzeniach ze strony pęcherza. Współcześnie można go spożywać zamiennie z żurawiną. Jest w stanie regulować gospodarkę wodną organizmu człowieka.

Dereń to ogromna ilość żelaza. Ten pomoże wspomagająco w kuracjach przeciw anemii, zajadom w kącikach ust oraz w stanach ogólnego zmęczenia.

Kolejnym zastosowaniem będzie działanie obniżające stężenie cholesterolu we krwi za sprawą licznych związków organicznych.

Owoce derenia to również witamina A. Jak widomo działa ona korzystnie na skórę, włosy oraz paznokcie.

Odmiany derenia jadalne i niejadalne

Każdy, kto myśli o posadzeniu derenia w swoim ogrodzie musi wiedzieć, że wśród licznych odmian są  takie , których owoce nie są jadalne, a mają tylko funkcje dekoracyjne.

Będzie to przede wszystkim dereń biały (Cornus alba). Cały rok zachwyci nas swoim urokiem. Wiosną kwiatami, latem i jesienią barwnymi (zielono-białe) liśćmi i białymi, niejadalnymi owocami, zaś w  okresie zimowym jego pędy przybierają krwistoczerwony kolor. Dorasta do 3 metrów wysokości. Jest niewysoki lecz bardzo rozłożysty. Nazywany czasem dereniem trującym. Nada się do ogrodu zimowego. Z natury pochodzi z terenów Syberii czy północnych Chin.

Dereń kousa (Cornus kousa) to bardzo niezwykła odmiana. Ma duże kwiaty i pokarbowane liście. Jesienią robią się mocno czerwone. Owoce wyglądają inaczej, bo przypominają poziomki. Rośnie dość wysoko, bo może osiągnąć aż 6-7 m wysokości.  Owoce nie są zbyt smaczne. Można je wykorzystać jedynie przetworów. Ta odmiana pochodzi z terenów Chin i Japonii. Jest mrozoodporna.

Z pośród licznych odmian jadalnych największe owoce ma odmiana polska wyhodowana w Bolestraszycach. Stąd nazwa dereń jadalny ’Bolestraszycki’. Średnia waga owocu tej odmiany to 3 gramy. Mają tym samym najwięcej witamin i składników prozdrowotnych. Owoce dojrzewają w pierwszej połowie września. Sam krzew dorasta do 6 metrów wysokości. Sadzona na terenie całego kraju. Jest mrozoodporna.

Odmiana dernia jadalnego  ‘Juliusz’ to także odmiana polecana ze względu na walory owoców. Wyhodowana w tym samym miejscu co poprzednik. Owoce derenia 'Juliusz’ są kuliste i mają czerwono-różowy kolor.