Jarząb

Ilustracja jarząb

Jarząb (łac. Sorbus) – to drzewo lub krzew o przeznaczeniu dekoracyjnym z rodziny różowatych popularne na całej półkuli północnej w klimacie umiarkowanym. Ma liczne gatunki i odmiany. Tym co charakterystyczne dla wszystkich jarzębów to kuliste owoce zebrane w baldachogrona o kolorach od bieli, przez pomarańczowy, po brąz. Owoce pojawiają się od lipca do października i mają liczne korzyści dla naszego zdrowia. Spożywa się je tylko po przetworzeniu, gdyż surowe zawierają kwas parasorbowy, wywołujący biegunki i wymioty. Jarząb uprawiany jest na słonecznych stanowiskach oraz przeciętnie zasobnej glebie. Ma małe wymagania uprawowe i pielęgnacyjne. Dorasta od 0,5 (krzewiasta forma) do 10 metrów wysokości. Sadzony jako soliter, żywopłot lub w szpalerach (zależnie od odmiany, pokroju).

Jarząb - najpopularniejsze rośliny

Zobacz inne kategorie roślin

Jarząb - opis, odmiany, występowanie, uprawa, ciekawostki

Jarząb bezsprzecznie kojarzy nam się z drzewem, na którym rosną czerwone kuleczki nazywane jarzębiną. Jednak jarząb to wiele gatunków oraz odmian, nie tylko o czerwonych owocach. To drzewa, ale też krzewy o dekoracyjnym przeznaczeniu. Przyjrzyjmy się tej roślinie, której owoce wykazują właściwości zdrowotne. Jakie ma warunki uprawowe? Jakie przetwory możemy przygotować z jego owoców?

Jarząb (łac. Sorbus) opis i gatunki

Jarząb to nazwa grupy roślin obejmująca liczne gatunki drzew i krzewów z rodziny Rosaceae. W naturze rosną w strefie klimatu umiarkowanego. Zatem także w Polsce.

Wszystkie odmiany kwitną w okresie od maja do czerwca. Kwiaty są białe i malutkie zebrane w baldachy. Z kolei okrągłe owoce są dojrzałe od  lipca do września. Owoce są jadalne, jednak wykorzystywane tylko do przetworów. Co ciekawe zostają one na gałęziach jeszcze po opadnięciu liści. Zależnie od odmiany owoce są czerwone, pomarańczowe, białe, żółte, różowe i brązowe. Jesienią liście jarzębów przebarwiają się na żółto lub pomarańczowo.

Najpopularniejszy pośród wszystkich jest jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), czyli nasza „jarzębina”. Drzewo to jest stosunkowo niewysokie, bo mierzy do 15 metrów wysokości. Ma owalną koronę i ciemnozielone liście. Pomarańczowo- czerwone owoce pojawiają się w lipcu. Zebrane są na gałęziach w podbaldachy. Ciekawe odmiany:

  • 'Fastigata' – charakteryzuje się w tej grupie tym, że ma wąską, kolumnową koronę. Ma szczególne zastosowanie w małych przestrzeniach lub szpalerach miejskich.
  • 'Pendula' – ta odmiana jarzębu pospolitego odznacza się zwisającym pokrojem gałęzi.

Kolejnym gatunkiem jest jarząb mączny (Sorbus aria). To przede wszystkim pokarm dla ptaków. Owoce są bardziej jajowate niż u jarzębu pospolitego i raczej pomarańczowe niż czerwone. Ma miododajne kwiaty przyciągające owady. Ma szeroką koronę i proste pędy skierowane do góry. Nazwa pochodzi od  srebrzysto-szarych liści. Najczęściej sadzony wzdłuż ulic miast. W naturze rośnie głównie w naszych Tatrach.

Jarząb brekini (Sorbus torminalis) -„brzęk” to największy przedstawiciel tego gatunku. Owoce nie są ogrągłe, ale raczej elipsoidalne. Dość duże, bo mirzą do 1,5 cm długości. Co ciekawe mają kolor brązowo-pomarańczowy z jasnymi plamkami. Pojawiają się dopiero w październiku.

Następny jest jarząb szwedzki (Sorbus intermedia) jego listki zmieniają kolor na jesień i przybierają kolor bladożółty. Doskonale wyglądają na ciemniejszym tle np. ciemnozielonych drzew iglastych lub takich o ciemnoczerwonych kolorach liści. W Polsce w naturze spotkać go można na obszarze Pomorza. W przeciwieństwie do owoców jarzębiny pospolitej, w owocach szwedzkiego  kuzyna nie spotkamy gorzkich nut smakowych. Zatem idealnie nadają się na przetwory.

Jarząb kaszmirski - biały (Sorbus koehneana) to rzadka odmiana. Charakteryzuje się białymi, kulitymi owocami. Dorastają do 0,7 mm. Tym piękniejsza jest ta odmiana, iż liście na jesień przybierają kolor purpurowo-czerwony. Owoce są mocno wyeksponowane na tle tych liści. Owoce stanowią przysmak dla ptaków. Drzewko lub nawet krzew dorasta od 2 do 5 metrów wysokości. Jest wolno rosnącą odmianą. Owoce także są jadalne. Jarząb Koehnego polecany jest, jako soliterow, czyli do sadzenia w pojedynkę na bardzo eksponowanych stanowiskach.

Uprawa jarzębów

Jarzębyuprawiane są z powodów dekoracyjnych. Lubiane są za łatwość w uprawie. Najpiękniej będą się prezentować, gdy zapewnimy im słoneczne stanowisko. Może być też półcieniste. Gleba to dla nich nie problem. Tolerują niemal każdą poza gliniastą i zbyt mokrą.

Jarzęby są odporne na mrozy, zatem nie wymagają zabiegów pielęgnacyjnych związanych z ochroną na zimę. Młode jarzęby można nawozić obornikiem w celu lepszego wzrostu oraz owocowania. Są bardzo odporne na wszelkie grzyby i choroby.

Sadzenie młodych okazów powinno odbywać się na jesień lub wczesną wiosną. Gatunki bardziej wyszukane będą bardziej wrażliwe na spadki temperatury jesienią zatem poleca się umieszczać je w gruncie tylko na wiosnę. Co do nawadniania to tylko młode sadzonki wymagają podlewania w okresie suszy latem. Dojrzałe drzewka zniosą braki wody nawet latem.

Cięcie jarzębów raczej nie jest potrzebne. Jedynie suche lub zbyt nisko rosnące gałęzie będą podlegały cięciu.

Zastosowanie jarzębów w ogrodzie

Jarząb o odmianach niższych (do 2-4 m wysokości)  jest sadzony w przydomowych ogrodach lub działkach w pojedynkę w widocznym miejscu, aby mógł zdobyć przestrzeń.

Zastosowanie przydomowe ma także bardzo dekoracyjny jarząb niski (Sorbus reducta) będący najmniejszym gatunkiem całej rodziny. Ma krzewisty pokrój i mierzy do pół metra wysokości. Jesienią liście nabierają purpurowej barwy. Zaś owoce są różowawo-białe. Nada się wspaniale na żywopłoty lub stanowiska przy ogrodzeniu. W naturze spotykany tylko w Chinach na terenach górzystych.

Bardziej jednorodne gatunki sadzi się w mieście wzdłuż ścieżek, alei czy dróg. Jarząb pasuje najbardziej do ogrodów w stylu wiejskim.

Właściwości owoców jarzębu

Owoce jarzębu mają liczne właściwości zdrowotne. Zawierają mnóstwo witamin, karotenoidów, antocyjanów, flawonoidów oraz kwasów organicznych. Co ciekawe zawartość witaminy C jest w nich większa niż w cytrynie!

Ich spożywanie w formie przetworów jest pomocne w profilaktyce chorób układu krwionośnego, moczowego i pokarmowego. Działa m.in. moczopędnie, usprawniająco na proces trawienia, przyspieszająco na przemianę materii, korzystnie na ciśnienie tętnicze.

Surowe owoce mogą spowodować rewolucje jelitowe oraz wymioty za sprawą kwasu parasorbowego. Jest on eliminowany podczas obróbki owoców.  

Przetwory z owoców jarzębu

Do najpopularniejszych przetworów zaliczamy np. konfitury, dżemy, soki, nalewki i napary. Oto kilka prostych przepisów.

Sok  z jarzębiny

Potrzebujemy: 1 kg jarzębiny, 1 litr wody i pół kilograma cukru.

Wykonanie: owoce myjemy i wsypujemy do garnka. Zasypujemy cukrem na noc. Następnie gotujemy po zalaniu wodą przez 30-45 minut. Powstały sok odcedzamy i przelewamy do butelki. Chcąc go pić odmierzamy tylko jedną łyżkę na szklankę wody. Dla chorujących na nadkwasotę polecane jest picie łyżeczki soku przed obiadem.

Nalewka z jarzębiny

Potrzebujemy: 1 kg jarzębiny,  1 litr spirytusu, 1 litr wody,  0,5 kg cukru, sok wyciśnięty z jednej cytryny.

Przygotowanie: owoce sparzamy wrzątkiem – to pozwoli pozbyć się gorzkiego smaku. Zasypujemy owoce cukrem. Dolewamy sok z cytryny i spirytus z wodą. Taka mieszanka stawiamy w słoiku na okres trzech tygodni. Po tym okresie płyn odcedzamy od owoców. Owoce znowu zalewamy spirytusem z wodą. Znowu odstawiamy na trzy tygodnie. Następnie odcedzamy owoce i mieszamy ze sobą oba płyny. Taka nalewka powinna jeszcze odpoczywać sześć tygodni nim będzie gotowa. Taka nalewka to dokonały trunek na zimowe wieczory.

Konfitura z jarzębiny

Potrzebujemy: 1 kg jarzębiny, 1,5 kg cukru, 0,5 litra wody.

Przygotowanie: wodę doprowadzamy do wrzątku, wsypujemy cukier i czekamy na jego rozpuszczenie. Owoce sparzamy wrzątkiem, aby uniknąć goryczki. Zalewamy je wcześniej przestudzonym syropem. Odstawiamy na dobę. Kolejno powstały syrop zagotowujemy. Owoce po odcedzeniu znowu zalewamy wodą z cukrem. Odstawiamy. Dopiero kolejnego dnia  gotujemy konfitury do otrzymania pożądanej gęstości.

Jarząb pospolity zwyczajowo zwany jarzębiną jest powszechnie uprawiany w naszym kraju. Występuje też w lasach, w przestrzeni miejskiej i na polnych miedzach. Skąd wzięła się tak duża popularność tego drzewa? Decyduje o tym łatwa uprawa oraz dekoracyjny wygląd. Do tego owoc jarzębiny ma zastosowanie lecznicze i świetnie nadaje się na przetwory. Dlatego też przedstawiamy dokładny opis tej pięknej rośliny.

Jarząb zwyczajny – opis, wymagania, uprawa

Jarzębina jest znana pod dwiema nazwami, jarząb pospolity oraz jarząb zwyczajny. Dobrze określają tę roślinę, bowiem występuje na całym terytorium naszego kraju. Można ją też spotkać w południowo-zachodniej Azji oraz zachodniej Syberii. To drzewo pochodzi z rodziny różowatych, maksymalnie dorasta do 15 metrów wysokości. Zazwyczaj jednak jest niższe, do 8-9 metrów. Ma owalną koronę i regularny, dekoracyjny pokrój. W okresie kwitnienia, w maju i czerwcu, jarząb pospolity pokrywa się drobnymi białymi kwiatami. Wydzielają charakterystyczny zapach gorzkich migdałów.

Liść i owoc jarzębiny to najbardziej rozpoznawalne elementy tej rośliny. Liść jest ozdobnie piłkowany i poznaczony siecią nerwów. W początkowym okresie wegetacji jest ciemnozielony. Jesienią ładnie się przebarwia na czerwono, intensywnie pomarańczowo i złoto. Równie ważny jest owoc jarzębiny, wielu osobom doskonale znany. Pojawia się na drzewie w lipcu i utrzymuje aż do października. Jest niemal idealnie okrągły i zbiera się w gęste grona. Kiedy rośnie i dojrzewa przybiera wyrazistą czerwoną barwę. Owoc jest pokarmem dla wielu ptaków. W stanie surowym jest dla ludzi trujący, lecz po przetworzeniu nadaje się na przetwory.

Czas na opis wymagań uprawowych interesującego nas drzewa. Jarząb zwyczajny wyrośnie zarówno na stanowisku nasłonecznionym jak i półcienistym. Choć raczej woli pierwsze z wymienionych. Nie ma też dużych wymagań w stosunku do gleby. Przyjmie się w zasadzie na każdej glebie, nie lubi tylko ziem gdzie stale utrzymuje się woda. Preferuje gleby lekkie i przepuszczalne. Co ciekawe, kiedy rośnie jarzębina nie potrzebuje skomplikowanej pielęgnacji. Poza długimi okresami suszy nie musi być podlewana. Z racji tego, że wytwarza głęboki system korzeniowy nie potrzebuje nawożenia, sama zdobędzie składniki odżywcze. Jarząb pospolity jest w pełni mrozoodporny, nie musi być, więc okrywany na zimę.

Odmiany jarzębiny - fastigiata i pendula

Jarzębina jest drzewem dość odpornym na choroby. Do tego nie szkodzą jej niskie temperatury. Dlatego też występują tylko nieliczne odmiany. Mimo tego na rynku można odnaleźć ciekawe podgatunki, których cena jest bardzo atrakcyjna. Jedną z nich stanowi jarząb zwyczajny pendula. Jest to drzewo szczepione na pniu odznaczające się zwisającym pokrojem. Nie osiąga dużych rozmiarów, najczęściej dorasta do 3 metrów wysokości. Pendula kwitnie w maju, wytwarza wtedy białe kwiaty. Na pędach pojawiają się też czerwone owoce, które uzupełnia pierzasty liść. Cena tej odmiany to minimalnie około 100 zł.

Kolejną często spotykaną odmianą jest jarząb fastigiata. Charakteryzuje się kolumnowym pokrojem i wysokością sięgającą 8 metrów. Kwitnie w maju i owocuje aż do października. Podobnie jak inne drzewa z tej rodziny jest odporna na mróz i choroby. Nie ma też dużych wymagań uprawowych. Fastigiata jest łatwo dostępna a cena sadzonek jest stosunkowo niska. Zazwyczaj nie przekracza 40 zł. Jeśli zamierzamy zbierać owoce jarzębiny w celach kulinarnych to warto posadzić jeszcze inną odmianę. Jest nią edulis, ma zauważalnie większe owoce, które świetnie nadają się na przetwory.

Zastosowanie lecznicze i przetwory z jarzębiny – wino, nalewka, dżem

Niezależnie od tego czy jest to pendula czy fastigiata, jarzębina zawsze obficie owocuje. To bardzo dobra wiadomość, ponieważ owoc jarzębiny ma zastosowanie lecznicze. Zawdzięcza je dużej zawartości witamin, zwłaszcza C. Oprócz niej w owocach występują też witaminy z grupy B, PP i K. Do tego dochodzi spora ilość potasu, sodu, magnezu, miedzi i kwasów organicznych. W związku z tym owoce po obróbce termicznej pomagają leczyć różne choroby. Zwalczają przeziębienie, stany zapalne nerek, zaburzenia krążenia i trawienia.

Zastosowanie lecznicze owoców jarzębiny to tylko jeden ze sposobów na ich wykorzystanie. Z tych czerwonych kulek można stworzyć wyśmienite dżemy, konfitury czy musy. Popularnością cieszy się też jarzębiak. Jest to nalewka, do której dodaje się również liść opisywanego drzewa. Koneserzy domowych trunków mogą też zrobić wino z plonów jarzębiny. Przygotowuje się je praktycznie tak samo jak wino z innych owoców. Warto je mieć w piwniczce, ponieważ spożywane w małych ilościach może być pożyteczne dla zdrowia.

Jarząb pospolity i różne jego odmiany to drzewo polecane każdemu ogrodnikowi. Kiedy rośnie w ogrodzie wygląda pięknie i jest łatwy w uprawie. Wykazuje całkowitą odporność na mróz i nie jest nadmiernie podatny na choroby. Rzadko może zostać zaatakowany przez parcha roślin owocowych lub obumieranie pędów. Cena jarzębiny jest bardzo atrakcyjna. Z jej owoców można stworzyć smaczne przetwory takie jak dżem, nalewka lub wino. Ten opis doskonale pokazuje jak wiele zastosowań może mieć to dekoracyjne drzewo.

Załóż kontoużytkownika
  • Komentuj pod własnym nickiem
  • Otrzymuj powiadomieniach o odpowiedziach na Twoje komentarze
Załóż konto