Jeżyny

Jeżyny - charakterystyka, uprawa, pielęgnacja, wykorzystanie

Pyszne owoce złożone z małych kuleczek do niedawna można było znaleźć tylko w lesie. Obecnie jednak z powodzeniem uprawia się je w ogrodzie. Naprawdę warto, bo jeżyny są nie tylko smaczne, lecz także bardzo wartościowe. Należy zajadać je ze względu na liczne witaminy i właściwości przeciwprzeziębienowe. A przecież najlepiej smakują z własnego ogródka.

Jeżyny – wyjątkowe rośliny leśne

Ponieważ gatunków jeżyn jest tak wiele, trudno jednoznacznie sklasyfikować, który z nich rośnie w naszych warunkach klimatycznych. W Polsce występuje około 50 gatunków jeżyn, a większość z nich określa się wspólną nazwą jeżyna krzewiasta – Rubus fruticosus. Tym samym określeniem nazywa się tak zwaną jeżynę bezkolcową – odmiany i warianty, które nadają się do uprawy w ogrodzie.

Co ciekawe, do rodzaju „jeżyna” należą także maliny, zarówno te czerwone, jak i żółte. Jednak w tym artykule poruszamy wyłącznie temat tych krzewów, które rodzą ciemnofioletowe owoce i które najbardziej kojarzą się z potocznym rozumieniem słowa jeżyna.

Jeżyny to krzewy, które wytwarzają łukowato przewieszające się pędy. Na nich pojawiają się dłoniaste, podobne do liści klonu, liście o pomarszczonych blaszkach. Większość odmian ma duże ciernie, które mogą utrudniać zbiór małych owoców. Krzew jeżyny rodzi bardzo wiele wspaniałych owoców – są to jednopestkowce zebrane w nibyowoce połączone dnem kwiatowym. W przeciwieństwie do malin, jeżyny nie oddają dna kwiatowego. W zależności od gatunku i odmiany mogą być bardzo kwaśne lub słodkie. Wszystkie są jednak jadalne, a wiele z nich ma wspaniałe właściwości lecznicze.

Właściwości i wartości odżywcze jeżyn

Lecznicze właściwości witamin są znane w Polsce od wieków. Z owoców robiono soki i syrop na kaszel i przeziębienie. Wykorzystywano także jej liście do tworzenia naparów. Owoce mają bardzo duże wartości odżywcze. Zawierają witaminy C, E i K, a także wapń i magnez. Mają dość dużo błonnika oraz liczne antyoksydanty.

Zwane inaczej przeciwutleniaczami, są wartościowymi składnikami o działaniu przeciwnowotworowym. Zmniejszają także tempo starzenia się komórek, mogą przyspieszyć przemianę materii. Jeżyny także są idealnym środkiem na dowolną infekcję, zarówno bakteryjną, jak i wirusową. Ze względu na to, że mają naprawdę mało kalorii, można jeść je na diecie. Nie zawierają za wiele cukru, więc świetnie sprawdzają się również w przypadku cukrzyków. Mogą wręcz pomóc w regulowaniu poziomu cukru we krwi. Badania wykazały, że jeżyny mogą także łagodzić objawy PMSa i zmniejszać bóle miesiączkowe.

Najbardziej znane jest działanie jeżyny na przeziębienie. Ma tak wiele witaminy C, że świetnie poprawia odporność i wspiera organizm w walce z infekcją. Do tego ma silne działanie napotne, sprawdzi się w przypadku gorączki. W celu polepszenia odporności można pić sok z jeżyn, na przykład w herbacie, codziennie przez cały sezon grypowy.

Owoce jeżyny – zbiór i przetwarzanie

Jeżyny nie przechowują się najlepiej. Więc jeśli nie jesteś w stanie zjeść ich na bieżąco (a takie są najsmaczniejsze!), możesz je przetworzyć. Dobrym pomysłem jest zamrożenie jeżyn. Wystarczy je wstawić do zamrażalnika w woreczku (umyte i dobrze osuszone). Sprawdzą się do ciast, deserów i smoothies. Mrożenie zachowuje ich właściwości i składniki odżywcze.

Dobrym sposobem jest także zrobienie soku. Niektóre odmiany jeżyn są bardziej soczyste i lepiej sprawdzają się do przygotowania smacznego, słodkiego soku. Najlepiej użyć do tego sokownika, chociaż można je także zasypać cukrem w słoikach i zagotować. Z jeżyn robi się także prozdrowotną nalewkę i syrop. Owoce wykorzystuje się również do dżemów, smaży się je na patelni lub w rondlu z dodatkiem cukru. Słoiki trzeba pasteryzować, żeby zawartość się nie zepsuła.

Jeżyna – odmiany bezkolcowe

Jest kilka bezkolcowych odmian jeżyny ogrodowej:

• ‘Theodor Reimers’ – odmiana o bardzo aromatycznych, słodkich owocach. Jest to krzew mocnorosnący, wyróżniający się obfitym owocowaniem, które zaczyna się już w połowie lipca i trwa aż do września.
• ‘Navaho’ – odmiana o słodkokwaśnych, aromatycnych owocach. Roślina rośnie krzewiasto i jeść dość wysoka, a owoce są najlepsze na sok, ponieważ są bardzo soczyste.
• ‘Primocane Reuben’ – jesienna odmiana o smacznych i soczystych owocach, w podłużnym kształcie. Ich zbiór zaczyna się dopiero we wrześniu. Dobrze sprawdzają się do przerobienia w domu.
• ‘Wilsons Fruhe’ – to bardzo wczesna odmiana o słodkich owocach, które są średniej wielkości. Krzew niestety ma nieduże kolce na pędach.
• ‘Loch Ness’ – krzew ma chaotyczny pokrój, rozrasta się wszerz i owocuje aż do pierwszych przymrozków. Owoce są duże, mają nawet 5 g, jednak są dość kwaśne.
• ‘Black Satin’ – ma długie pędy do 2,5 m i jest bardzo odporna na mróz. Owoce są słodkie i nadają się na sok i syrop.
• ‘Arpaho’ – krzew tej odmiany ma sztywny pokrój, więc nie potrzebuje podpór. Owoce pojawiają się już w lipcu, są słodkie i jędrne. Idealne na desery i do bezpośredniego spożycia.

Jeżyny – uprawa w ogrodzie

Nie ulega wątpliwości, że jeżyny warto uprawiać. Jednak niestety nie w każdym ogrodzie się to uda. Trzeba znaleźć dla nich naprawdę idealne stanowisko, inaczej owoce będą małe i mało smaczne. Jeżyny uwielbiają słońce! Ich owoce muszą się wygrzewać na słońcu przez cały dzień, by nabrały wspaniałej, fioletowej, wręcz czarnej barwy. W naturze porastają obrzeża lasów. W ogrodzie warto je posadzić przy południowej ścianie budynków lub w innym nieocienionym niczym miejscu. Warto zadbać, by było osłonięte przed wiatrem.

Uprawa w domu jest o tyle utrudniona, że warunki glebowe powinny być także maksymalnie zbliżone do naturalnych. Najlepsza gleba dla jeżyn to średnioprzepuszczalna i optymalnie żyzna. Jeżyna musi mieć zapewnione kwaśne podłoże, najlepiej zaszczepione szczepionką mikoryzową. Dzięki temu rośliny będą miały podobne warunki jak w pobliżu lasu. Na obojętnych lub zasadowych podłożach jeżyny marnieją, nie rozwijają się, a owocowanie jest mniej obfite.

Jeżyny ogrodowe sadzi się wiosną lub późną jesienią. Sposób sadzenia jest zależny od rodzaju sadzonki. Jeżyny w balocie lub pojemnikach nie zahamowują wegetacji, więc można w zasadzie sadzić je kiedykolwiek, poza największymi upałami, pamiętając o dokładnym podlaniu po posadzeniu. Sadzonki z nagim korzeniem moczy się w wodzie przez około 24 godziny przed posadzeniem. Od razu w czasie sadzenia warto zamontować elementy wspierające – paliki lub przymocowane do bocznych słupków druty, by roślina mogła się na nich piąć. W przypadku jeżyny bezkolcowej, warto podwiązać najdłuższe pędy od razu.

Jeżyny ogrodowe – pielęgnacja krok po kroku

Wszystkie krzewy owocowe potrzebują dużo wody w okresie zawiązywania owoców i jeżyny nie są wyjątkiem. Roślina potrzebuje obfitego, a co najważniejsze regularnego podlewania. Ziemia w lasach jest zazwyczaj dość wilgotna, my musimy zapewnić jeżynie podobne warunki. Krzew warto wyściółkować korą drzewną, by zatrzymać wodę w podłożu i ograniczyć parowanie. Wtedy będzie można rzadziej podlewać rośliny.

Konieczne będzie także nawożenie. Nie trzeba jednak robić tego zbyt często. Raz w roku stosuje się nawóz mineralny. Ale uwaga, nie mogą to być nawozy o dużej ilości azotu, ponieważ wtedy roślina będzie intensywniej rosła i wytworzy więcej liści. A naszym celem jest osiągnięcie jak największej ilości pięknych owoców. Dlatego krzewy powinny być zasilane preparatem fosforowo-potasowym z dodatkową dawką magnezu. Niektórzy producenci środków ochrony roślin i nawozu proponują środki do malin i jeżyn. Można zastosować także nawozy do roślin wrzosowatych, ponieważ jeżyny potrzebują tych samych składników i tak samo muszą mieć niski poziom pH podłoża. Nawóz rozrabia się w takich proporcjach, jak zaleca producent.

Jeżyna owocuje na zeszłorocznych pędach, więc trzeba uważać w czasie cięcia. Jeśli jednak jest ich bardzo dużo, warto przerzedzić ich ilość. Za dużo owoców oznacza, że będą kwaśne i mało smaczne. Zbyt wybujałe pędy można śmiało skracać, nawet do 4-5 liści. Roślinę przycina się od marca, kiedy zacznie się wegetacja.