Portulaka

Portulaka - charakterystyka, występowanie, uprawa, rozmnażanie

Portulaka przywędrowała do nas z krajów o cieplejszym klimacie. Ta pnąca i płożąca roślina nadaje się nie tylko na ozdobę ogrodu czy na balkon. Portulaka pospolita, nazywana też warzywną, jest rośliną jadalną. W dodatku ma prozdrowotne właściwości. Odmiana jadalna i ozdobna mają małe wymagania, dlatego mogą bez problemu można nimi ozdobić ogród lub balkon.

Portulaka – charakterystyka roślin

Portulaka jest rodzajem reprezentowanym przez ok. 100-150 gatunków. Jej najbliższymi kuzynami są kaktusowate. Portulaka pospolita występuje w Polsce jako dzika roślina obcego pochodzenia. Dostosowała się jednak do różnych warunków klimatycznych. Ze względu na swoją inwazyjność jest traktowana jako chwast. W ogrodach można ją uprawiać jako warzywo (stąd jej druga nazwa – portulaka warzywna). Portulaka wielkokwiatowa jest natomiast atrakcyjną rośliną ozdobną. Pochodzi z Brazylii i Argentyny, ale dobrze radzi sobie w naszym klimacie. Potrafi nawet okresowo dziczeć i może rosnąć z samosiejek w ogrodzie.

Portulaka ma grube pędy, które najczęściej płożą się po ziemi, rzadziej wznoszą. Jej mięsiste liście wyrastają skrętolegle, a kwiaty są tworzone z listków okwiatu. Potrafią być wielobarwne, pojedyncze, półpełne lub pełne. Wyrastają pojedynczo na końcach rozgałęzień pędu. Owoce tworzą torebki z dużą ilością nasion w środku.

Większość przedstawicieli tego rodzaju to rośliny jednoroczne. Tylko pochodząca z Ameryki Środkowej portulaka suffrutescens to roślina wieloletnia.

Odmiany i warunki uprawy

Portulakę można uprawiać ze względu na jej walory ozdobne lub spożywcze. Chociaż portulaka warzywna ma również dekoracyjne liście, to najchętniej wybieraną ozdobą do ogrodu czy na balkon jest portulaka wielkokwiatowa. Hodowcy wyróżniają trzy odmiany tej ostatniej, ze względu na budowę kwiatów: pojedyncze, półpełne i pełne. Portulaka wielkokwiatowa kwitnie na biało, żółto, szkarłatnie, czerwono i pomarańczowo. Są też odmiany o kwiatach dwukolorowych (np. róż z fioletem). Wszystkie mogą zdobić skalniak, rabaty lub balkony jako kwiat doniczkowy. Zwykle sprzedaje się wielokolorowe mieszanki.

Dwa osobne podgatunki ma również portulaka warzywna. Niższa oleracea jest chwastem, rosnącym najczęściej przy drogach. Dorastająca do 60 cm sativa (czyli portulaka siewna) ma szersze liście i jest podgatunkiem uprawnym. Obie nadają się do jedzenia.

Uprawa nie powinna sprawiać większych kłopotów, jeżeli zapewnimy roślinie odpowiednie stanowisko. Portulaka lubi stanowiska słoneczne, źle rośnie przy dużej liczbie deszczowych i pochmurnych dni. Najlepszym miejscem do jej sadzenia jest południowa wystawa w ogrodzie i południowy lub południowo-wschodni balkon w mieszkaniu.

Ziemia do jej uprawy powinna być żyzna, przepuszczalna, raczej sucha, o odczynie lekko kwaśnym do lekko zasadowego (pod tym względem portulaki są dość tolerancyjne). Doskonałym miejscem do uprawy portulaki wielkokwiatowej są skalniaki. Może być też wystawiona w doniczce na balkon, jako roślina zwisająca. Szczególnie w pojemnikach lub skrzynkach zawieszanych na barierkach.

Podlewanie i nawożenie

Portulaka nie wymaga zbyt dużo podlewania. Jest to typowa roślina regionów suchych. Trzeba jednak uważać, żeby podłoże nie wyschło całkiem podczas letnich upałów. Wówczas może dojść do zasychania pąków kwiatowych. Chcąc uniknąć takiej sytuacji najlepiej sprawdzać wilgotność podłoża raz na tydzień.

Jeżeli chcemy, żeby nasze roślinki rosły pięknie i zdrowo, to można dokarmiać je nawozem. Powinien to być nawóz do roślin kwitnących, ze zmniejszoną zawartością azotu. Nawozić należy po około 2 tygodniach od posadzenia w gruncie lub docelowym pojemniku. Portulaka nie wymaga jednak nawożenia. Można ją zostawić samą sobie, co czyni ją jedną z łatwiejszych roślin w uprawie. Dodatkowo jest odporna na choroby. W rzadkich przypadkach mogą ją zaatakować mszyce, które jednak można zwalczyć za pomocą oprysków. Używa się do tego uniwersalnych preparatów przeciw mszycom. Można też wypróbować którąś z domowych metod.

Rozmnażanie

Najlepszym i najbardziej powszechnym sposobem rozmnażania portulaki jest wysiew nasion. Wysiewa się je do inspektu w kwietniu. Do pojemników w ogrzewanym pomieszczeniu można wysiewać już od marca. W maju (po ostatnich przymrozkach) można też siać prosto do gruntu.

Nasiona należy wysypać na podłoże i lekko przyklepać. Nie zakopuje się ich ani nie przykrywa ziemią. Po wzejściu siewek w pomieszczeniu przeprowadza się pikowanie, czyli przesadzanie do osobnych pojemników. W połowie maja można wysadzać sadzonki do gruntu. Najlepsza rozstawa to 15x20 cm.

Portulaka nadaje się do rozmnażania z sadzonek. Sadzonki można pozyskać latem, najlepiej w lipcu, z krzewiącej się rośliny.

Pielęgnacja po przesadzeniu obejmuje głównie usuwanie chwastów. Usuwanie przekwitłych kwiatów stymuluje pojawianie się kolejnych.

Zimowanie

Większość gatunków portulaki to rośliny jednoroczne. Przed zimą możemy jednak pozyskać sadzonki lub nasiona i przygotować je do wysadzenia w następnym sezonie. Jeżeli chcemy, żeby roślinka przetrwała do wiosny, to najlepiej trzymać ją w donicy, którą na zimowanie zabierze się do nieogrzewanego pomieszczenia. Z rośliny matecznej można wiosną pozyskać sadzonki. Portulaka, tak jak rodzime rośliny jednoroczne, rozsiewa się też sama z nasion. To, że nie jest byliną nie znaczy więc, że po roku przestanie rosnąć w ogrodzie po jednym roku.

Portulakę warzywną można zebrać i zjeść lub przetworzyć. Zbiory w naszym klimacie przeprowadza się zwykle od czerwca do końca sierpnia.

Na balkon czy do ogrodu?

Portulaka, zarówno pospolita jak i wielkokwiatowa nadają się do uprawy w gruncie i w doniczce czy pojemniku. Ponieważ są roślinami jednorocznymi, to nie stwarzają wielu problemów po zakończeniu okresu wegetacji. Kwitną od czerwca/lipca do października. Potem można zebrać nasiona lub zachować roślinę na sadzonki.

Portulaki w doniczce nie trzymamy w domu, ale wystawiamy ją na słoneczny balkon lub taras. Dobrym pomysłem jest też wysiew do pojemników w ogrodzie. To ograniczy pojawianie się  niekontrolowanych samosiejek. Jednocześnie pojemnik w ogrodzie jest dobrym sposobem na wizualne zróżnicowanie przestrzeni (np. można uprawiać trawnik dookoła donic i pojemników).

Portulaka pospolita w kuchni

Portulaka pospolita siewna (zwana też warzywną) jest smacznym ziołem jadalnym. Można ją stosować jako dodatek do potraw. Nadaje się też do marynowania i kiszenia, co pozwoli używać rośliny również zimą.

Jadalną częścią portulaki są liście i cienkie pędy. Zawarty w nich sok ma wiele minerałów (magnez, potas, żelazo, wapń), prowitaminę A, witaminę C i witaminy z grupy B, a także kwasy tłuszczowe omega 3. Ma kwaskowo-pieprzny smak, a fakt, że jej listki są chrupkie i mięsiste może stanowić dodatkowy walor kulinarny.

Chociaż u nas nigdy nie zdobyła powszechnej popularności, to w cieplejszych krajach była od starożytności używana jako lekarstwo m.in.: moczopędne i odrobaczające. Jej właściwości lecznicze są potwierdzone również dziś. Można spotkać ją w postaci suplementu lub jako dodatek do kosmetyków. Powiada się, że Kreteńczykom, którzy spożywają jej najwięcej, zapewnia długowieczność.

Jest też tradycyjnym składnikiem potraw kuchni greckiej, zwłaszcza kreteńskiej. Można ją dodawać do sałatek, mięs, serów. Nadaje się też do robienia smoothie, a także jako składnik zup, sosów i dodatek do dań na ciepło. Najpopularniejszym sposobem przyrządzania portulaki jest traktowanie jej podobnie jak liści szpinaku.

***

Portulaka jest rośliną trochę zapomnianą, zwłaszcza jej pospolita odmiana. Tymczasem jest to nie tylko ciekawa i łatwa w uprawie ozdoba ogrodów. Można skorzystać z jej liści jako źródła nowego smaku, przy okazji przyjmując porcję witamin i innych prozdrowotnych składników.