Porzeczki

Porzeczki - odmiany, opis, uprawa, rozmnażanie, cięcie

Porzeczki to jedne z bardziej popularnych krzewów w ogrodach. Najczęściej kojarzy się je z owocami w różnych kolorach, ale mogą być też roślinami ozdobnymi. Oto najważniejsze informacje o tym jakie mają właściwości i jak  je uprawiać.

Porzeczki – charakterystyka

Porzeczki to dość duża grupa gatunków, które dziko występują w całej strefie umiarkowanej. Niektóre gatunki radzą sobie też w klimacie subpolarnym lub międzyzwrotnikowym.

Są krzewami o krzaczastym pokroju. Mogą dorastać do 4 m wysokości. Te uprawiane jako źródło owoców są zwykle niższe. Utrzymywane na poziomie ułatwiającym zbiór lub uprawiane w formie piennej.

Oprócz licznych odmian i gatunków uprawianych ze względu na owoce (o czym piszemy dalej), porzeczki można też trzymać w ogrodzie jako krzewy ozdobne. Do tej grupy należy m.in. porzeczka złota (złocista), która świetnie nadaje się na żywopłoty i jako urozmaicenie zieleni miejskiej. Wykorzystuje się ją również jako podkład do odmian szczepionych na pniu.

Porzeczki mogą być zimozielone lub sezonowe. Liście są pojedyncze, dłoniasto klapowate, czasem całobrzegie i podłużne. Kwiaty drobne, ale u niektórych gatunków mają walor estetyczny. Kwitną na różne kolory: porzeczka złota na żółto, krwista w odcieniach czerwieni. Krzewy o smacznych owocach zwykle mają mniej pozorne kwiaty.

Właściwości owocu i zastosowanie krzewów

Wszystkie odmiany uprawiane dla owoców mają bogaty skład i właściwości prozdrowotne. Największe bogactwo witamin, zwłaszcza witaminy C, zawiera czarna porzeczka. Inne witaminy to A, E i z grupy B. Ważnym składnikiem czarnych porzeczek jest potas. Sok z owoców działa też moczopędnie, pomaga zwalczać drobnoustroje i poprawia wygląd skóry. Czarne porzeczki mają smak, który nie wszystkim przypada do gustu (trochę przypomina smak rokitnika, choć nie jest tak kwaśny), ale doskonale nadają się do przetworów.

Niskokaloryczna, smaczna i dekoracyjna jest czerwona porzeczka. Zawiera również dużo witaminy C, A, przeciwutleniaczy, minerały – takie jak: wapń, żelazo, magnez, potas i cynk. Surowe czerwone porzeczki i przetwory podnoszą odporność, pomagają zwalczać infekcje, regulują poziom płynów i działają moczopędnie.

Podobne składniki odżywcze i prozdrowotne w nieco innych proporcjach znajdują się w białych porzeczkach oraz w agreście. Dodatkowo ciemne odmiany agrestu mają więcej witaminy E i pektyn. Te ostatnie pomagają usuwać z organizmu metale ciężkie.

Biorąc pod uwagę wszystkie wartości odżywcze nie trzeba nikogo przekonywać, że porzeczki są zdrowymi owocami. Przyjrzyjmy się teraz odmianom i warunkom uprawy.

Porzeczki – gatunki i odmiany

Uprawa porzeczek dotyczy stosunkowo dużej ilości gatunków, które dodatkowo są ze sobą krzyżowane i selekcjonowane. Można wybierać konkretną odmianę ze względu na cechy owoców, pokrój krzewu czy ogólną funkcję (ozdobna, spożywcza). Oto najpopularniejsze odmiany i gatunki:

1. Czarna porzeczka – jest dobrze znana z amatorskich upraw, a także przemysłowej produkcji przetworów i leków. Owoce są czarne, kuliste. Uprawa jest zwykle łatwa, chociaż siła wzrostu zależy od odmiany. Spośród najpopularniejszych odmian wyróżnia się:

• „Bona” – wczesna odmiana deserowa, o dużych, słodkich owocach. Owoce dojrzewają na przełomie czerwca i lipca. Krzewy mają rozłożysty pokrój, średnią siłę wzrostu i są dość podatne na niektóre szkodniki (wielkopąkowiec porzeczkowy).
• „Ruben” – polska odmiana licencjonowana. Chętnie uprawiana w ogródkach i na plantacjach. Rośnie równomiernie, ma średnie do dużych, słodkie owoce. Odporna na większość chorób krzewu.
• „Titania” – późna odmiana, wyhodowana w Szwecji. Odporna na mróz, pokrój wyniosły. Owoce są smaczne, słodkie i rosną obficie. Uprawiana amatorsko i na plantacjach. 

2. Czerwona porzeczka – zwykle ma nieco mniejsze od czarnej, czerwone owoce w półprzezroczystej skórce. Popularny owoc letni i surowiec do wyrobu przetworów. Przykładowe odmiany to:

• „Rondom” – odmiana chętnie wykorzystywana w dużych uprawach komercyjnych, ze względu na plenność. Owoce dojrzewają pod koniec lipca. Są średniej wielkości, mają kolor jasnoczerwony i są dość kwaśne. Dobrze nadają się do przetwarzania. Krzew zwarty, ma wiele pędów. Podatny na chorobę Rondoma.
• „Detvan” – wczesna odmiana do ogrodu, zwłaszcza na szpaler. Można ją uprawiać pod osłonami. Owoce dojrzewają na początku lipca, są duże, soczyste i słodko-kwaśne. Kolor ciemnoczerwony. Mało odporna na antraknozę liści.
• „Gąbińska” – polska odmiana do mniejszych upraw. Ma bardzo smaczne, wcześnie dojrzewające owoce. Niestety jest podatna na choroby, zwłaszcza grzybowe.
• „Rovada” – idealny do małych gospodarstw i uprawy amatorskiej. Odmiana szybko rosnąca, średnio wczesna (owoce pod koniec lipca). Owoce są zebrane w długie grona, dlatego łatwiej je zbierać ręcznie. Są lekko kwaskowe.

3. Biała porzeczka – istnieje pewne zamieszanie co do nazwy. W botanice białą porzeczką nazywa się porzeczkę amerykańską, kwitnącą na biało. Ogrodnicy i konsumenci nadają tą nazwę zwykle krzewom o białych owocach, które są kultywarem pochodzącym od porzeczki zwyczajnej. Tutaj mówimy o odmianach tej ostatniej:

• „Primus” – ma średniej wielkości, słodkie owoce. Rosną w długich gronach i są odpowiednie do zbioru ręcznego. Dojrzewają w połowie lipca. 
• „Blanka” -  owoce wytwarza słodkie i duże. Jest plenna, trzeba jednak popracować nad wytworzeniem pędów owoconośnych.

Uprawa i pielęgnacja krzewów

Każdy gatunek i odmiana może wymagać trochę innych warunków i zabiegów pielęgnacyjnych. Poniższe wskazówki są tylko ogólne.

Czarna porzeczka lubi gleby żyzne, dlatego nawożenie przed posadzeniem może się okazać konieczne. Inne gatunki na pewno będą lepiej rosły na glebie zasilanej obornikiem, ale nie mają tak dużych wymagań. Ziemia powinna mieć odczyn lekko kwaśny do obojętnego.

Stanowisko powinno być ciepłe, słoneczne i osłonięte od wiatru. Jak w przypadku wszystkich krzewów owocowych ilość słońca wpływa na jakość i smak owoców. Zmniejsza też ryzyko chorób grzybicznych i gnicia.

Jeżeli kupiliśmy sadzonki w doniczce to możemy je sadzić w gruncie przez cały sezon. Jesienią lub wczesną wiosną sadzi się natomiast sadzonki z odkrytym korzeniem. Odległość między krzaczkami powinna wynosić od 1 do 1,5 m. Głębokość dołka ok. 30 cm, żeby móc swobodnie zmieścić cały korzeń. Młode pędy przycinamy na wysokość 30 cm. Zostawiamy 3-4, żeby roślina nie musiała zużywać energii i lepiej owocowała.

W przypadku porzeczek cięcie jest niezbędnym zabiegiem cyklicznym. Trzeba pamiętać, że czarna porzeczka zachowuje się trochę inaczej niż czerwona i biała. Pędy starsze niż dwuletnie należy regularnie usuwać. U porzeczek czerwonych i białych obcina się pędy 5-cio i 6-cio letnie oraz uszkodzone i chore.

Większość odmian jest mrozoodporna, ale młode krzaczki dobrze jest ochronić na zimę. W tym celu podsypujemy kopczyk świeżej ziemi wokół rośliny.

Nawożenie i podlewanie

W przypadku porzeczek jedno i drugie jest szczególnie ważne. Czarne wymagają nawożenia co 2-3 lata. Przede wszystkim stosuje się nawozy organiczne (mineralne w uprawie komercyjnej). Nawóz azotowy i potasowy wspomoże rozwój owoców tuż po kwitnieniu (kwiecień). Można też zastosować nawozy wieloskładnikowe.

Istotne dla wszystkich odmian porzeczek jest dbanie o wilgoć podłoża. Mają one niezbyt rozwinięty system korzeniowy i nie radzą sobie dobrze z pobieraniem wody w czasie suszy. W letnie upały należy je więc regularnie podlewać, nawet dwa razy dziennie.

Uprawa porzeczki wymaga trochę pracy. Chociaż sam krzak ma małe wymagania, to trzeba o niego zadbać jeżeli zależy nam na smacznych owocach. Oprócz przycinania, nawożenia i podlewania warto zwrócić uwagę na pojawiające się choroby i szkodniki, które trzeba zwalczać zanim zniszczą całą uprawę.

Porzeczki są często uprawiane w ogrodach i na działkach ze względu na ładne, soczyste owoce. Zobacz jakie odmiany warto uprawiać i jak dbać o krzaczki.

Czarna, czerwona czy biała porzeczka?

Często uważa się, że skoro dobre lekarstwo musi być gorzkie, to czarna porzeczka jest bezkonkurencyjna. Jej smak jest dość charakterystyczny, trochę cierpki, trochę gorzki, a jednak ciągle ma mnóstwo miłośników, którzy lubią ją nie tylko za właściwości lecznicze, ale także za smak. Owoce czarnej porzeczki są dość niezwykłe, świetnie sprawdzają się w różnego rodzaju przetworach, robi się z nich między innymi sok. Uważa się, że wszystkie przetwory są bardzo zdrowe, i niebezpodstawnie. To witamina C, której zawartość w owocach porzeczki czarnej jest bardzo duża, jest winna całego zamieszania. W medycynie ludowej ogromne znaczenie ma także liść czarnej porzeczki, który ma zastosowanie także w kuchni – używa się go między innymi do przetworów i nalewek.

Czarna porzeczka

Czarna porzeczka to mało wymagający krzew, który jednak może potrzebować nieco uwagi. Przede wszystkim dość wcześnie zaczyna wegetację, dlatego może zdarzyć się, że jej kwiaty obmarzną. Jednak nie zdarza się to często, a najnowsze odmiany są bardziej odporne i wytrzymałe, także znacznie bardziej plenne. Owocami czarnej porzeczki można cieszyć się już w lipcu. Mają wyjątkowy, przyjemny zapach, bardzo charakterystyczny, podobnie jak liść czarnej porzeczki. Z owoców czarnej porzeczki powstają pyszne przetwory, stanowiące źródło witaminy C i innych wartości odżywczych.

Czerwona porzeczka

Jednak nie tylko czarna porzeczka ma właściwości lecznicze. Na uwagę zasługuje także czerwona porzeczka, która jest wartościowym źródłem witamin z grupy B, a także żelaza i wapnia. Zarówno czerwona, jak i biała porzeczka zawierają bardzo wiele pektyn (im jaśniejsze odmiany, tym więcej), świetnie nadają się na przetwory, zwłaszcza soki i konfitury. Biała i czerwona porzeczka mają bardzo wysoką wartość deserową, można zastosować je do ozdoby licznych dań, wypieków czy nawet mięsa. Z czerwonej porzeczki powstają pyszne przetwory, ale porzeczka biała nie ustępuje jej miejsca. Niektórzy uważają także, że te krzewy owocowe, obsypane gronami kolorowych kulek są po prostu bardzo atrakcyjnie i ładnie wyglądają w ogrodzie. Ich owoce są gotowe do spożycia najczęściej w sierpniu. Uprawa czerwonej porzeczki staje się coraz bardziej popularna. Z przetworów na uwagę zasługuje sok z czerwonych porzeczek.

Nie tylko czerwona, czyli biała porzeczka

Porzeczka biała i czerwona porzeczka są jeszcze bardziej odporne niż czarna. Ich odmiany są bardzo plenne, niewysokie krzewy charakteryzują się bardzo wysoką odpornością na mróz i niesprzyjające warunki pogodowe. Krzewy nie wymagają szczególnej opieki, z ich pielęgnacją poradzi sobie nawet początkujący amator ogrodnictwa.

Którą zatem porzeczkę wybrać do ogrodu?  Nie ma się nad czym zastanawiać, najlepiej zdecydować się na wszystkie trzy.

Sadzenie porzeczek

Sadzonki porzeczek można kupić w trzech formach – z nagim korzeniem, balotowane lub posadzone w pojemnikach. Te z nagim korzeniem sadzi się wyłącznie od października do listopada, te z całą bryłą korzeniową można posadzić w zasadzie w każdym momencie roku, pod warunkiem, że ziemia nie jest za bardzo zamarznięta. Sadzenie w tym wypadku najlepiej przeprowadzić wiosną, w kwietniu lub marcu.

Przygotowanie podłoża

Sadzenie porzeczek nie jest szczególnie skomplikowane i w zasadzie nie odbiega od tego, w jaki sposób sadzi się inne krzewy owocowe. Przed posadzeniem warto przekopać podłoże z dawką obornika, by było dobrze zaopatrzone w składniki mineralne i odżywcze. Dzięki temu rośliny łatwiej się przyjmą w nowym miejscu. Czerwona porzeczka powinna być posadzona w miejscu wzmocnionym siarczanem potasu, dzięki temu będzie się lepiej rozwijać w nowym miejscu.

Rozstawa

Uprawa porzeczek będzie przebiegała sprawniej, jeśli krzewy zostaną posadzone w odpowiedniej rozstawie. Mogą mieć tendencję, zwłaszcza czarna porzeczka, do nadmiernego rozrastania się, dlatego między krzewami powinno się zachować około 1,5 m odległości. Korzenie porzeczek przed posadzeniem warto zanurzyć na dłuższą chwilę w wodzie. Porzeczki z pojemników sadzi się na głębokość większą o 5 cm, niż ta na której rosły w szkółce. W przypadku sadzonek z nagim korzeniem warto bardzo dokładnie je obejrzeć i usunąć zniszczone elementy.

Pielęgnacja porzeczek po posadzeniu

Po sadzeniu jesiennym porzeczki należy dokładnie przysypać ziemią, by rośliny nie zmarzły w czasie szybko nadchodzących mrozów. Można także pomyśleć o wyściółkowaniu terenu wokół krzewów i zasilenie ich niewielką warstwą torfu lub obornika. Dzięki temu szybciej zaczną wegetację w nowym sezonie.

Uprawa – wymagania i stanowisko

Żadna z porzeczek nie ma wygórowanych wymagań pod względem stanowiska. Zarówno czarna porzeczka, jak i czerwona i biała mają takie same oczekiwania. Warto wiedzieć, że wszystkie porzeczki poradzą sobie dobrze w każdym rodzaju ziemi ogrodowej. Jednak nie zawsze będą realizowały maksimum swoich możliwości, na źle dobranym stanowisku będą rosły, ale nie będą szczególnie bujne, ich plonowanie także nie będzie zbyt obfite.

Z tego względu warto zapewnić im maksymalnie najlepsze warunki. Porzeczka dobrze czuje się w żyznej i przepuszczalnej glebie. Czerwona porzeczka nie lubi zastoisk wodny, zresztą żaden z gatunków nie wytrzymałby zbyt długo w takim miejscu. Porzeczki lubią glebę o odczynie pH na poziomie 6-6,5. Potrzebują także dość dużo składników odżywczych i mineralnych, dlatego już przed sadzeniem przeprowadza się nawożeniem obornikiem lub kompostem.

Uprawa porzeczek uda się wyłącznie w miejscach bardzo mocno nasłonecznionych, chociaż takie delikatnie zacienione też się sprawdzają. Jednak tylko w pełnym słońcu czarna, czerwona i biała porzeczka będą się szybko rozwijać i dojrzewać. Także witamina C w czarnej porzeczce jest zależna od poziomu nasłonecznienia. Krzewy, zwłaszcza czarna porzeczka, która jest nieco mniej odporna na chłód, powinny być osłonięte przed porywistym, zimowym wiatrem. Krzewy w zasadzie nie przemarzają, jednak może zdarzyć się, że zakwitną za wcześnie i kwiaty opadną. Najbardziej odporna na taką sytuację jest biała porzeczka.

Pielęgnacja porzeczek krok po kroku

Pielęgnacja porzeczek nie jest szczególnie wymagająca. Zarówno czarna, jaki i czerwona i biała porzeczka mają bardzo podobne wymagania. W zasadzie starsze okazy nie potrzebują podlewania, ale młodsze obficie potrzebują wody, zwłaszcza w czasie wysokich temperatury i suchych lat. W największe upały warto także podlać nawet starsze krzewy, chociaż czerwona porzeczka jest dość odporna na suszę.

Krzewy należy także dość regularnie przycinać. Przez pierwsze trzy lata raczej nie wykonuje się tego zabiegu, pozwalając roślinom swobodnie się rozrastać. W tym czasie należy jedynie usuwać krzyżujące się gałęzie, poza tym nie trzeba robić przycinania. Po upływie pierwszych trzech lat uprawy należy przeprowadzać cięcie regularnie, najlepiej prześwietlające. Dzięki temu rośliny będą bardziej plenne, a owoce będą miały lepszy dostęp światła, więc szybciej będą dojrzewać. Zabieg przeprowadza się raz w roku, najczęściej wczesną wiosną.

Kolejnym ważnym zabiegiem jest nawożenie czarnej porzeczki. Wymagania pod względem składników także nie są wygórowane, jednak warto co roku przeprowadzić zabieg nawożenia. Roślina potrzebuje składników odżywczych, żeby szybciej się rozwijać i obficiej plonować. Najlepiej sprawdzi się wieloskładnikowy nawóz do roślin owocowych.

Najbardziej wartościowe odmiany

Odmiany porzeczki czerwonej

Porzeczki są tak powszechne, że na są dostępne bardzo liczne ich odmiany. Czerwona porzeczka w tym przoduje, odmiany są bardzo liczne. W uprawie ogrodowej najczęściej sprawdzają się trzy z nich: Detvan, Gąbińska, Jonkheer van Test. Pierwsza z nich to zdecydowanie najpopularniejsza odmiana, dojrzewająca jeszcze w lipcu. Jest także bardzo odporna na choroby grzybowe, ma słodkie, lekko kwaskowate owoce.

Pozostałe dwie odmiany charakteryzują się silniejszym wzrostem i pięknymi owocami. Są duże, czerwone, błyszczące, mają bardzo wysoką jakość deserową. Na dodatek wyróżniają się przyjemnym, lekko kwaskowatym smakiem. Ze względu na dużą odporność na choroby pochodzenia grzybowego nie potrzebują szczególnych nakładów na ochronę roślin przed chorobami.

Odmiany porzeczki białej

Ciekawe odmiany ma także biała porzeczka. Są one znacznie mniej powszechne, jednak w uprawie pojawiają się dwie odmiany – Biała z Juterbog i Blanca. Ta pierwsza charakteryzuje się słabym wzrostem, dlatego świetnie sprawdza się w małych przydomowych ogródkach. Ładnie się prezentuje w deserach, ma słodkawy smak i żółtą skórkę. Jest także bardzo odporna na zimno i różnego rodzaju choroby grzybowe.

Blanca to odmiana o silniejszym wzroście, charakteryzująca się smacznymi owocami o nieco większej średnicy niż w przypadku standardowych porzeczek. Jej owoce są słodkie, idealne na przetwory i wino, dobrze jednak smakują także deserowo, zjadane na surowo. Odmiana jest także bardzo odporna na zimno, więc świetnie sprawdza się w chłodniejszych częściach kraju.

Odmiany porzeczki czarnej

Ponieważ to czarna porzeczka jest najbardziej powszechna, jej odmiany są także najliczniejsze. W naszych warunkach uprawnych świetnie sprawdza się szwedzki Ojebyn, odmiana o bardzo wysokiej odporności na zimno. Czarna porzeczka zawsze jest nieco bardziej wrażliwa niż biała czy czerwona, jednak w tym przypadku nie musisz obawiać się, że przemarznie. Krzew ładnie się prezentuje, ponieważ ma wyjątkowy, kulisty pokrój. Owoce czarnej porzeczki są średniej wielkości, jednak dojrzewają równomiernie, a odmiana należy do bardziej plennych, dlatego cieszy się dużym powodzeniem.

Bardzo popularna odmiana to także Titania. Jest dość późna, wiec prawdopodobieństwo przemarzania pąków wiosną jest znikome. Z tego względu świetnie sprawdza się w każdym ogrodzie i dobrze znosi nasze warunki atmosferyczne. Titania, jak podobna do niej odmiana Brodtrop, świetnie nadaje się na przetwory. Można stosować je w uprawie ekologicznej, ponieważ nie są podatne na choroby roślin sadowniczych. Brodtrop to odmiana o bardzo obfitym plonowaniu, jej owoce czarnej porzeczki są stosunkowo duże i bardzo smaczne, mają mniej charakterystycznej dla czarnej porzeczki goryczki..