Rozchodnik

Rozchodnik - charakterystyka, gatunki, wymagania, uprawa

Skalniaki nie mogą się obejść bez rozchodników. Ta grupa liczy co najmniej 280 gatunków i zapewnia do wyboru wiele ciekawych roślin łatwych w uprawie. To nie tylko rośliny ogrodowe. Rozchodniki dobrze nadają się do uprawy w doniczce i jako jeden z elementów tzw. zielonych dachów.

Rozchodniki – gatunki i charakterystyka

Rozchodniki ciągle są badanym gatunkiem, dlatego opis roślin tego rodzaju może się różnić w zależności od źródła. Zwykle nie ma wątpliwości co do najpopularniejszych odmian tj. jak Rozchodnik karpacki czy kaukaski. Są to rośliny o niewielkich wymaganiach glebowych, chętnie rosną na piasku i między skałami. Tylko kilka gatunków preferuje lasy i miejsca bardziej wilgotne i zacienione.

Większość rozchodników to sukulenty, przystosowane do środowiska o ograniczonym dostępie do wody.

Pod nazwą rozchodniki mieści się dość duża grupa roślin. Poszczególne gatunki i odmiany różnią się morfologią. Popularne są zarówno płożące rozchodniki (np. Purpurea Sedum) jak i wysokie, z wyraźnie wyróżniającymi się łodygami i kwiatami (Rozchodnik karpacki, okazały).

Mogą być roślinami jednorocznymi, dwuletnimi lub bylinami. Charakterystyczna jest rozgałęziona łodyga, gruboszowate liście, bez widocznego użyłkowania. Kwiaty zebrane są w szczytowe podbaldachy. Najczęściej jasne – białe, żółte lub różowe, wyraźnie odcinają się na tle ciemnych, mięsistych liści.

Do najchętniej uprawianych gatunków należą:

• Rozchodnik karpacki – występujący naturalnie w Karpatach; doczekał się kilku popularnych odmian ogrodowych. Jest to rozchodnikowiec o gęstym pokroju, doskonale wypełniający przestrzeń na rabatach i przestrzeniach zielonych w mieście. Jest rośliną miododajną, co dodatkowo podnosi jego wartość w ogrodzie. Rozchodnik karpacki może mieć purpurowe, zielone lub oliwkowe liście. Różowe kwiaty kwitną od sierpnia do września, w cieplejszych latach nawet do października. Dorasta do 50-60 cm. 
• Rozchodnik okazały – dziś częściej zaliczany do rozchodnikowców niż właściwych rozchodników. Pod wieloma względami przypomina rozchodnik karpacki. Pochodzi ze wschodniej Azji. Najlepiej kwitnie i wybarwia się intensywnie na stanowiskach nasłonecznionych. Poza tym nie ma dużych wymagań. Tak jak rozchodnik karpacki kwitnie późnym latem i wczesną jesienią. Również jest miododajny.
• Rozchodnik ostry – jest niską odmianą rozchodnika, dorasta do 5-10 cm. Ma charakterystyczne żółte kwiatki, które w okresie kwitnienia (od czerwca do lipca) pokrywają niemal całą roślinę. Przez resztę roku ozdabia ogród pięknymi, jasnozielonymi listkami. Jest rośliną wieloletnią. Ma niewielkie wymagania glebowe, ale jest też trujący i może podrażniać skórę.
• Rozchodnik ościsty – średnio-niska (do 15-30 cm) odmiana, rosnąca naturalnie w Europie Zachodniej. Charakterystyczne szarozielone listki mają podłużny kształt, przypominający igły. Kwiaty są małe, żółte, na wysokich, grubych łodygach. Rozchodnik ościsty to gatunek płożący, który szybko się rozrasta. Trzeba uważać, żeby nie zagłuszył wzrostu innych roślin.
• Rozchodnik kaukaski – pędy płonne (pokryte liśćmi) są bardzo niskie i płożące. W okresie kwitnienia (od lipca do sierpnia) różowe kwiaty wyrastają na wysokich pędach do 20-30 cm. Rosną gęsto w baldachowatych kwiatostanach. Liście są zimozielone i układają się w charakterystyczne „różyczki” (układ rozetkowy). Jak większość jego kuzynów Rozchodnik kaukaski jest rośliną miododajną.

Powyższy przegląd pokazuje jak dużo zależy od gatunku rośliny. Odmienne efekty kolorystyczne można uzyskać, wybierając poszczególne odmiany, również hodowlane. W przypadku rozchodników rozpiętość kolorów i kształtów jest bardzo duża.

Jakie rozchodniki sadzić w ogrodzie?

Wybór gatunku i odmiany zależy od preferencji ogrodnika. Płożące rozchodniki doskonale nadają się do skalniaków, pokrywania częściowo kamiennych i ceglanych ścieżek oraz ozdoby murków. Rozchodnikowce takie jak karpacki czy okazały lepiej sprawdzą się na rabatach i obwódkach rabat. Można też łączyć kilka gatunków w jednym ogrodzie. Pozwala to stwarzać bardzo ciekawe kompozycje kolorystyczne np. jako dodatek do asymetrycznego ogrodu japońskiego. Nasze propozycje wykorzystania w kompozycjach ogrodowych przedstawimy w dalszej części artykułu.

Zaleca się ostrożność w stosowaniu rozchodnika w domowej aptece. Wszystkie jego części zawierają trujące alkaloidy. Jednak  w medycynie ludowej był używany na brodawki, do tamowania krwawienia czy jako środek na robaki. Warto pamiętać, że większość ludowych środków odrobaczających jest lekko trująca i nie powinno się ich spożywać. Obecność tych roślin na podwórku i w ogródku nie stanowi jednak większego zagrożenia dla dzieci i zwierząt domowych.

Wymagania roślin i zasady uprawy

Uprawa rozchodników jest właściwie wyjątkowo łatwa. Mają małe wymagania glebowe, łatwo się rozrastają, przetrwają suszę, wiatr, a większość ma też niezłą odporność na mróz. Jednak pielęgnacja jest potrzebna – chociażby po to, żeby kontrolować rozrost i pojawianie się chwastów.

Przede wszystkim są to rośliny przeznaczone do stanowisk nasłonecznionych. Jeżeli kwiat ma być obfity i mieć intensywny kolor, to rozchodnik musi otrzymać swoją porcję słońca. Optymalne podłoże powinno być przepuszczalne, lekkie, piaskowe. Przed posadzeniem roślin można podłoże nawieźć wolnodziałającym nawozem. Ph gleby powinno być zbliżone do obojętnego.

Zimowanie może wymagać minimalnego nakładu pracy. Większość rozchodników powinna przetrwać zimę, ale najlepiej zabezpieczyć je za pomocą warstwy liści lub słomy. Trzeba tylko pamiętać, żeby zrobić to przed pierwszymi regularnymi przymrozkami.

Rozmnażanie można przeprowadzić przy użyciu nasion pozyskanych jesienią lub kupionych w sklepie. Wtedy najlepiej zasadzić rozchodniki w rozsadniku wiosną i po około miesiącu młode rośliny przesadzić do gruntu. Rozchodniki można też rozmnażać przez podział karp, zwłaszcza jeżeli roślina w jednym miejscu za bardzo się rozrosła, i przez sadzonkowanie pędów. W przypadku rozchodników wszystkie te zabiegi są dość łatwe, ale warto doczytać lub poprosić doświadczoną osobę o pomoc, jeżeli robimy to po raz pierwszy.

Oprócz licznych zastosowań w ogródku, na trawnikach przed domem czy w zieleni miejskiej, rozchodniki nadają się do uprawy w doniczce. Do uprawy doniczkowej najlepsze są te gatunki, które nie wytrzymałyby polskiej zimy. Przykładem może być meksykańskie Sedum Burrito – piękna roślina o małych, mięsistych listkach, która doskonale ozdobi słoneczny pokój. W naszym klimacie nie nadaje się natomiast do uprawy w gruncie. W doniczkach na balkonie można też uprawiać Rozchodnik karpacki i okazały. Trzeba im tylko zapewnić odpowiednio duże donice, dużo słońca i przynajmniej 8-10 stopni w okresie zimowania.

Kompozycje z rozchodnikiem – pomysł na oryginalny ogród

Rozchodniki, razem z innymi sukulentami i roślinami skalnymi stanowią wyjątkową ozdobę każdego ogrodu. Różne odmiany i gatunki mają różne kolory, dlatego zamiast jednej, warto zasadzić kilka obok siebie. Ponieważ w większości są to rośliny niskie i płożące najlepiej sadzić je z przodu rabaty. Z tyłu mogą się znaleźć nieco wyższe kwiaty o podobnej kolorystyce lub krzewy karłowate i trawy ozdobne.

Jeżeli nie mamy do dyspozycji dużej powierzchni, to ciekawe kompozycje można ułożyć w kamiennych donicach lub niedużych skalniakach wertykalnych. Do donicowego mini-ogródka z sukulentami dobrze nadają się płaskie donice-misy. Ostatnio dużą popularnością cieszą się ogródki skalne z betonowych gazonów. Można je ułożyć w piramidkę, która będzie przyciągać wzrok nawet w niewielkim ogródku.

Dodatkowo elementem ozdobnym i funkcjonalnym mogą być rozchodniki sadzone na tzw. zielonych dachach. Dzięki temu, że nie potrzebują dużych zapasów wody, nie przeciążają konstrukcji dachu, a kolorowy dywan sam się rozrasta i nie wymaga nadmiernej pielęgnacji. Dla rozchodników jest to też najlepiej nasłonecznione miejsce, więc będą się na nim dobrze rozwijać.

Rozchodniki są niezwykle różnorodną, łatwą w uprawie grupą roślin ozdobnych. Znajdują też coraz więcej zastosowań w ekologicznym planowaniu krajobrazu. Przy ich pomocy można tworzyć miejskie ogrody przyjazne zapylaczom czy zielone dachy.

Rozchodnik okazały i rozchodnik ostry – najpopularniejsze gatunki

Rozchodnik to rodzaj roślin bylinowych z rodziny gruboszowatych. Pojawia się w naturze na wszystkich kontynentach półkuli północnej jako ładny, ale uciążliwy chwast łąkowy. W Polsce w naturze można spotkać wiele gatunków, w tym także te najbardziej popularne w uprawie – rozchodnik ościsty i rozchodnik ostry. Pojawiają się tutaj także gatunki antropogeniczne, świetnym przykładem jest rozchodnik kamczacki czy rozchodnik biały, które są zadomowionymi kwiatami łąkowymi. Na szczególną uwagę zasługują jednak gatunki uprawne, jak rozchodnik okazały, które mają liczne odmiany, różniące się przede wszystkim kolorem.

Rozchodnik okazały (sedum spectabile)

Rozchodnik okazały  w ogrodach to zdecydowanie najpopularniejszy przedstawiciel tego rodzaju w uprawie. Jest to bylina, która wyróżnia się bardzo dużą wytrzymałością. W zasadzie pochodzi z Azji, ale świetnie czuje się w naszych warunkach klimatycznych, czasami może także dziczeć, więc rozchodnik okazały w formie dzikiej także może się zdarzyć. W zasadzie jest to rozchodnikowiec, także pochodzący z rodziny gruboszowatych, jednak pokrojem tak przypomina inne gatunki, że zyskał nazwę rozchodnik.

Swoje miano rozchodnik okazały zawdzięcza oczywiście pokrojowi. W stosunku do innych gatunków jest bardzo duży, przy nim rozchodnik ostry wygląda dość niepozornie. Rozchodnik okazały wytwarza wzniesione, proste łodygi, które układają się w niezbyt gęstą kępę i mają około 30-50 cm długości. Na ich szczycie pojawia się bardzo duży podbaldach, złożony z drobniutkich kwiatów, które pojawiają się na przełomie sierpnia i września. Rozchodnik okazały ma liczne odmiany barwne, najczęściej jest purpurowy i czerwony. W ostatnim czasie na rynku pojawił się także rozchodnik okazały o białych kwiatach. Nadaje się świetnie na skalniaki.

Rozchodnik ostry (sedum acre)

Rozchodnik ostry, drugi najbardziej popularny gatunek w uprawie, także pochodzi z rodziny gruboszowatych. Jest to bylina, która w Polsce pojawia się dziko, bardzo ceniona w uprawie. Ze względu na niski pokrój i uwarunkowania, często wykorzystywana jest na skalniak. Jest to roślina darniowa, tworzy niską darń, bardzo zwartą, która ma tendencje do rozprzestrzeniania się. Rozchodnik ostry ma płożącą się łodygę, na szczycie której także pojawiają się ciekawe kwiaty, są drobne i gwiaździste w budowie. Składają się w luźny baldach na szczycie łodygi. Rozchodnik ostry wytwarza pojedyncze kwiaty o 6-9 mm średnicy i żółtym kolorze. Swoją nazwę zawdzięcza jadalnym liściom o intensywnym, wyrazistym smaku. Oba gatunki roślin nadają się do uprawy na skalniaku.

Galeria rozchodników: rozchodnik ościsty, kamczacki i biały

Rozchodnik ościsty

Jednak na tych dwóch gatunkach wybór rozchodników się nie kończy. Na uwagę zasługuje przede wszystkim rozchodnik ościsty, wyjątkowa bylina, która wyróżnia się na tle innych gatunków niezwykłym kolorem kwiatów. Te są bladożółte lub cytrynowożółte, idealne na skalniak. Rozchodnik ościsty swoją nazwę zawdzięcza także temu, że jego kwiaty są bardziej niepozorne, ich płatki są cienkie i ostre, podobne do ości. Rozchodnik ościsty cieszy nas swoimi kwiatami nieco dłużej niż na przykład rozchodnik ostry, ponieważ zakwita już w kwietniu, a przekwita dopiero późnym latem.

Rozchodnik kamczacki

Ciekawą byliną jest także rozchodnik kamczacki, który jest ceniony w uprawie ze względu na delikatniejszy pokrój i prawie niewidoczne kwiaty, które są bardzo liczne i układają się w ciekawe, kuliste kwiatostany, ułożone na szczycie około 30 cm pędów. Rozchodnik kamczacki ma także dość ozdobne owoce, więc roślina jest atrakcyjna w zasadzie przez cały sezon. Rozchodnik kamczacki jest sadzony na skalniak, dobrze czuje się wśród skał i kamieni. Obecnie furorę robią jego odmiany o biało obrzeżonych, delikatnych liściach.

Rozchodnik biały

Luźne, bardzo ciekawe kępy tworzy rozchodnik biały. Ze względu na znaczne różnice w pokroju i budowie kwiatów, często jest sadzony z innymi rozchodnikami. Łatwy w uprawie, rozchodnik biały jest atrakcyjny przez cały rok – jego pędy tworzą zimozieloną darń, więc nawet pod śniegiem będzie się wspaniale prezentował. Na uwagę zasługują jego kwiaty. Rozchodnik biały różni się od innych gatunków nie tylko białym kolorem, ale także pokrojem, są one bardzo drobne, a w szczytowych gronach układają się niezwykle luźno. Roślina nie stanowi w uprawie konkurencji dla innych roślin, chociaż ma tendencje do zadarniania przestrzeni.

Inne gatunki rozchodnika

W uprawie w Polsce można znaleźć jeszcze takie gatunki, jak rozchodnik oregoński, rozchodnik olbrzymi czy rozchodnik karpacki, które są jednak nieco mniej powszechne od tych wyróżnionych powyżej. Są to gatunki naturalnie pojawiające się w Polsce, które nie wyróżniają się taką ozdobnością, by znalazły uznanie wielbicieli roślin. Wszystkie występują naturalnie w Karpatach, od czego rozchodnik karpacki zaczerpnął swoją nazwę.

Rozchodnik – niewielkie wymagania

Rozchodnik, jak wszystkie rośliny z rodziny gruboszowatych, nie ma zbyt dużych wymagań. Świetnie sprawdza się w uprawie gruntowej, wystarczy tylko zapewnić mu odpowiednie stanowisko. Rozchodniki są bardzo odporne na niesprzyjające warunki atmosferyczne, świetnie znoszą suszę, ponieważ w grubych pędach i liściach gromadzą zapasy wody. Nie potrzebują także zbyt żyznego podłoża – wystarczy przypomnieć sobie, że pochodzą z gór i skał, a niektóre z gatunków, jak rozchodnik ostry, porastają łąki, by wiedzieć, że nie będzie z nimi najmniejszych kłopotów.

Rozchodnik to roślina wprost idealna na skalniak. Dzieje się tak, ponieważ jest uwielbia słońce, bezpośrednie promienie to dla niego najlepsze stanowisko. Dodatkowo nie potrzebuje zbyt żyznej ani świeżej gleby, jego korzenie nie muszą mieć zapewnione także zbyt wiele miejsca, więc świetnie czuje się między kamieniami i skałami. Roślina jest także w pełni mrozoodporna, więc nie musisz zapewniać jej osłoniętego stanowiska.

W uprawie rozchodników jednym z ważniejszych warunków jest fakt, że rośliny te nie potrzebują zbyt wielu składników odżywczych w podłożu. Na zbyt żyznej glebie może pojawić się problem wylegania, to znaczy, że roślina rośnie zbyt szybko i zaczyna się za bardzo rozkładać na boki, co sprawia, że jest mniej atrakcyjna. Ta odporna roślina idealnie nadaje się do ogrodów z ziemią niższej klasy lub na mało urodzajne zakątki.

Łatwy w uprawie rozchodnik dla początkujących

Chociaż rozchodniki mają bardzo liczne odmiany i gatunki, wszystkie mają bardzo podobne wymagania, tak samo niewielkie. Są bardzo cierpliwe, dobrze znoszą zaniedbanie, w zasadzie nie potrzebują zbyt wielu zabiegów pielęgnacyjnych, by pięknie i wytrwale kwitnąć. Nawet mniej znane gatunki, jak rozchodnik oregoński czy rozchodnik olbrzymi, nie potrzebują zbyt dużo uwagi, więc w swoim ogrodzie mogą posadzić go nawet najbardziej zabiegani lub osoby, które nie mają ochoty przeznaczać dni na pielęgnację kwiatów.

Rozchodnik w uprawie - sadzonki

Rozchodnik powinien być uprawiany z sadzonek, chociaż czasami możliwe jest także wysiewanie nasion na stałe miejsce. Przed sadzeniem bardzo ważne jest dokładne usunięcie wszystkich chwastów, włącznie z ich korzeniami. Dorosły rozchodnik jest ekspansywny, ale niewielki może nie przetrwać konkurencji innych roślin, które często uszkadzają kępy i nie pozwalają na rozwój rozłożystego systemu korzeniowego tych bylin.

Sadzenie rozchodnika

Sadzenie przeprowadza się w kwietniu i maju, tylko w pochmurny, chłodny dzień, żeby nie przesuszyć korzeni. Od razu po wykopaniu i podzieleniu kępy, sadzonki należy wsadzić do ziemi. Pod żadnym pozorem nie można pozostawiać ich na słońcu. Warto wiedzieć, że między sadzonkami należy zostawić około 30-40 cm wolnej przestrzeni, gwarantujemy, że rośliny błyskawicznie się zagęszczą i zajmą wolne miejsce. Sadzonki można pozyskiwać zarówno z wysianych do inspektu i rozsadników nasion, jak i z podziału wcześniejszych kęp, które bardzo szybko się rozmnażają.

Rozchodnik w uprawie - podlewanie

Kolejnym ważnym aspektem uprawy rozchodnika jest zapewnienie mu odpowiedniej wilgotności podłoża. Roślina, zwłaszcza rozchodnik okazały, lubi wodę, więc o podlewaniu nie można zapominać, jeśli  chcesz mieć naprawdę piękne, okazałe kwiaty. Jednak dość długo wytrzyma nawet bez nawadniania. Znakiem, że rozchodnik potrzebuje dostawy wody, jest powolne usychanie dolnych listków. Jeśli zadziałasz na czas, nie musisz obawiać się, że roślina zmarnieje. Jednocześnie nie musisz sobie zaprzątać głowy nawożeniem – rozchodnik nie lubi zbyt zasobnego podłoża, więc co jakiś czas możesz wczesną wiosną jednorazowo wspomóc ją niewielką ilością uniwersalnego nawozu do roślin ogrodowych. To powinno wystarczyć.

Pielęgnacja po zimie

Rozchodnik jest rośliną mrozoodporną i bardzo wytrzymałą, dlatego nie musisz przejmować się okrywaniem jej przed mrozem, chociaż może się to okazać przydatne. Jeśli ujemna temperatura utrzymuje się już od kilku dni, a na opady śniegu się nie zapowiada, można okryć kępy agrowłókniną lub kołderką z liści czy gałęzi sosnowych.

Ważniejsza jest jednak pielęgnacja po zimie. Bardzo wczesną wiosną, najczęściej tuż po przeminięciu wiosennych przymrozków, kiedy śnieg stopnieje, rośliny trzeba przyciąć. Usuwa się wtedy zmarniałe pędy i zasuszone gałązki, które nie przetrwały zimy. Warto także delikatnie przyciąć te, które uschły jesienią – nie usuwa się ich przed zimą, ponieważ stanowią dodatkowe zabezpieczenie rośliny przed zimnem. To wystarczy, by rozchodniki zdrowo rosły. Nie powinno się jednak wykonywać cięcia kształtującego. Jeśli rośliny za bardzo się rozprzestrzeniły, należy podzielić kępy lub przesadzić je w inne miejsca.

Rozchodnik potrzebuje naprawdę minimum uwagi, by wspaniale się rozwijać i przepięknie zdobić ogród. To najlepsza roślina dla miłośników skalników, która jest nie tylko łatwa w uprawie, ale także piękna. Poleca się ją zwłaszcza początkującym, ich uprawa z pewnością przyniesie im satysfakcję.