Szczaw

Szczaw - opis, uprawa, właściwości, ciekawostki, porady

Zupa szczawiowa często gościła na stołach w XX wieku. Dziś jest nieco zapomniana. Kiedyś babcie uczyły, że szczaw to samo zdrowie. Wyjaśniamy czy tak jest naprawdę i podajemy jakie witaminy i składniki odżywcze zawierają liście szczawiu. Wyjaśniamy czy potrawy ze szczawiem są bezpieczne i odpowiednie dla dzieci i dla kobiet w ciąży. Czy warto szczaw jeść i uprawiać w ogródku? Przedstawiamy te ciekawe rośliny, ich gatunki i odmiany oraz wymagania uprawowe do uprawy w przydomowym warzywniaku.

Szczaw - zastosowanie w kuchni, właściwości odżywcze i lecznicze

Szczaw - gatunki i ich zastosowanie

Szczaw kojarzy się przede wszystkim z kwaskową zupą szczawiową, która w XX wieku, a szczególnie w czasach PRL, była dość popularnym daniem. To nie lubiane danie było zmorą dla dzieci i przyczyna męki przy stole. Być może dlatego to pożywne i zdrowe danie odeszło w zapomnienie. Szczaw kojarzymy jako nieduże, intensywnie zielone, strzałkowate liście, które dostępne są w sklepie i na bazarze. Ale szczaw to także wiele dobrze znanych i często spotykanych chwastów porastających nieużytki, których nie kojarzymy z popularną jadalną rośliną.

Szczaw (rumex) jest rośliną z rodziny rdestowatych. Na świecie występuje około 200 gatunków szczawiu. Rośnie on głównie w klimacie umiarkowanym i porasta miejsca ruderalne, nieużytki, pola, łąki. Gatunki szczawiu znajdujemy głównie w miejscach mokrych, jak brzegi rzek, tereny zalewowe, tereny nadmorskie. W Polce mamy 15 rodzimych gatunków szczawiu. Ponadto zadomowiły się u nas 3 gatunki. Dodatkowo występuje 11 gatunków obcych zawleczonych.

Większość gatunków szczawiu to rośliny pospolite i chwasty. Jadalne gatunki są cennym warzywem wykorzystywanym w kuchni. Niektóre gatunki mają właściwości lecznicze i są surowcem zielarskim. Co ciekawe, występują także ozdobne gatunki szczawiu.

Gatunki szczawiu - zastosowanie kulinarne, lecznicze i ozdobne

Gatunki jadalnego szczawiu:

• szczaw zwyczajny, ogrodowy,
• szczaw tarczolistny.

Najbardziej popularnym gatunkiem szczawiu jest szczaw zwyczajny (Rumex acetosa L.) będący byliną spotykaną na polach, łąkach i przydrożach. Jest to pospolity chwast. Jest on jadalny i wykorzystywany w sztuce kulinarnej do sporządzania sosów, zup i sałatek. Liście szczawiu zwyczajnego są również surowcem zielarskim podawanym w formie herbatek do picia lub naparów do obmywania ran i owrzodzeń.

Szczaw zwyczajny jest byliną dorastającą do 2 metrów wysokości. Ma on charakterystyczne mięsiste liście w kształcie strzałki oraz żebrowane łodygi. W lecie pojawiają się kwiatostany, które lepiej usuwać, aby pobudzić liście do wzrostu.

Szczaw tarczolistny jest rośliną rzadka w Polsce i nie jest wykorzystywany gospodarczo ani kulinarnie. W Polsce pospolitym chwastem jest szczaw polny (Rumex acetosella L.). Jest on surowcem zielarskim. Ma działanie przeciwpasożytnicze, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze. Używa się go głównie zewnętrznie, w postaci odwarów czy intraktów, na włosy i skórę, szczególnie przy trądziku, wypryskach, ranach, owrzodzeniach, hemoroidach.

Szczaw na zdrowie - właściwości odżywcze i lecznicze oraz przeciwwskazania

Szczaw zawiera białko, błonnik, garbniki i antyoksydanty. Jest warzywem niskokalorycznym, wskazanym dla odchudzających się. Szczaw jest bogaty w witaminy, szczególnie witaminę C, jak również żelazo i potas. Zawiera również witaminy z grupy B. Ma on również działanie przeciwgrzybicze i przeciwbakteryjne.

Na co szczególnie pomaga spożywanie szczawiu:

• układ pokarmowy,
• skóra, włosy i paznokcie,
• wzrok,
• układ nerwowy,

Garbniki, flawonoidy i błonnik zawarte w szczawiu łagodzą problemy pokarmowe, bezpiecznie łagodzą biegunki i zapobiegają zaparciom.

Warzywo to ma jednak swoje wady, dlatego są przeciwwskazania do spożywania potraw ze szczawiu. Problemem jest jednowodny szczawian potasu, który łączy się z wapniem towrząc substancję niestrawną dla organizmu. Ten nieprzyswajalny związek chemiczny może się odkładać w nerkach, dlatego też szczaw bywa obwiniany o kamienie nerkowe. Dietetycy jednak pocieszają, że szczaw jest warzywem sezonowym, który jadamy rzadko. Dlatego nie może zaszkodzić. Co ciekawe, zupa szczawiowa zawiera jajka i śmietanę, które wiążą kwas szczawianowy i zapobiegają jego szkodliwemu działaniu. Niemniej jednak choroby nerek, jak kamica nerkowa, stanowią przeciwwskazania dla jedzenia szczawiu.

Nadmierne spożycie szczawiu może być niebezpieczne dla kobiet w ciąży, gdyż może łączyć się z utratą wapnia. Jednak zupa szczawiowa czy sałatki ze szczawiem od czasu do czasu nie zaszkodzą kobiecie w ciąży. Ważne jest, aby potrawy ze szczawiu łączyć z nabiałem i innymi produktami zawierającymi wapń. Podobnie rzecz się ma z zupą szczawiową dla dzieci. Zupę tę można podawać dzieciom powyżej 9 miesiąca życia, nie w nadmiarze i w połączeniu z produktami bogatymi w wapń.

Szczaw w sztuce kulinarnej

Liście szczawiu jemy na surowo lub w postaci gotowanej. Sezon na świeży szczaw ma miejsce latem. Najlepszy do celów kulinarnych jest szczaw zwyczajny, który ma mięsiste liście w kształcie strzałki. Głównym daniem tradycyjnej kuchni polskiej jest zupa szczawiowa zabielona śmietaną i podawana z ziemniakami i jajkiem na twardo. Zupę gotujemy ze świeżych liści lub z przecieru. Zupa jest nieco kwaskowa, dlatego ziemniaki i jajko mają za zadanie złagodzić jej smak. Ponadto świeże liście szczawiu możemy dodać do sałatek. Szczaw również blanszujemy i podsmażamy na maśle.

Potrawy ze szczawiu:

• zupa szczawiowa,
• sałatki,
• sosy, na przykład sos szczawiowy do mięsa i jajek na twardo,
• zielone koktajle odchudzające i prozdrowotne,
• nadzienie do mięsa.

Szczaw można zamrażać lub robić z niego przetwory. Ze szczawiu robimy przeciery lub szczaw w słoikach na zimę. Wystarczy liście zagotować, umieścić w słoikach i zapasteryzować. Przetwory przechowujemy w chłodnym miejscu.

Uprawa szczawiu w ogrodzie

Szczaw należy do nielicznych bylin warzywnych. Większość warzyw uprawia się jako rośliny jednoroczne, co wymaga corocznego wysiewu. Rośliny wieloletnie sadzimy jednorazowo, a następnie zbieramy plony przez lata. Niestety bylin warzywnych jest bardzo niewiele. Należą do nich: chrzan, rabarbar, szczaw zwyczajny, szparagi i szczypiorek.

Szczaw warto uprawiać w ogródku, gdyż jest to samo zdrowie. Liście szczawiu możemy również zbierać na łąkach. Jednak trzeba mieć doświadczenie. Szczaw można bardzo łatwo pomylić z roślinami niejadalnymi, a nawet trującymi.

W ogrodzie najczęściej uprawiamy szczaw zwyczajny, który dostępny jest w odmianach uprawnych Lyoński i Wielki Belwijski wyhodowanych we Francji. Uprawa nie jest trudna. Szczaw wysiewamy wczesną wiosną bezpośrednio do gruntu.

Uprawa szczawiu - charakterystyka:

• bylina,
• w dobrych warunkach rośnie i plonuje 4 lata,
• rozmnażanie z nasion lub przez podział kęp,
• wymaga gleby bogatej w żelazo,
• wymaga regularnego podlewania,

Szczaw ogrodowy - wymagania uprawowe:

• stanowisko słoneczne,
• gleba żyzna, lekka, przepuszczalna i wilgotna.

Uprawa i pielęgnacja szczawiu nie jest trudna. Warto sadzić go na obrzeżach grządek, gdzie będzie rósł cały czas w tym samym miejscu. Warto co jakiś czas przerywać, przerzedzać kępy i odchwaszczać.

Szczaw obejmuje około 200 gatunków, z których najbardziej popularny jest szczaw ogrodowy wykorzystywany w kuchni i w zielarstwie. Liście szczawiu jemy na surowo lub w postaci zupy szczawiowej. Uprawa szczawiu zwyczajnego jest łatwa.