Warzywa jednoroczne

Soja warzywna jest rośliną strączkową uprawianą w Chinach od kilku tysięcy lat. Jej nasiona odznaczają się wysoką zawartością białka i tłuszczu. Olej sojowy używany jest do celów spożywczych i w medycynie. Motylkowate kwiaty soi warzywnej mają kolor fioletowy.

Fasolnik chiński jest egzotycznym warzywem strączkowym o kilkumetrowych pędach i bardzo długich strąkach. Jest uprawiany dla niedojrzałych strąków, podobnie jak popularna fasola szparagowa. Owoce fasolnika chińskiego są pozbawione włókien i bardzo smaczne. Za pewną wadę można uznać wysokie oczekiwania rośliny w stosunku do temperatury oraz nasłonecznienia.

Fasola zwykła jest warzywem strączkowym, które Indianie uprawiali już od tysięcy lat. Doceniana przez konkwistadorów roślina dotarła do Europy w XVI wieku. Liczne odmiany szparagowe fasoli są uprawiane dla nie w pełni dojrzałych strąków, spożywanych w całości.

Soczewica jadalna, która prawdopodobnie pochodzi od dzikiej Lens orientalis, jest jedną z najdawniej uprawianych przez człowieka roślin. Nasiona soczewicy mają wysoką wartość odżywczą, a roślina jest łatwa w uprawie. Pierzastozłożone liście oraz drobne, niebieskie kwiaty mogą stanowić naturalną ozdobę ogrodowej rabaty.

Groch należy do najstarszych roślin uprawnych i znajdowany jest w osiedlach sprzed ponad 10000 lat. Aż do XVII wieku wykorzystywano tylko wysuszone nasiona, zanim pojawiły się pierwsze odmiany nadające się do spożycia w stanie niedojrzałym razem ze strąkami.

Znana powszechnie dynia zwyczajna trafiła w XVI wieku do Europy. We Włoszech ogrodnikom udało się wyhodować odmianę o podłużnych owocach, którą nazwano „zucchina”, czyli "mała dynia". Przejęliśmy tę nazwę podobnie jak Niemcy i Anglicy. Nasi wschodni sąsiedzi natomiast, którzy stykają się z turkijskimi językami, nazywają tę odmianę dyni zdrobniale „kabaczok” od „kabak” = „dynia”. Jak widać, w obu wypadkach chodzi o tę samą grupę odmian dyni zwyczajnej.

Dynia Hokkaido jest małą odmianą dyni olbrzymiej (Cucurbita maxima), pochodzącą z Japońskiej wyspy Hokkaido. Od lat 90. ubiegłego wieku jest uprawiana również w Europie. Jej owoce zawierają aromatyczny, słodki i bezwłóknisty miąższ o smaku kasztanów. Cienka, jaskrawopomarańczowa skórka jest również jadalna.

Kawon, czyli arbuz zwyczajny, jest uprawiany w wielu krajach o ciepłym klimacie. Chociaż istnieją odmiany radzące sobie w naszych warunkach, to jednak wymagania cieplne rośliny są nadal wysokie. Aby utrzymać optymalną temperaturę w granicach 22-28ºC, najlepiej jest uprawiać tego egzotycznego kuzyna dyni w szklarni albo tunelu.

Pochodzący z obszarów tropikalnych i subtropikalnych melon jest pod względem botanicznym gatunkiem ogórka. Mimo egzotycznego pochodzenia bliżej mu do naszego zielonego ogórka niż do arbuza. Melon ma wysokie wymagania cieplne wobec stanowiska i przebiegu pogody.

Gatunek dyni o wydłużonych, gruszkowatych albo okrągłych owocach (w zależności od odmiany). Miąższ jest słodkawy, bez włókien, ciemnożółty i odznacza się charakterystycznym zapachem piżma. Pod względem smaku dynia piżmowa jest gwiazdą w swoim botanicznym rodzaju.

Burak pastewny jest nazwą grupy kultywarów podgatunku buraka zwyczajnego. Podział na buraki pastewne i spożywcze nie istniał do XVIII wielu. Dopiero około 1750 roku zaczęto tak nazywać specjalne odmiany o żółtym miąższu pochodzące z Nadrenii, dające się dobrze przechowywać przez zimę. Obecnie burak na nowo znajduje drogę do kuchni i powoli odzyskuje dawne znaczenie.

Brokuł jest łatwym w uprawie warzywem kapustnym o delikatnych w smaku pąkach kwiatowych. Podobnie jak u kalafiora, jadalne "róże" brokułu składają się z nierozwiniętych kwiatostanów. Uprawa we własnym ogrodzie pozwala na zbiór zawsze świeżych warzyw, ponieważ zebrane tuż przed kwitnieniem pąki nie dają się długo przechowywać.

Kalafior jest ulubioną odmianą kapusty warzywnej, ponieważ jego białe nierozwinięte pędy kwiatowe można przyrządzać w kuchni na różne sposoby. Zadomowiony na obszarze śródziemnomorskim, od XVI wieku rozprzestrzenił się po całej Europie. W uprawie istnieje wiele kultywarów kalafiora.

Kalafior romanesco jest odmianą kapusty warzywnej, która jest uprawiana w Europie od XVI wieku. Ponieważ był on wyhodowany i uprawiany pierwotnie w okolicach Rzymu, stąd nazwa " romanesco". Ten kalafior odznacza się zielonym kolorem, dużą zawartością witamin oraz niezwykłą formą nazywaną samopodobieństwem - kształt całości kwiatostanu jest podobny do elementów składowych.

Kapusta sitowata znana potocznie jako musztardowiec, chińska musztarda albo kapusta sarepska jest rośliną jednoroczną ze znanej rodziny kapustowatych. Liście mogą być wykorzystywane jako warzywo, nasiona jako przyprawa, a cała roślina z żółtymi kwiatami ma również walory dekoracyjne. Do Polski przybyła dopiero w XIX wieku.

Lekko pikantne, o orzechowym smaku liście rukoli można znaleźć w wielu sałatkach i zupach. Jako przyprawę wykorzystuje się też nasiona rukoli. Do Europy Zachodniej trafiła prawdopodobnie razem z Rzymianami. Po dłuższym zapomnieniu, rukola ponownie zyskała dużą popularność.

Sałata rzymska jest odmianą botaniczną sałaty siewnej. Znana była w Egipcie już 4000 lat temu i początkowo uprawiana tylko w rejonie śródziemnomorskim. Obecnie ta sałata o podłużnych, mocno pofalowanych liściach rozprzestrzeniła się w całej Europie i Ameryce.

Sałata lodowa, nazywana też kruchą, jest formą sałaty głowiastej, która z kolei jest odmianą botaniczną sałaty siewnej. Dzięki swoim delikatnym i kruchym liściom stała się jedną z najbardziej popularnych odmian sałaty. Na początku XX wieku była uprawiana w Ameryce i przewożona stamtąd, ze względu na ograniczone wówczas możliwości chłodnicze, w bryłach lodu — stąd nazwa "iceberg salad", czyli "sałata lodowa".

Salata masłowa nie jest odrębnym gatunkiem rośliny warzywnej, a jedynie szczególną formą sałaty głowiastej, która z kolei jest botaniczną odmianą sałaty siewnej. W przypadku uprawianych od wieków roślin użytkowych dominują ich odmiany i mieszańce, podczas gdy pierwotne gatunki często już nie istnieją. Delikatna w smaku i dotyku sałata masłowa należy do ulubionych warzyw ogrodowych.

Liście i wierzchołki młodych pędów portulaki pospolitej mają orzechowo-kwaskowy smak, zawierają dużo witamin i zdrowych kwasów tłuszczowych. Jest interesującym dodatkiem do sałatek, twarogu i innych potraw. O właściwościach leczniczych portulaki pospolitej wspomina już słynna Hildegarda z Bingen, jedenastowieczna frankońska uzdrowicielka.

Ziemniak 'Gala' jest młodą odmianą wyhodowaną w Niemczech na początku obecnego wieku. Jest to odmiana wczesna o owalnych bulwach z gładką, jasnobrązową skórką i żółtym miąższem. Słoneczne stanowisko i żyzna, przepuszczalna gleba są warunkiem obfitych zbiorów ziemniaków 'Gala'.

Ziemniaki 'Bellarosa' są wczesną odmianą o bardzo dobrym smaku. Bulwy mają czerwonoróżową skórkę i przypominają nieco bataty. Jasnożółty miąższ nie ciemnieje w stanie surowym ani po ugotowaniu. Odmiana może być uprawiana na terenie całego kraju.

Ziemniak 'Tajfun' jest średniowczesną odmianą wyhodowaną w Polsce na początku obecnego wieku. Okrągłoowalne bulwy o żółtym miąższu nadają się do przyrządzania rozmaitych potraw oraz do przetwórstwa. Ziemniaki 'Tajfun' są bardzo smaczne, odporne na wirusy i choroby, tolerancyjne na suszę.

Ziemniak 'Denar' jest bardzo wczesną odmianą o jasnożółtej barwie i owalnookrągłych bulwach z płytkimi oczkami. Wykazuje bardzo dobre plonowanie i dużą trwałość. Ziemniak 'Denar' doskonale nadaje się do uprawy w gospodarstwach ekologicznych.

Odmiana ziemniaka 'Irys' została wyhodowana w 1975 roku w Polsce, w Zakładzie Doświadczalnym w Boninie. Bulwy są przydatne do wczesnego zbioru, są duże, owalnopodłużne, o regularnym kształcie i dość płytkich oczkach, skórkę mają żółtą, gładką, a miąższ biały.

Rzodkiewka, znana od tysięcy lat, jest odmianą botaniczną rzodkwi zwyczajnej. To popularne i lubiane powszechnie warzywo dotarło do Europy dopiero w XVI wieku. Dzięki bardzo krótkiemu okresowi wegetacji rzodkiewka zwykle sezon na warzywnej rabacie. W uprawie istnieje wiele kultywarów o różnej formie i kolorze korzenia.

Rzodkiew biała jest większą siostrą rzodkiewki i świeżo zebrana smakuje równie dobrze. Jak to w przypadku uprawianych od wieków popularnych warzyw bywa, spotykane w ogrodach rzodkwie i rzodkiewki są kultywarami odmian botanicznych rzodkwi zwyczajnej (Raphanus sativus).

Rzodkiew czarna, podobnie jak biała i rzodkiewka, jest odmianą rzodkwi zwyczajnej. W porównaniu ze swoimi kuzynkami smakuje bardziej ostro i aromatycznie. Ze względu na wysoką zwartość witamin i innych cennych składników, jest przydatna nie tylko w kuchni, ale też w medycynie. Chociaż korzeń ma czarną skórkę, to miąższ rzodkwi pozostaje biały.

Rzodkiew japońska jest kultywarem uprawianej od tysięcy lat rzodkwi zwyczajnej, dotarła do Japonii ponad tysiąc lat temu i zyskała tam wielką popularność jako jedno z podstawowych warzyw. Korzeń rzodkwi japońskiej można wykorzystywać na różne sposoby w postaci przetworzonej i na surowo. W stanie surowym miąższ daikon smakuje jak czarna rzepa.