Niewprawnemu zbieraczowi zdarzyć się może, że pomyli dziki czosnek
z konwaliami, które również pojawiają się w maju. Głównie za sprawą długich,
jajowatolancetowatych i szerokich na dwa do pięciu centymetrów liści czosnku, które rzeczywiście przypominają
liście konwalii. Łatwo je jednak odróżnić za pomocą zmysłu węchu, gdyż mają intensywny
czosnkowy zapach. Próbowanie rosnących w stanie dzikim roślin, na przykład w
trakcie spacerów w górach odradzamy, ponieważ konwalie to rośliny trujące, a
być może nie każdy jest w stanie rozpoznać ich czosnkową woń. Zdecydowanie
bardziej bezpieczna jest uprawa czosnku niedźwiedziego we własnym ogrodzie.
Korzystając z naszej strony znajdź fachowców z Twojej okolicy. Sprawdź
już teraz kto może pomóc Ci w aranżacji Twojego ogrodu – kliknij,
żeby wypełnić formularz.
Czosnek niedźwiedzi - w lesie, w ogrodzie i w domu
Czosnek
niedźwiedzi (allium ursinum) należy do rodziny liliowatych (allium) i rośnie w wilgotnych
lasach Europy oraz w Azji. Liliowate to głównie rośliny zielne, występujące w
Afryce, Ameryce Północnej oraz w Europie, w tym także w Polsce. Są to często gatunki
zimujące w postaci cebul lub kłączy, z których wiele ma znaczenie użytkowe, np.
czosnek pospolity, cebula, szczypiorek, por lub szparag leczniczy. W Polsce rośnie też dziki
czosnek winnicowy, który jest chwastem pól uprawnych oraz czosnek zimowy. Na południu kraju spotyka
się z kolei dziki czosnek grzebieniasty, uprawiany w całej Europie w ogrodach.
Allium ursinum
rośnie głównie w górach i na pogórzu. W mniejszych grupach spotyka się go w
różnych regionach naszego kraju. Naturalne siedlisko rośliny to wilgotne i
cieniste lasy mieszane lub liściaste. Najczęściej jednak wybiera allium ursinum
lasy bukowe (podobnie jak czosnek zimowy). W zbiorowiskach lasów bukowych przeważają byliny dwuliścienne. Wytworzona
z glin lub piasków gliniastych gleba jest tam świeża, umiarkowanie wilgotna, z
mullową formą próchnicy. Jej odczyn jest lekko kwaśny, obojętny lub delikatnie
zasadowy. W warunkach naturalnych czosnek niedźwiedzi rośnie pod drzewami i
krzewami, w wilgotnej lub lekko wilgotnej i zasobnej w składniki mineralne glebie
- zasadowej do obojętnej, w warunkach domowych sadzenie czosnku musi się odbywać z wykorzystaniem specjalnej ziemi. Są lata, gdy ten dziki czosnek zakwita masowo,
tworząc na dnie lasu piękne białe łąki. Na stanowiskach
naturalnych objęty jest częściową ochroną i można go zbierać tylko w rejonach
masowego występowania.
Allium ursinum wypuszcza
liście wczesną wiosną i jest chętnie zjadany przez zwierzynę leśną. Jest to
roślina wieloletnia, zapylana przez owady. W maju wytwarza drobne białe kwiaty,
zebrane w wielokwiatowe nibybaldachy, po kilkanaście na łodygach. Kiedy czosnek
niedźwiedzi zakwitnie, znajduje już zastosowanie tylko jako ozdoba ogrodu. Choć
kwiaty są niepozorne i osiągają zaledwie centymetr średnicy, przypominają śnieżnobiałe
małe gwiazdki. Uprawa czosnku
niedźwiedziego w dużych grupach tworzy więc spektakularny efekt ale sadzenie czosnku pojedynczo, w doniczce w domu też daje przyjemny dla oka element. W czerwcu
liście allium ursinum zasychają i roślina wchodzi w stan spoczynku.
W rodzinie
allium spotykamy wiele gatunków ozdobnych. Szacuje się, że w ogrodach uprawia
się ich około osiemdziesięciu. Rośliny poszczególnych gatunków różnią się
między sobą. Wszystkie tworzą bezlistny kwiatowy pęd, zakończony półkulistym
lub kulistym kwiatostanem. Również czosnek niedźwiedzi ma zastosowanie jako
roślina ozdobna. Kwiaty alium ursinum ładnie prezentują się także w domu, w
małych bukiecikach. Są przy tym bardzo
trwałe. Przed wstawieniem do wody obrywamy z nich liście, które intensywnie
pachą czosnkiem. Zobacz w
artykule o zamiokulkasie zamiolistnym jak pięknie może on wyglądać w
domu.
Uprawa czosnku
ozdobnego jest w ostatnich latach bardzo popularna. Odmiany ozdobne
charakteryzują się bowiem różnorodnością kwiatów, łodyg i liści. Kwitną
zazwyczaj w pełni lata. Są tak dekoracyjne, że uprawa czosnku ozdobnego zdobyła
naprawdę wiele ogrodniczych serc. Nie jest to zajęcie bardzo kosztowne,
ponieważ cena cebulek wynosi kilka, najwyżej kilkanaście złotych. Rozmnaża się
czosnki ozdobne również z nasion.
W małych
ogródkach ładne efekty przyniesie z pewnością uprawa czosnku Ostrowskiego o
karminoworóżowych niewysokich kwiatach. Niewielkie są też żółte kwiaty czosnku
południowego, który ładnie się rozrasta. Uprawa czosnku południowego ładnie
rozświetli ogródki skalne. Spośród czosnków o charakterystycznym okrągłym
pokroju kwiatów i wysokiej łodydze na
uwagę zasługuje czosnek główkowaty o ciemnofioletowych główkach. W Polsce
rośnie on również dziko, na suchych, wyżynnych łąkach. Kwitnie stosunkowo
późno, w lipcu, ale za to bardzo długo - nawet cztery tygodnie. Uprawa czosnku
główkowatego udaje się najlepiej w pełnym słońcu. Do czosnków wysokich należy
też aflatuneński o białych lub fioletowych główkach. Uprawa czosnku
aflatuneńskiego daje niesamowity efekt, gdy posadzi się roślinę w towarzystwie
niezapominajek lub tulipanów. Bardzo wysoką rośliną jest też czosnek
karatawski. Jego kwiaty są różowobiałe. Uprawa czosnku karatawskiego nie jest
kłopotliwa. Może on rosnąć nawet w doniczce. Ładnie wygląda obok pustynników
lub w gąszczu ozdobnych traw. Chcesz sprawdzić czy dobrze będzie wyglądał przy
czerwonych kwiatach? Przeczytaj
artykuł o Amarylis i hippeastrum.
Uprawa czosnku niedźwiedziego - jak sadzić czosnek krok po kroku
Domowa uprawa
czosnku niedźwiedziego nie jest trudna. Rośliny sadzimy pojedynczo co dziesięć
centymetrów albo w grupach po trzy do pięciu sztuk, co trzydzieści centymetrów.
Sadzonki czosnku niedźwiedziego są na ogół dostępne w handlu. Roślina lubi
gleby żyzne, próchniczne, bobrze przepuszczalne i gliniaste. Ziemia w ogrodzie
nie może być jednak ani zbyt sucha, ani też zbyt mokra. Bylina z podziemnej
cebulki wypuszcza po dwa listki. Jest w pełni mrozoodporna i nie wymaga okrycia
na zimę. Allium ursinum nie potrzebuje nawet nawożenia, a jedynie podlewania. Trzeba
bowiem pamiętać, że czosnek niedźwiedzi jest wrażliwy na suszę. Specjaliści
doradzają, by ziemię wokół czosnku wysłać jesienią bukowymi liśćmi. Ponieważ w naturze
rośnie on w lasach bukowych, uprawa czosnku niedźwiedziego w zbliżonych
warunkach ma prawdopodobnie sens.
Dobrze byłoby,
gdyby domowa uprawa czosnku niedźwiedziego objęła miejsca pod drzewami
ozdobnymi i owocowymi albo pod krzewami. Na zbyt słonecznej przestrzeni
sadzonki czosnku niedźwiedziego po prostu marnieją. Allium ursinum nie tylko
lubi cień, ale też znakomicie rozświetla miejsca zacienione koroną roślin.
Ładnie będą prezentować się sadzonki czosnku niedźwiedziego pod pienną porzeczką
lub agrestem. W czasie, gdy krzewy
zaczną się rozwijać na wiosnę, allium ursinum wypełni puste miejsca pod nimi. A kiedy porzeczki
i agrest wejdą w pełnię owocowania, czosnku już nie będzie. Można też posadzić roślinki
na lekko ocienionej grządce z ziołami albo w innym miejscu warzywnika - tak, by
stale mieć cenny surowiec „pod ręką”.
Rozmnażamy
czosnek niedźwiedzi poprzez rozdzielanie co kilka lat cebul przybyszowych pod
koniec okresu wegetacji. Są też źródła, które podają, że rozrastający się czosnek
dzielimy w momencie, gdy ruszy jego wegetacja, czyli wczesna wiosną. Można też
sadzić cebule przybyszowe jesienią. Umieszczamy je w ziemi na głębokości
dziesięciu centymetrów. Cebule szybko się rozmnażają i w następnym roku mamy
już nowe sadzonki czosnku niedźwiedziego. Możemy rozmnażać roślinę także z
nasion, wczesną wiosną. Uprawa czosnku niedźwiedziego z nasion jest opłacalna,
ponieważ z jednej paczuszki, liczącej około trzydziestu ich sztuk i której cena
wynosi do czterech złotych, można pozyskać ładne poletko roślin. Warto też zebrać
nasiona samodzielnie, wówczas wymagają one stratyfikacji. Dobrze jest wiedzieć,
że nasiona czosnku są roznoszone przez mrówki. Sadzonki czosnku niedźwiedziego,
podobnie jak inne zioła w doniczkach, można też kupić w sklepie albo na rynku i
wiosną wysadzić na stałe miejsce. Ich cena wynosi od kilku do kilkunastu
złotych.
Właściwości lecznicze alium ursinum, czyli co w czosnku niedźwiedzim siedzi?
Czosnek
niedźwiedzi posiada udowodnione właściwości lecznicze. Właściwości
lecznicze alium ursinum doceniali już nasi przodkowie, wykorzystując je w
medycynie ludowej. Porównuje się je nawet do właściwości czosnku pospolitego. Działanie
bakteriobójcze czosnku niedźwiedziego w porównaniu z czosnkiem naturalnym jest
jednak dużo intensywniejsze, a uprawa czosnku niedźwiedziego jest prostsza niż
uprawa czosnku główkowego. Podobnie jak czosnek zwyczajny, alium ursinum niszczy
drobnoustroje, wirusy, drożdże i grzyby. Można go stosować w zapaleniach dróg
moczowych i przewodu pokarmowego oraz płuc. Posiada też cenne związki siarkowe
w ilościach siedem razy większych niż czosnek zwyczajny. Związki allilowe pobudzają aktywność enzymów
detoksykacyjnych, które pomagają w wydalaniu z organizmu metali ciężkich i
substancji toksycznych. Alium ursinum ma
też smak podobny do czosnku pospolitego, jednak po zjedzeniu nie pozostawia w
ustach nieprzyjemnego zapachu.
Czosnek
niedźwiedzi zawiera dużo witaminy C, nawet do piętnastu razy więcej niż
cytryna. Warto wiedzieć, że witamina C, czyli kwas askorbinowy, jest wręcz niezbędna
do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi bowiem ważny składnikiem
regenerujący tkanki, kształtujący odporność ustroju, zmniejszający ilość
wolnych rodników. Przyjmowanie witaminy C w postaci naturalnej jest bardziej
korzystne dla organizmu niż przyjmowanie witaminy w postaci syntetyków,
ponieważ towarzyszące jej flawonoidy nasilają lecznicze właściwości.
Czosnek
niedźwiedzi zawiera też ważne dla ustroju witaminy A i E oraz selen i żelazo.
Ze względu na dużą jego zawartość stosuje się allium ursinum w leczeniu anemii.
Czosnek niedźwiedzi działa nie tylko bakteriobójczo, ale też przeciwmiażdżycowo
i wspomaga leczenie nowotworów. Oczyszcza drogi oddechowe, przeciwdziała
sklejaniu się płytek krwi, obniża poziom cholesterolu i wspomaga serce. Regularne
spożywanie czosnku poprawia elastyczność ścian naczyń krwionośnych, dzięki
czemu ułatwia przepływ krwi. Działa też rozkurczowo, zapobiegając zawałowi i
udarowi mózgu. Czosnek niedźwiedzi zwalcza też pasożyty układu trawiennego i
regeneruje jelita. Dzięki swoim właściwościom wzmacnia organizm osłabiony po
zimie. Roślina działa też żółciopędnie.
Czosnek
niedźwiedzi, znacznie łagodniejszy od zwykłego, zaleca się podawać dzieciom,
szczególnie przy wiosennych przeziębieniach. Można posypać nim kanapkę,
jajecznicę lub inne danie. Właściwości lecznicze czosnku niedźwiedziego
wykorzystuje się też w postaci suplementów diety, dostępnych w formie tabletek
lub kapsułek. Cena tabletek wynosi od kilku do kilkudziesięciu złotych. Podobna
jest też cena kapsułek.
Właściwości przyprawowe alium ursinum
Wczesną wiosną,
w marcu lub kwietniu, czyli jeszcze przed pojawieniem się na roślinie
kwiatów, zbiera się wyłącznie młode
liście czosnku niedźwiedziego. Starsze są już łykowate i twarde, bowiem wraz ze
starzeniem się, tracą też swoje cenne właściwości. Ostrożnie je wycinamy
nożykiem tuż przy podstawie. Z jednej rośliny zbieramy tylko kilka listków,
dając cebulom możliwość rozrośnięcia się. Największy zbiór listków uzyskuje się
po trzech, czterech latach, kiedy roślina kilkakrotnie sama się rozsieje. Młode liście, ze względu na ich prozdrowotne
właściwości warto jeść na surowo.
Naturalnych
liści czosnku niedźwiedziego używa się w kuchni do sałatek, sosów, kanapek,
twarogów i zup. Dobrze smakuje na przykład zupa krem z czosnku i pora albo
szpinakowo-czosnkowa zapiekanka z dodatkami.
Warto też jeść liście bez obróbki termicznej, jako dodatek do żywności
przetworzonej, ponieważ eliminują one niekorzystne
związki zawarte w gotowych potrawach. Zmiksowany czosnek niedźwiedzi daje też
ładne zabarwienie i smak klasycznemu spaghetti. Można z niego przygotować
również smaczne pesto. W Rosji kisi się liście albo przesypuje je solą. Również
w naszym kraju konserwowanie w soli staje się coraz bardziej popularne. A oto
przepis, krok po kroku. Czosnek myjemy, osuszamy, siekamy i dodajemy sól - 20 gramów soli na 100 gramów ziół. Następnie
przekładamy mieszankę do zakręcanych słoików. Przechowujemy czosnek w ciemnym i
chłodnym miejscu. Gotowa marynata nadaje się do sosów, bulionów i zup.
Suszone liście alium
ursinum znakomicie podkreślają smak kiełbas, pieczeni, pasztetów, sosów i
zup. Można je kupić choćby w formie
rozdrobnionego suszu. Cena porcji suszonej, w zależności od gramatury, producenta,
kraju pochodzenia oraz innych uwarunkowań, wynosi od kilku do kilkunastu
złotych. W sklepach internetowych dostępne są też porcje, których cena
przekracza kilkadziesiąt złotych. Nie poleca się natomiast suszyć czosnku
samodzielnie. Lepiej go po prostu zamrozić. Od pewnego czasu w handlu dostępne
są produkty spożywcze z dodatkiem czosnku niedźwiedziego, na przykład sery
(gouda z czosnkiem niedźwiedzim), makarony, przyprawy albo oleje. Ich cena jest
niewygórowana, dlatego warto te produkty wypróbować.