Dyptam jesionolistny, czyli popularny krzew mojżesza - uprawa, zastosowanie, właściwości
Dyptam jesionolistny, znany także jako krzew mojżeszowy, krzew mojżesza
albo gorejący krzew, zawdzięcza swoje biblijne przydomki właśnie postaci
Mojżesza. Gdy Mojżesz pasł pod górą Synaj owce, ukazał mu się anioł Jahwe,
stojący w płomieniu ognia, pośrodku pięknego krzewu. Mimo płomienia, cudowna
roślina jednak nie spłonęła. Stał się natomiast krzew mojżeszowy symbolem mitów
i legend. Botanicy, idąc śladem biblijnej opowieści, zidentyfikowali ową
roślinę jako dyptam kaukaski (dictamnus
albus var caucasicus) - krzew o purpurowych, pachnących kwiatach,
dorastający do sześćdziesięciu centymetrów wysokości.
Jeśli szukasz firmy, która wykona aranżację ogrodu, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie
Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza uzyskasz dostęp do
najlepszych ofert sprawdzonych fachowców.
Dyptam jesionolistny (dictamnus
albus) - wierzeń ciąg dalszy
W tradycji niektórych ludów, na
przykład Bułgarów i Serbów, jesionolistny dictamnus pełnił niegdyś szczególną
rolę. Kiedy w ciężkiej chorobie nie pomogły czary i „zamawianie”, uciekano się
do wierzeń w demony. Nazywano ów stan zdrowia „chorobą rusalską”, przez demony
zesłaną. Ocaleniem mogło być zetknięcie się z nimi „twarzą w twarz” i to
jedynie wkrótce po nadejściu wiosny, a w szczególności tygodnia Zielonych
Świąt. Kiedy ów tydzień nadszedł, pogodnego dnia o zmroku lub wczesnym
wieczorem, wieziono chorego na polanę, na której właśnie rozkwitł dyptam.
Przeczytaj także nasz artykuł: Najlepsze krzewy ozdobne do twojego ogrodu.
Dyptam jesionolistny jako roślina lecznicza
Jesionolistny dictamnus znany był Bułgarom jako roślina lecznicza od wielu
wieków. Według ludowych wierzeń, przychodziły doń pogryzać kwiatki rusałki i
samowiły, czyli demony sprowadzające na ludzi obłęd. Gdy chory wraz z opiekunem
dotarł na polanę, pod jednym z dyptamów ustawiali miskę z wodą oraz ofiary dla
demonów. Chory kładł się obok, nakryty białym płótnem, z głową skierowaną ku
zielu. Natomiast opiekun oddalał się, oddając go w ręce demonów. Pozostawał
jednak w pobliżu, wyczekując piania pierwszych kogutów. Miało ono oznaczać, że
chorego nawiedziły demony i spróbowały kwiatów dyptamu. Opiekun czekał jeszcze
do drugiego piania kogutów, które miało być z kolei znakiem powrotu na polanę.
O nocnej obecności demonów świadczyły opadłe kwiaty. Jeśli choć jeden spadł do
naczynia z wodą, chory upijał niewielką jej ilość. Skosztowanie uzdrawiającej
wody miało bowiem oznaczać całkowite wyleczenie z choroby. Radośnie wracali
więc do domu jeszcze przed świtem, by nikt ich nie widział. Więcej ziół i
roślin leczniczych zebraliśmy dla ciebie w tym
miejscu.
Krzew mojżesza według Serbów
Z kolei Serbowie z regionu Syrmii
(Sremu) wierzyli, że zrywanie wierzchołków dyptamu jesionolistnego przez demony, zwane tam
wiłami, miało następować wieczorem przed dniem Wniebowstąpienia Pańskiego.
Kładziono więc owej nocy chorego pod krzewem i ustawiano obok naczynie z wodą i
winem oraz kołacz dla wił. Nazajutrz rankiem rozgrzebywano ziemię pod dyptamem
i jeśli znalazł się tam jakiś robak, zapiekano go w cieście albo wrzucano do
wody. Chory spożywał ów pokarm jako lek, pozostawiony dla niego przez demona.
Dyptam jesionolistny - jedyny w swoim rodzaju
Dyptam jesionolistny (inaczej fraxinella pers)
to bardzo osobliwa południowo- i środkowo-europejska roślina. Jest
bowiem jedynym gatunkiem swego rodzaju botanicznego.
Gdzie rośnie krzew mojżeszowy?
Krzew mojżesza rośnie dziko w
ciepłych obszarach górskich oraz w widnych zaroślach i lasach stref pozatropikalnych,
a także w strefie zachodniej obszaru śródziemnomorskiego. Spotyka się go w Azji
Mniejszej, w południowej Syberii, w północnych Chinach, w Himalajach, Japonii, Korei,
nad Bajkałem itd. W Europie Środkowej przebiega północna granica jego zasięgu.
Porasta tam, choć występuje dość rzadko, słoneczne zarośla południowych zboczy
pagórków. W Polsce spotykany jest sporadycznie w Małopolsce, na Śląsku, na
Pomorzu i na Mazowszu.
Jak wygląda dyptam jesionolistny?
Krzew mojżesza jest dość wysoki.
Charakteryzuje go zazwyczaj sztywna, pojedyncza, wzniesiona łodyga, w górze
gęsto pokryta gruczołami, wydzielającymi silnie pachnące lotne olejki
eteryczne, które podczas upałów mogą ulec samozapaleniu. W fazie kwitnienia
olejki wydzielane są bardzo obficie przez całą roślinę, co przy słonecznej
pogodzie i braku wiatru może doprowadzić do samozapłonu, choć zdarza się to
rzadko. Olejki eteryczne są tak intensywne, że wyczuwa się je z dużej
odległości.
Krzew mojżesza - gatunek
Gorejący krzew należy do rodziny
rutowatych, obejmujących wiele gatunków wykorzystywanych w lecznictwie oraz w
przemyśle perfumeryjnym i spożywczym. W
skład rodziny rutowatych wchodzą rośliny drzewiaste (na przykład cytryna
zwyczajna lub pomarańcza olbrzymia), krzewy (cytryna trójlistkowa) oraz rośliny
zielne, do których zalicza się dyptam. Jeśli szukasz inspiracji na krzewy
ozdobne, znajdziesz je w tym miejscu.
Co to są olejki eteryczne?
Olejki eteryczne to mieszaniny
zapachowych substancji chemicznych. Wydzielają je między innymi kwiaty ogrodowe
oraz cały szereg różnych gatunków dzikich. Olejki pełnią w roślinach różne
funkcje. Przede wszystkim przyciągają owady zapylające i odstraszają zwierzęta.
Występują zazwyczaj w małych ilościach. Mają różnorodny i nie do końca jeszcze
poznany skład. Wiadomo jednak, że stężenie substancji zawartych w olejkach waha
się od kilkunastu procent do nawet milionowych części promila. Pod względem
chemicznym dominują w nich alkohole, ketony, aldehydy, etery, fenole, estry i
kwasy karboksylowe. Istnieje około stu rodzin roślin, których przedstawiciele
wytwarzają olejki eteryczne. Są to między innymi rodziny selerowatych,
astrowatych, kapustowatych, cyprysowatych, jasnotowatych, wawrzynowatych,
bobowatych, wiechlinowatych, sosnowatych i inne.
Wydzielane przez rośliny substancje
zapachowe, złożone zazwyczaj z bardzo różnych elementów, dostają się do
powietrza w postaci pary i są przenoszone z wiatrem w różne kierunki. W wielu
kwiatach zapach wydzielany jest w miejscach tak zlokalizowanych, by owad nim
zwabiony, poszukując źródła przyjaznej mu woni, dokonał zapylenia kwiatu.
Miejsca te nazywane są osmoforami. Składa się na nie specjalna tkanka
produkująca substancje zapachowe. Właśnie dzięki wydzielaniu lotnych substancji
eterycznych krzew mojżesza ładnie pachnie cytryną. W odróżnieniu od większości
aromatycznych roślin, produkujących zapach w płatkach, pręcikach lub
nektariach, wydziela on woń poprzez specjalne gruczołki.
Gorejący krzew - to znany dawniej lek
Dyptam jesionolistnyto nieco zapomniana już roślina, choć
dawniej jego sadzenie było bardzo popularne. Obecnie krzewy mojżeszowe nie mają
już żadnego zastosowania medycznego. Uprawiano je dawniej w ogrodzie jako zioła
lecznicze i jednocześnie fascynujące kwiaty ogrodowe. Stosowano krzew
mojżeszowy w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych i przeciw wzdęciom. W celach
leczniczych zbierano korzenie późną jesienią lub na wiosnę.
W XVIII wieku żył w Wiedniu pewien
lekarz, który nazywał się Anton Freiherr von Störck. Ów lekarz znany był z
niezwykłych eksperymentów w leczeniu, które choć kontrowersyjne, dawały podobno
dobre wyniki. Störck leczył bowiem szczególnie trudne dolegliwości wyciągami z
trujących ziół. Próbował nawet opracować odpowiednie dawkowanie, uzależniając
stężenie i porcję podawaną choremu, między innymi od tolerancji organizmu na
truciznę. Wykonał w tym celu szereg prób na zwierzętach oraz … na sobie! Störck
w swoich doświadczeniach stosował też mojżeszowy krzew. Wyciągiem z dyptamu
leczył epilepsję, żółtaczkę, robaczycę, zaburzenia menstruacyjne i inne
schorzenia.
Krzew mojżeszowy ma w korzeniach
alkaloid nazywany dyktaminą. W liściach występują z kolei inne alkaloidy, na
przykład skimmianina - substancja paraliżująca pracę serca. Alkaloidy to
związki organiczne, głównie pochodzenia roślinnego, o bardzo skomplikowanej
budowie. Należą one do najbardziej toksycznych substancji roślinnych. Już dawka
kilkudziesięciu miligramów może być dla człowieka śmiertelna. Dotychczas
poznano około sześciu tysięcy alkaloidów. Z tego właśnie względu gorejący krzew
uważany jest za roślinę trującą. Jeśli szukasz inspiracji na drzewa owocowe i
ozdobne, znajdziesz je w tym artykule.
Dlaczego dyptam jesionolistny?
Nazywa się tak, ponieważ jego
ciemnozielone liście kształtem przypominają liście jesionu. Są jajowate,
zaostrzone i po brzegach drobno ząbkowane. Przykuwają uwagę prześwięcającymi
punktami, które pełnią rolę naturalnych zbiorników na olejki zapachowe. Liście
środkowe i górne mają po trzy do sześciu par listków.
W Polsce gorejący krzew to
dorastająca od pięćdziesięciu do stu dwudziestu centymetrów wysokości ozdobna
bylina. Krzew ładnie prezentuje się na rabacie w ogrodzie i na trawniku w
parku. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty dyptamu o średnicy dwóch i pół
centymetra, złożone z pięciodziałkowego kielicha i pięciu płatków, zebrane są w
wydłużone szczytowe grona. Mają płatki różnej wielkości. Krzew mojżeszowy
kwitnie zazwyczaj jasnoróżowo i przetykany jest purpurowoczerwonymi żyłkami.
Spotyka się także odmiany w kolorze bieli (diptamnus
albiflorus). Po przekwitnięciu
kielich kwiatu opada. Choć kwiaty dyptamu są dwustronnie symetryczne, pręciki
rozwijają się jednostronnie, co uchodzi za ciekawostkę w świecie roślin.
Osobliwość tę nauka tłumaczy siłami grawitacji. Owocem dyptamu jest
pięciokomorowa torebka nasienna, która zawiera czarne lśniące nasiona.
Pierwotnie zrośnięte ściany okrywy owocowej w trakcie dojrzewania pękają,
rozrzucając nasiona.
Krzew mojżeszowy - uprawa i pielęgnacja krok po kroku
Krzew mojżesza jako roślina ozdobna spektakularnie
prezentuje się w dużej grupie na rabacie. Najlepiej posadzić go w ogrodzie
utrzymanym w stylu naturalistycznym, gdzie prym wiodą różnokolorowe kwiaty
ogrodowe. Nadaje się też do tworzenia grup parkowych.
Krzew mojżesza - stanowisko
Lubi stanowiska osłonięte od wiatru,
ciepłe i słoneczne. Gleba, w której rośnie powinna zawierać dużo próchnicy oraz
związków wapnia. Krzew mojżeszowy dobrze też rośnie w suchej, lekkiej i nawet
nieco kamienistej ziemi. Warto wiedzieć, że nie znosi przesadzania, dlatego
sadzenie dyptamu i jego uprawa oraz pielęgnacja
muszą być dobrze przemyślane.
Dyptam jesionolistny - siew
Gorejący krzew wysiewamy z nasion
bezpośrednio do gruntu albo do inspektu. Ważne, by zrobić to zaraz po
dojrzeniu, ponieważ nasiona dyptamu trudno kiełkują. Wolno rosnące siewki
potrzebują cienia i równomiernej wilgotności. Pierwsze kwiaty pojawią się
dopiero w trzecim-czwartym roku uprawy. Nasiona można też wysiewać w lutym lub
w marcu do skrzynek. Trzymane pod osłonami w temperaturze około 18oC
wykiełkują po trzydziestu - czterdziestu dniach. Krzew mojżesza rozmnaża się
też przez podział rośliny, w sierpniu. W następnym roku wysadzamy roślinki na
miejsce stałe w dość dużej rozstawie.
Gorejący krzew to nie tylko
„płonąca”, ale też parząca roślina. Należy bowiem do gatunków wydzielających
substancje fotouczulające,
które w słoneczne dni mogą spowodować trudne do zagojenia oparzenia skóry.
Dlatego sadzenie i pielęgnacja tej rośliny wymaga szczególnej ostrożności. W
słoneczne dni niezbędne są rękawice ochronne i odpowiednie ubranie.
Literatura:
- Aichele D., Golte-Bechtle M., Jaki to kwiat?
Warszawa 1984.
- Broda B., Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania roślin
leczniczych, trujących i użytkowych. Warszawa 1985.
- Kawałko M. J., Historie ziołowe. Lublin 1986.
- Molski M., Chemia piękna. Warszawa 2012.
- Moszyński K., Kultura ludowa Słowian. T. 2, Kultura duchowa. Cz.
1. Warszawa 1967.
- Novák F. A., Wielki atlas roślin. Warszawa 1987.
- Pajor W. J., Substancje biologicznie czynne w życiu człowieka.
„Aura” 200 nr 10, s. 32-34.
- Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do
środowiska. Warszawa 1992.
- Rośliny ozdobne. Warszawa 1987.
- Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. (oprac.), Rośliny polskie.
Opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych
rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej
hodowanych. Warszawa 1986.
- Uprawa roślin ozdobnych. Podręcznik dla studentów akademii
rolniczych. Warszawa 1984.
- Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. T. 1. Warszawa
1998.