Fenkuł włoski

Koper włoski (fenkuł) - uprawa, właściwości, działanie, zastosowanie i inne ciekawostki

Koper włoski to jedna z najdawniej uprawianych roślin, których zastosowanie lecznicze i przyprawowe wykorzystywano niegdyś powszechnie. Bylina ta pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej. Używali tego zioła w starożytności Egipcjanie, Grecy, Rzymianie, Chińczycy i Arabowie. Zaliczano nawet fenkuł włoski do siedmiu świętych roślin, które wykazują najbardziej efektywne działanie w leczeniu chorób. Współcześnie z fenkułem chyba najbardziej kojarzona jest herbatka z kopru włoskiego, czyli popularny lek dla maluszków.

Jeśli interesuje cię uprawa ogródka warzywnego, szereg porad i inspiracji zebraliśmy dla ciebie w tym miejscu.

Koper włoski w historii i tradycji

Bogowi egipskiemu Thotowi, nazywającemu siebie panem księżyca oraz harmonii i sprawiedliwości, przypisuje się autorstwo ksiąg świętych. Jedna z nich, odkryta przez egiptologa Georga Ebersa, dotyczy medycyny i farmakologii. Ebers nabył ów papirus w Tebach, na przełomie lat 1872 i 1873. Dzieło to zawiera prawie dziewięćset recept z wykorzystaniem roślin, których właściwości lecznicze ceniono w świecie starożytnym. Przypuszcza się, że rękopis, autorstwa nieznanego nam autora, powstał ponad 1500 lat przed naszą erą. Dzieło, zatytułowane „Księga o środkach leczniczych na wszystkie choroby” opisuje wiele roślin zielnych stosowanych przez kapłanów-lekarzy. Wśród tychże roślin znalazł się również koper włoski. Wiemy też, że jeden z największych greckich lekarzy starożytności, Hipokrates z Kos, zaliczył koper włoski do ziół wiatropędnych.

Właściwości lecznicze kopru włoskiego doceniano również w epoce średniowiecza. Ówczesnym zwyczajem uprawa byliny rozpowszechniła się głównie w ogródkach klasztornych. Popularyzatorem fenkułu był też wybitny władca Franków Karol Wielki, który zalecił koper włoski do królewskich ogrodów. Z czasów panowania Karola Wielkiego pochodzi plan ogrodu dla klasztoru Sankt Gallen nad Jeziorem Bodeńskim. Choć nie został on nigdy wprowadzony w życie, wyliczał zioła, które ze względu na zastosowanie lecznicze, były niezbędne w średniowiecznych ogrodach. Zaliczono do nich również koper włoski. Opracowanie to powstało prawdopodobnie na zlecenie samego Karola Wielkiego. A może zainteresuje cię także uprawa marchwi w ogrodzie?

W Polsce uprawa kopru włoskiego nie była dawniej popularna. Hodowano tę roślinę sporadycznie w wielkopańskich ogrodach. Jeśli już był fenkuł obecny w kuchni możnych, robiono z niego soloną przystawkę do mięsa i ryb, konserwując do tego celu w occie młode łodygi i liście. Świeżym lub suszonym koprem przyprawiano też raki. Z kolei korzeń kopru włoskiego, w połączeniu z chlebem, owsianą mąką i drobiowym wywarem, składał się na postną polewkę. Tak przynajmniej mówią dawne przepisy.

Właściwości lecznicze i przyprawowe fenkułu

Lecznicze właściwości kopru włoskiego - herbatka z kopru włoskiego

Surowcem leczniczym są dojrzałe owoce, które zawierają od dwóch do sześciu procent olejku aromatycznego. Olejek jest obecny również w innych częściach rośliny, a głównym jego składnikiem jest anetol - występujący w ilości ponad pięćdziesięciu procent. Z kolei korzeń kopru włoskiego zawiera olejek o innym składzie, w którym głównym związkiem czynnym jest apiol. Owoce kopru włoskiego oprócz olejku zawierają też flawonoidy, fitosterole, węglowodany, olej i białka, a także witaminy i sole mineralne.

Dzięki tym substancjom fenkuł wykazuje właściwości przeciwkaszlowe, wiatropędne, rozkurczowe i delikatnie moczopędne. Pobudza między innymi wydzielanie soku żołądkowego i zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego, dzięki czemu ma korzystnie działanie w zaburzeniach trawienia.  Przetwory z fenkułu stosuje się więc w lekkich dolegliwościach trawiennych, w tym bólach brzucha i wzdęciach, nieregularnym wypróżnianiu, zaparciach, odbijaniu i braku apetytu. Jak widać, to produkt nie tylko dla dzieci i dla niemowląt.

Właściwości fenkułu wykorzystuje się często w pediatrii, w leczeniu skurczów jelit u dzieci. W aptekach i sklepach dostępna jest herbatka z kopru włoskiego, przeznaczona dla niemowląt i małych dzieci. Herbatka z kopru włoskiego produkowana jest przez uznane firmy, specjalizujące się w żywieniu i leczeniu dzieci. Przeglądając dawne przepisy można zauważyć, że herbatka z kopru włoskiego stanowiła kiedyś podstawowy lek dla dzieci na kolki jelitowe. Idealny dla dzieci i dla niemowląt.

Koper włoski to również sprawdzony środek wykrztuśny, stosowany w zapaleniach górnych dróg oddechowych. Pobudza bowiem wydzielanie śluzu w gardle, krtani i tchawicy i ułatwia odksztuszanie. Ponieważ ma działanie antybakteryjne, przeciwdziała namnażaniu się w gardle bakterii. Olejek z kopru włoskiego, stanowiący też odrębny surowiec apteczny, dzięki zawartości fenchonu, ma właściwości przeciwbólowe i dlatego warto go stosować zewnętrznie w bólach reumatycznych oraz bólach mięśni. Trzeba też wiedzieć, że w większych dawkach olejek z kopru włoskiego może być toksyczny. Natomiast żucie owoców pomaga w grypie, zapaleniu jamy ustnej i obecności aft.

Do celów leczniczych zbiera się w końcu lata drugiego roku wegetacji dojrzałe baldachy. Suszy się je w miejscu przewiewnym, w temperaturze poniżej 35 stopni Celsjusza, a następnie młóci i odsiewa owoce. Przechowuje się je w suchym miejscu. Dysponując takim środkiem leczniczym warto przejrzeć przepisy i samodzielnie ugotować napar. Najprostszy napar z kopru włoskiego dla dorosłych przyrządza się następująco: jedną łyżeczkę owoców zalewa się wrzącą wodą w ilości 1/2 szklanki. Po około piętnastu minutach należy całość odcedzić. Napar z kopru pije się trzy-cztery razy dziennie małymi łykami. Ten i podobne przepisy znajdziemy w wielu źródłach.

Koper włoski w kuchni i jego działanie

W owocach fenkułu obecny jest ponadto olej tłusty w ilości kilkunastu procent, kilka procent węglowodanów i prawie 1/4 związków białkowych. Bulwa fenkułu zawiera też witaminę C, witaminy z grupy B, potas i błonnik. Można ją spożywać na surowo w sałatkach albo ugotowaną, duszoną, grillowaną, smażoną lub pieczoną. By bulwy nie straciły cennych właściwości, przechowujemy je w wilgotnym pomieszczeniu nawet przez kilka tygodni, natomiast w lodówce - kilka dni.

Fenkuł włoski jest warzywem niskokalorycznym. Ponieważ ma wyrazisty smak, można go stosować jako dodatek do koktajli warzywno-owocowych i innych. Liśćmi doprawia się ryby, mięso, sosy i zupy, a korzeń przygotowuje się jak jarzynkę. Owocami przyprawiamy natomiast ziemniaki, ryż, brukselkę, soczewicę, chleb. Warto wiedzieć, że odmiany słodkie nie zawierają fenchonu, który odznacza się gorzkim, lekko palącym smakiem.

W celach jadalnych i przyprawowych ziele kopru zbiera się przez całe lato. Aby wykazywał on silne właściwości lecznicze i jednocześnie łagodził skutki jedzenia, warto połączyć koper z innymi ziołami. Podręczniki podają proste przepisy na takie mikstury. Oto jeden z nich: pół łyżeczki rozdrobnionych owoców kopru rozetrzeć z łyżką miodu, powideł lub syropu. Podawać dwa - trzy razy dziennie po jedzeniu. Jest to przepis na owoce kopru z miodem, czyli specyfik stosowany jako środek wiatropędny oraz lek rozkurczowy.

Uprawa kopru włoskiego

Uprawa fenkułu w ogrodzie

Nasiona kopru włoskiego wysiewa się do gruntu w czerwcu i lipcu na głębokości jednego - dwóch centymetrów. W niektórych regionach można je wysiać nawet wczesną wiosną, by zbiór był możliwy jesienią. Młode siewki rosną dość wolno. Przerywamy je, gdy rozwiną pierwsze pierzaste liście. W pierwszym roku uprawy koper włoski wydaje różyczkę liści, a w następnym obłą, silnie rozgałęzioną łodygę. Ponieważ w naszym kraju traktowany jest zazwyczaj jako roślina jednoroczna, warto go wykopać i po prostu zjeść. Bulwy ścinamy ostrym nożem tuż przy zgrubieniu albo wykopujemy w całości. Pozostawiając roślinę na zimę należy ją przykryć ściółką z liści i włókniną. W polskich warunkach roślina zimuje w miarę dobrze, ale wymarza w chłodne, bezśnieżne zimy. W drugim roku fenkuł wytwarza już baldachy z owocami.

Upraw kopru włoskiego we własnym ogrodzie wymaga odpowiedniego przygotowania podłoża. Fenkuł lubi ziemię próchniczną, żyzną, o odczynie zasadowym. Roślina preferuje ciepłe, osłonięte od wiatru i dobrze nasłonecznione miejsca, dlatego najlepsze włoskie odmiany nie nadają się u nas do uprawy. Młode rośliny trzeba przerywać systematycznie do rozstawy powyżej dwudziestu centymetrów. W okresie tworzenia się pochew liściowych bardzo ważne jest podlewanie. Ponadto uprawa kopru włoskiego wymaga systematycznego odchwaszczania, gdyż roślina ta nie lubi sąsiedztwa. Ważne jest też utrzymanie luźnego podłoża. Na glebach suchych zaleca się kopczykowanie.

Jeśli mamy w ogrodzie koper włoski, na dwa tygodnie przed spodziewanym zbiorem, trzeba go dokładnie okryć ziemią. Praktyka ta ma na celu otrzymanie delikatnych białych bulw. Ziemią zakrywa się mięsiste pędy liściowe i pozostawia odkryte zielone części rośliny. Ziemia powinna być stale lekko wilgotna, ale nie mokra, by rośliny nie gniły. Kiedy bulwa osiągnie wielkość pięści, usuwamy warstwę gleby.

Koper włoski na nasiona

W uprawie jest wiele odmian, które różnią się między sobą składem chemicznym, wyglądem owoców, smakiem i trwałością. Należą do nich między innymi: koper rzymski i florentyński o dużych owocach, koper francuski o owocach gorzkich w smaku, koper saksom o dużych i jasnych owocach lub koper rosyjski o ciemnych owocach. Najwięcej olejku (około siedmiu procent) ma koper indyjski. Od kilku lat zaczęto wprowadzać do uprawy w chłodniejszym klimacie specjalne odmiany: zefa fino, fino, perfection, finale, victoria. Odmiany te wysiewa się do kuwet od połowy lutego, a potem pikuje i w marcu wysadza w szklarni lub do inspektu. Sadząc trzeba pamiętać, by zawiązek bulwy znajdował się nad ziemią. Jeśli interesuje cię także uprawa selera, porady znajdziesz w tym artykule.

Koper włoski należy do tych ziół, które znakomicie nadają się na nasiona. Pełnię kiełkowania nasiona kopru włoskiego osiągają w pierwszym roku po zbiorze, a w następnych ona maleje. Dojrzewające owocostany warto w tym celu przyciąć i pozostawić zawieszone baldachami w dół do pełnego wyschnięcia. Potem wytrzepujemy z nich nasiona i zamykamy w szczelnym pojemniku. Roślinę można też zamrozić.

Zastosowanie lecznicze i działanie terapeutyczne kopru włoskiego jest naukowo potwierdzone. Najbardziej znane właściwości fenkułu wykorzystuje się w leczeniu zaburzeń żołądkowych. Szczególnie popularna w terapii problemów z żołądkiem u dzieci jest herbatka z kopru włoskiego. Herbatka z kopru włoskiego jest dostępna na rynku, możemy jednak wykorzystać popularne przepisy i sporządzić ją samodzielnie. Ponadto uznane jest działanie kopru włoskiego w chorobach górnych dróg oddechowych.

Literatura:

1. Bilgri A., Birgit A., Zioła w kuchni i w aptece. Apteka benedyktynów z Andechs. Kraków 2004.
2. Bonenberg K., Rośliny użyteczne człowiekowi. Warszawa 1988.
3. Hlava B., Lánská D., Rośliny przyprawowe. Warszawa 1983.
4. Karmowska K., Koper włoski na zaburzenia trawienia. „Przepis na Ogród” 2016 nr 6, s. 50-51.
5. Kawałko M. J., Historie ziołowe. Lublin 1986.
6. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1989.
7. Romváry V., Rośliny przyprawowe i przyprawy w węgierskiej kuchni. Warszawa 1987.
8. Rumińska A., Rośliny lecznicze. Podstawy biologii i agrotechniki. Warszawa 1981.
9. Włoski przysmak. „Mój Piękny Ogród” 2011 nr 11, s. 42-44.