Orzech włoski - odmiany, pielęgnacja, przycinanie i wiele więcej
Nazywamy go w Polsce orzechem włoskim, ponieważ przywiózł go z Włoch
święty Jacek, czyli dominikanin Jacek Odrowąż. Przebywając w Rzymie w 1218
roku, tak polubił orzechy, że ściągnął je do Polski, planując rozmnożenie. W taki właśnie sposób powstały pierwsze
sadzonki orzecha włoskiego, uzyskane przez braci zakonników. We Włoszech
nazywano drzewo orzechowe i jego owoce żołędziami Jowisza, Od tego określenia powstała później nazwa, czyli orzech królewski.
Dziś to oficjalna łacińska nazwa botaniczna orzecha włoskiego.
Jeśli szukasz firmy, która wykona dla ciebie aranżację ogrodu, skorzystaj
z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie
Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza otrzymasz oferty od
najlepszych wykonawców z twojej okolicy.
Orzechy włoskie, greckie, wołoskie, królewskie…
Orzech włoski (juglans regia) należy
do rodziny orzechowatych. Z uwagi na trwałe, czarnobrunatne drewno o lekkim
połysku, znany jest w sztuce użytkowej jako materiał do wyrobu dekoracji
drogich mebli, tzw. fornirów, a także gustownych ozdób i wykwintnej galanterii
drzewnej. Nazywane w Polsce także orzechem greckim, królewskim albo wołoskim,
drzewo to już od bardzo dawna rosło w stanie dzikim w rejonie
południowo-wschodniej Europy i w Azji.
Do Polski orzech włoski przywędrował
(wiek przed świętym Jackiem) z Bałkanów, wzdłuż Dunaju, poprzez rumuńską
Wołoszczyznę i zadomowił się najpierw na Opolszczyźnie i Pomorzu. W naszym
kraju przebiegała wówczas północna granica jego zasięgu. Choć klimat Polski nie
bardzo temu sprzyjał, sadzonki orzecha włoskiego zaaklimatyzowały się u nas,
początkowo głównie w zacisznych lasach. Uprawiano później, przede wszystkim dla
przyjemności i rozkoszy podniebienia, różne odmiany orzecha włoskiego. Smażono w
miodzie niedojrzałe owoce albo przyrządzano z nich nalewki. Dojrzałe orzechy
włoskie jedzono na surowo. Olbrzymie drzewo stanowiło też atrakcyjną ozdobę
podwórka oraz miejsce do wypoczynku, bowiem mocny zapach jego liści odstraszał
muchy i komary, a rozłożysta korona dawała schronienie przed słońcem. Z kory
robiono też czarno-brunatną miksturę, którą poczerniano wąsy i włosy.
W Europie Północnej orzechy włoskie
uważano w dawnych wiekach za symbol płodności. Podobnie było w starożytnym
Rzymie. Orzechy włoskie stanowiły też w czasach pogańskich pokarm dla zmarłych
i były tradycyjnym jedzeniem na stypach. Pomagały też podobno w miłości i życiu
seksualnym. Kiedy narodził się zwyczaj zdobienia choinek, orzechy włoskie stały
się podstawową ich ozdobą. Pierwowzorem bożonarodzeniowego drzewka w Polsce
były tzw. podłaźniczki, czyli gałązki wieszane u sufitu przed świętami.
Gospodyni oraz dorosłe córki ozdabiały je, a gospodarz umieszczał nad wigilijnym
stołem.
Jeśli planujesz posadzenie orzecha
włoskiego lub innych drzew i krzewów ogrodowych, wykorzystaj prosty
kalkulator kosztów budowlanych,
dzięki któremu łatwo oszacujesz wyda.
Odmiany orzecha włoskiego
Orzech włoski w warunkach naturalnych
dorasta do trzydziestu, trzydziestu pięciu metrów wysokości. Jego pień ma
szarawą, gładką korę, a młode gałązki są zielone, soczyste i kruche. Roślina
kwitnie w kwietniu i maju, a owocuje we wrześniu. Kwiaty męskie to długie,
ciemne, zwisające kwiatostany, tworzące zakończenia zeszłorocznych pędów. Z
kolei kwiaty żeńskie zebrane są pojedynczo albo po dwa, trzy w tzw. kłębiki,
rozmieszczone w kątach liści, na jednorocznych krótkopędach. Owocem orzecha
włoskiego jest kulisty pestkowiec, ubrany w mięsistą, zieloną, biało nakrapianą
łupinę, zwaną naowocnią. W jej wnętrzu znajduje się pestka o bardzo twardej
skorupie, z falisto powyginanymi liścieniami, otoczonymi cienką okrywą
nasienną. Pestka jest nierówna, brunatnawa, pękająca na dwie połowy w momencie
kiełkowania, gdy powstają z niej sadzonki orzecha włoskiego. Zielona łupina po
dojrzeniu brązowieje.
Znane są bardzo liczne odmiany
orzecha włoskiego, charakteryzujące się różną plennością, odpornością na
choroby i szkodniki, okresem wchodzenia w etap owocowania po posadzeniu,
mrozoodpornością itp. Przed pierwszą wojną światową wyhodowano w Polsce rodzime
odmiany orzecha włoskiego o wielkich owocach, które stały się tak popularne, że
zawędrowały nawet do Kanady i Stanów Zjednoczonych. Takim to sposobem
rozmnażanie orzecha o polskich korzeniach stało się tradycją za oceanem.
Tamtejsze odmiany orzecha włoskiego nazwano polskimi lub karpackimi. Rozmnożone
rośliny dały z kolei nowe sadzonki orzecha włoskiego, które w późniejszych latach
„wróciły” do Polski. Orzech karpacki posłużył bowiem do wyselekcjonowania
odmiany orzecha włoskiego, nazwanej w Stanach Zjednoczonych lake, która jest
dziś popularna także w naszym kraju. Najlepiej w polskim klimacie aklimatyzują
się jednak rodzime odmiany orzecha włoskiego. Do ogrodów przydomowych hodowcy
polecają wielkoowocowe - np. jacek i koszycki. Na plantacji dobrze sprawdzą się
natomiast odmiany orzecha włoskiego wyselekcjonowane przez Roberta Sekreckiego,
oznaczone symbolem SK, np. SK 01, SK 04 i inne. Jeśli planujesz
zagospodarowanie ogrodu drzewami i krzewami - czy to ozdobnymi czy też
owocowymi - w tym artykule znajdziesz cennik najpopularniejszych z nich.
Orzech włoski popularny w Polsce
Mniej popularny jest w naszym kraju
orzech czarny, nazywany tak od koloru kory. Drzewo to pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie dożywa czterystu
lat i dorasta do pięćdziesięciu metrów wysokości. Drzewa z Polski nie są już
jednak tak okazałe. Najstarsze okazy pochodzą z drugiej połowy wieku XVIII.
Orzech czarny wymaga bardzo dobrej ziemi, zacisznego stanowiska i mnóstwa
światła. Boi się wiosennych przymrozków, dlatego sadzenie i rozmnażanie orzecha
czarnego powinno uwzględniać owe wymagania.
W Polsce spotyka się też drzewo
orzecha szarego, które dotarło do nas również z Ameryki Północnej. Orzech szary
ma popielato-szarą korę i w naturze dorasta do dwudziestu pięciu metrów. Z
kolei gatunkiem rosnącym naturalnie w Polsce jest orzech laskowy, czyli
leszczyna pospolita. Jest to krzew z rodziny brzozowatych, o ciemnej gładkiej
korze oraz lekko jajowatych liściach. Owocem leszczyny są orzechy laskowe.
Owocowanie orzecha włoskiego
Orzech włoski dożywa nawet czterystu
lat, a niektóre źródła podają, że nawet pół wieku. Jego owocowanie zależy od
czynników klimatycznych, glebowych oraz genetycznych. Pod względem botanicznym
jest to roślina o kwiatach rozdzielnopłciowych, co oznacza, że kwiaty żeńskie
rozwijają się w innym czasie niż kwiaty męskie. W przypadku niektórych odmian
zachodzi więc konieczność doboru roślin zapylających, w których kwiaty męskie
będą rozwijać się w tym samym czasie co kwiaty żeńskie. Jeśli sadzonki orzecha
włoskiego umieścimy w odległości ponad stu metrów od siebie, istnieje
prawdopodobieństwa, że kwiaty nie zostaną zapylone. Na przebieg procesu
zapylenia duży wpływ ma też pogoda w okresie kwitnienia. Przy wilgotnej i
chłodnej aurze pyłek z trudem przenosi się na inne drzewa. Dobre wyniki w
owocowaniu daje też nawożenie roślin gnojówką, kompostem i obornikiem w bardzo
dużych ilościach. Drzewo wydaje owoce w wieku od trzech do nawet dwunastu lat
po posadzeniu i obradza obficie co dwa, trzy lata. Największa jego wydajność wypada
na okres pomiędzy czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem po posadzeniu. Później
owocowanie stopniowo słabnie.
Najlepszym sposobem rozmnażania jest
szczepienie orzecha włoskiego. W warunkach polskich udaje się jedynie jesienne
szczepienie na podkładkach. Rośliny uzyskane w ten sposób trzeba przechować aż
do wiosny w chłodni. Rozmnażanie przez szczepienie orzecha włoskiego
przeprowadza się wiosną w profesjonalnych szklarniach, pod okiem
wykwalifikowanych ogrodników. Szczepienie orzecha włoskiego daje duże szanse
przyjęcia się i mamy pewność, że drzewko powtórzy cechy rośliny matecznej.
Warto więc, planując nasadzenie, zakupić zaszczepione już w szkółkach
egzemplarze. Szczepienie orzecha włoskiego ma jeszcze tę zaletę, że roślina
szybko wchodzi w okres owocowania.
Sadzenie orzecha włoskiego
Najlepsza dla rośliny jest ziemia
żyzna, bogata w składniki pokarmowe i przepuszczalna oraz dużo słońca. Sadzenie
orzecha włoskiego powinno też uwzględniać wapnowanie gleby, ponieważ roślina ta
jest bardzo wrażliwa na brak wapna. Sadzonki orzecha włoskiego nie lubią ziemi
ciężkiej i podmokłej. Na takim stanowisku obumierają wkrótce po posadzeniu.
Orzechy włoskie powinny mieć też dużo przestrzeni, ponieważ ich system
korzeniowy jest bardzo rozbudowany. Potrafią rozrosnąć się na głębokość trzech
i szerokość dwudziestu metrów.
Niewskazane jest więc sadzenie
orzecha włoskiego w bliskim towarzystwie innych drzew i krzewów. Również z
uwagi na toksyczne działanie opadających liści, sadzenie orzecha włoskiego w
sąsiedztwie innych roślin nie jest zalecane. Sadzonki orzecha włoskiego nie
potrzebują też przycinania. Kiedy podrosną, formujemy koronę, wycinając suche
lub uszkodzone przez mróz gałęzie, nisko rosnące pędy i konary zakłócające
kształt korony.
Choroby orzecha włoskiego
Najczęstsze choroby orzecha włoskiego
mają pochodzenie grzybowe i bakteryjne, np. antraktoza, czyli brunatna
plamistość orzecha włoskiego. Wywołuje
grzyb gnomonia lepto styla.
Grzyb ten zimuje na opadłych liściach i owocach, dlatego jesienią trzeba je niszczyć
i opryskać roślinę środkiem grzybobójczym. Objawy tej choroby orzecha włoskiego
są widoczne na liściach i niedojrzałych owocach. Owoce często gniją i są
niewykształcone. Pojawiają się na nich okrągłe lub nieregularne kanciaste plamy
o szaro-żółtym zabarwieniu. W środku plam widoczne są czarne punkty, natomiast
na ich obrzeżach brunatne obwódki.
Z kolei czarna plamistość wywołana
jest przez bakterie. Choroba ta dotyka liście i owoce, szczególnie silnie młode
drzewka, a potem drzewka już owocujące. Młode sadzonki orzecha włoskiego łatwo
jest opryskać środkiem bakteriobójczym, w starszych okazach jest to jednak
niemożliwe, ze względu na wielkość korony. Pierwsze objawy tej choroby orzecha
włoskiego widoczne są na nerwach i blaszce liściowej, w postaci brunatnego lub
prawie czarnego zabarwienia. Młode pędy pokryte są wodnistymi plamami i
porażone zamierają. Również młode owoce mają wodniste plamy, które potem
czernieją. Pokrywa nasienia robi się ciemnobrązowa lub czarna, a orzechy szybko
wysychają i tracą smak. Porażone gałęzie, pędy, liście i owoce trzeba
zniszczyć.
Groźne choroby orzecha włoskiego
wywołuj też szpeciel orzechowiec, który żeruje na spodniej stronie liści. Kiedy
się pojawi, liście deformują się i szybko zasychają. Niektóre orzechy włoskie są
wręcz masowo atakowane przez tego szkodnika. Niebezpieczny dla rośliny jest też
mączniak prawdziwy.
Orzech włoski w medycynie, kosmetyce i kuchni
Orzech włoski jako lek znany był już
w czasach starożytnych w Grecji i Rzymie. Wraz z rozwojem lecznictwa ,udowodniono
roślinie działanie przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, grzybobójcze,
bakteriobójcze, poprawiające przemianę materii, obniżające ciśnienie i poziom
cholesterolu, działające przeciw robakom i inne.
Do celów leczniczych używa się liści
oraz owoców. Liście zbiera się w końcu czerwca, gdy są młode, ale już
całkowicie wykształcone. Zawierają one garbniki, terpeny, flawonoidy, gorycze,
karotenoidy, olejek eteryczny, sole mineralne, prowitaminę A oraz witaminy B,
C, F, K, P. Po wysuszeniu przechowuje się je w ciemności. Owoce powinny być z
kolei nie w pełni dojrzałe, bez wykształconej twardej łupiny, bowiem to właśnie
zielona naowocnia ma właściwości prozdrowotne. Wartości odżywcze orzechów włoskich w diecie są nieocenione. W skład łupiny wchodzą witaminy A1,
B1, B2, B3, PP oraz dużo witaminy C. Znany jest jej wpływ na zdrowie , dlatego chętnie czerpie z niej medycyna naturalna. Również
liścienie, zwane popularnie orzechami, dostarczają witamin (A, B i E), soli
mineralnych, żelaza, kobaltu, białka i oleju. Zielone owoce zbiera się w końcu
lipca. Łuskane dojrzałe nasiona w orzechach to cenny, wysokokaloryczny, wzmacniający
organizm środek odżywczy, zawierający nienasycone kwasy Omega 3,
które usprawniają pracę serca. Badania dowodzą, że za sprawą dużej ich ilości,
spożywanie stu pięćdziesięciu gramów tygodniowo różnych orzechów, redukuje
ryzyko zawału serca o 35%. Jądro nasienne orzecha włoskiego zawiera od 51 do
69% tłuszczów. Dzięki dużej ilości witamin z grup B, orzechy mają także opinię
wartościowej odżywki dla mózgu, szczególnie ważnej dla dzieci i młodzieży szkolnej. Zawierają też cynk, który wzmacnia układ
odpornościowy i rozwiązują problemy z pamięcią i koncentracją.. Warto również wiedzieć, że orzechy włoskie oraz orzechy laskowe
mogą powodować alergie.
W celach leczniczych przygotowuje się
napar lub odwar z liści albo alkoholowy wyciąg z drobno posiekanych zielonych
orzechów. Stosuje się je na bóle żołądka i wątroby, w krwawieniach, zatruciach
rtęcią, braku łaknienia oraz podwyższonym ciśnieniu krwi. Zewnętrznie stosuje
się odwar z liści w stanach zapalnych jamy ustnej i skóry, przy nadmiernej
potliwości stóp, w egzemach i przy grzybicy.
W dawnych czasach oleju z orzecha używano jako środka przeczyszczającego.
Stosowano też olej w kuchni, cukiernictwie, produkcji farb, lakieru i tuszu.
Dziś oleju z orzecha włoskiego używa się w procesie ekstrakcji cennych olejków
kwiatowych. Młode niedojrzałe owoce służą natomiast do przygotowywania
aromatycznych konfitur oraz poprawiającego trawienie likieru. Z kolei owoców
dojrzałych używa się do wyrobu chałwy.
Niedawno wróciła też do łask nalewka
z orzecha włoskiego - dobry lek na biegunki bakteryjne oraz niestrawność. Robi
się ją w bardzo prosty sposób, zalewając piętnaście sztuk drobno posiekanych,
zielonych, jeszcze niedojrzałych orzechów wódką w ilości ½ litra. Nalewka z
orzecha włoskiego potrzebuje dwóch tygodni, aby dobrze naciągnąć. Warto zatem mieć szczepiony orzech w ogrodzie. Jeśli zainteresował
cię orzech włoski jako drzewo ogrodowe, w tym
miejscu
znajdziesz szereg informacji na temat innych roślin z tego rodzaju.