Dzika róża w ogrodzie - sadzenie, uprawa, właściwości
Dzika róża (rosa canina) nazywana jest też szypszyną albo
czasami różą psią. Jej łacińska nazwa pochodzi od słowa caninus - psi. Wierzono dawniej, że dzika róża jest doskonałym
lekarstwem przeciwko wściekliźnie. Krzew ten to bardzo pospolity element
polskiego krajobrazu, ale też użytkowy gatunek uprawowy. Kwiaty dzikiej róży są
źródłem cenionego w przemyśle perfumeryjnym, kosmetycznym i spożywczym olejku
różanego. Z kolei owoc dzikiej róży służy do wyrobu przetworów, w tym
wyśmienitego domowego wina. Suszona dzika róża wykazuje ponadto cenione od
wieków właściwości lecznicze.
Jeśli szukasz więcej porad i inspiracji, sprawdź
także te artykuły o różach.
Dzika róża (rosa canina) – gatunek wpisany w
krajobraz
Dzika róża - charakterystyka gatunku
Dzika róża rośnie w
Europie od czasów prehistorycznych. Występuje w stanie naturalnym także na
Syberii, w Azji Zachodniej, Ameryce Północnej i Meksyku. Rośnie zazwyczaj na
słonecznych wzgórzach, zboczach, nieużytkach, w lasach i na ich skraju.
Popularna jest też uprawa dzikiej róży w postaci nieformalnych żywopłotów i
naturalnych umocnień skarp.
Dzika róża to gatunek
zbiorowy, obejmujący liczne podgatunki, bardzo nieznacznie różniące się między
sobą. Ze względu na ładny, choć bardzo delikatny zapach oraz urodę kwiatów,
dziko rosnące gatunki dały podstawę licznym mieszańcom ogrodowym. Dzika róża to
krzew o silnych, dorastających do ponad trzech metrów, łukowato zwisających,
kolczastych gałązkach i liściach podobnych do liści róż ogrodowych,
pojedynczych lub podwójnie ząbkowanych, ułożonych naprzemianlegle. Wewnątrz
łodygi znajduje się duży niejednorodny miękiszowy rdzeń, natomiast na zewnątrz
rozmieszczone są liczne, haczykowato wygięte kolce, czyli zdrewniałe wyrostki. A może zainteresuje cię także ten artykuł z przepisami na nalewkę z dzikiej róży?
Gatunek ten kwitnie od
czerwca do lipca, natomiast owocuje we wrześniu i październiku. Pięciopłatkowe
kwiaty dzikiej róży mają barwę różową albo białą i osadzone są pojedynczo lub w
postaci niedużych kwiatostanów. Charakterystyczną ich cechą jest wgłębione dno
kwiatowe, wewnątrz którego znajdują się zalążnie słupków. Z górnego brzegu dna
kwiatowego wyrastają płatki i pręciki. Z kwiatów rozwijają się wydłużone
elipsoidalne lub okrągłe, błyszczące, zazwyczaj czerwone owoce - szupinki. W
środku szupinek znajdują się białawe orzeszki, nazywane niełupkami.
Sadzonki dzikiej róży do okulizacji
Sadzonki dzikiej róży
wykorzystuje się często jako podkładki do szczepienia innych gatunków.
Wyhodowano ponadto kilka odmian przeznaczonych do rozmnażania. Jedną z nich
jest bezkolcowa dzika róża brög o długich, cienkich pędach. Odmiana ta wytwarza
dużo odrostów korzeniowych, dzięki czemu jej sadzonki dają nowe życie wielu
innym gatunkom uprawnym. Pod róże pienne wykorzystuje się z kolei sadzonki
odmiany heinsohns rekord, pfänder oraz schmid’s record. W klimacie morskim
dobrze sprawdzają się sadzonki odmiany inermis, wykorzystywane jako podkładki
do wszystkich gatunków róż. Do róż uprawianych na kwiat cięty zalecane są
sadzonki odpornej na mróz odmiany schmid’s ideal. Do grupy mieszańców zalicza
się róże pollmeriana, których sadzonki stanowią podstawę do okulizacji odmian
wielokwiatowych.
Uprawa dzikiej róży na
podkładki bierze początek z nasion zbieranych we wrześniu i październiku, kiedy
delikatnie przebarwiają się na pomarańczowo. Zazwyczaj podkładki są hodowane z
owoców zebranych na stanowiskach naturalnych. W tym celu po zbiorze moczy się
niełupki, poddaje je lekkiej fermentacji, a potem wybiera nasiona. Następnie
nasiona poddawane są stratyfikacji i po kilku, kilkunastu miesiącach wysiewane.
Wysiew ma miejsce wczesną wiosną, od końca marca do połowy kwietnia, na
rozsadniku lub w inspekcie, a pierwsze siewki pojawiają się w maju. W fazie
dwóch liści sadzonki są pikowane na zagony. Podczas pikowania uszczykuje się
korzenie, by rozrosły się w silny system. Podkładki wykopuje się jesienią i
sortuje raz dołuje. Wiosną sadzonki trafiają na zagony, a latem, odpowiednio
przycięte, służą już do okulizacji. Na jesieni drugiego roku po okulizacji,
krzewy róż stanowią już pełnowartościowy materiał hodowlany. Sprawdź także zebrane w tym artykule przepisy na przetwory z dzikiej
róży.
Dzika róża – zastosowanie użytkowe i właściwości
lecznicze
Dzika róża - walory użytkowe
Owoc dzikiej róży, w
zależności od pory dojrzewania, ma różne odcienie czerwieni i pięknie
prezentuje się w jesiennych dekoracjach. Ścina się łodygi od kątem, obrywa z
nich dolne liście oraz kolce i robi pięciocentymetrowe nacięcie ostrym nożem.
Potem końce łodyg zanurza się przez minutę we wrzątku, a następnie wstawia do
zimnej wody. Świeży owoc dzikiej róży to również znakomity składnik konfitur,
dżemów i wina, natomiast płatki - konfitur. Kwiaty dzikiej róży można też
dodawać do sałatek, deserów i galaretek.
W przetworach dzika róża
zachowuje całe swe bogactwo witamin, ale przede wszystkim witaminy C oraz
kwasów organicznych. Zawarta w owocach witamina C jest aktywniejsza od
syntetycznej, ponieważ dzięki obecności flawonoidów i kwasów organicznych, jest
chroniona przed rozkładem. Witamina C poza działaniem wzmacniającym organizm
ogranicza procesy starzenia i zmiany miażdżycowe, reguluje ponadto procesy
trawienne, zwalcza choroby zakaźne i przeziębienie. Witamina C wpływa też
korzystnie na leczenie chorób nowotworowych i chroni przed zatruciem lekami
oraz innymi substancjami.
Do celów leczniczych
służy przede wszystkim suszona dzika róża. Jednak podczas suszenia niektóre jej
składniki lecznicze ulęgają zniszczeniu. Mimo to suszony owoc dzikiej róży
zawiera około dwóch procent witaminy C, kompleks witamin B, witaminy E, K i P
(bioflawonoidy), a także karotenoidy, garbniki, pektyny, cukry, tłuszcze, sole
mineralne, kwas jabłkowy i cytrynowy oraz olejek eteryczny.
Dzika róża - kiedy zbierać owoce do celów
leczniczych
Jako surowiec leczniczy
stosowne są kwiaty dzikiej róży, a także jej owoce. Surowcem najbardziej
wartościowym jest owoc dzikiej róży. Świeży używamy jest między innymi do
produkcji środków witaminowych i wzmacniających. A kiedy zbierać owoce do
suszenia? W sierpniu i wrześniu, w stadium niepełnej dojrzałości. Muszą być
czerwone, soczyste, ale jeszcze twardawe. Suszy się szupinki, z nasionami lub
bez nasion, zaraz po zbiorze, w temperaturze 35 stopni Celsjusza albo w
suszarniach nagrzanych do 60 stopni, rozłożone cienką warstwą. Dobrze wysuszony
owoc dzikiej róży zachowuje naturalną barwę, ma słodkawo-kwaśny smak i nie ma
zapachu. Przechowuje się go tylko jeden rok. Owoce dzikiej róży to bogactwo witaminy C. A może zainteresuje cię także ten artykuł o herbatce z dzikiej róży?
Zazwyczaj jako lek
zwiększający odporność organizmu (róża dzika ma dużą zawartość witaminy C), wzmacniający i zwalczający przeziębienie stosuje
się wyciąg wodny z owoców. Działa on ponadto krwiotwórczo oraz delikatnie
rozkurczowo, żółciopędnie, przeczyszczająco i moczopędnie. Rozdrobniony owoc
dzikiej róży to dobry środek przeciwbólowy na zęby. Wyciąg ten podaje się też
jako lek witaminowy w zakażeniach bakteryjnych objawiających się wysoką
gorączką. Owoc dzikiej róży wchodzi w skład mieszanek ziołowych stosowanych w
chorobach serca, wątroby, pęcherzyka żółciowego, a także syropów witaminowych.
Przetwory stosuje się ponadto w zaburzeniach przewodu pokarmowego, złej
przemianie materii, w chorobach nerek i dróg żółciowych, w stanach pobudzenia
nerwowego, a także w miażdżycy.
Odwar z dzikiej róży
można zrobić samodzielnie w domu. Należy w tym celu jedną łyżkę rozdrobnionych
owoców zalać szklanką ciepłej wody i gotować na wolnym ogniu, pod przykryciem, przez
pięć minut. Po dziesięciu minutach roztwór trzeba przecedzić, przepłukując na
sitku przegotowaną wodą - tak, by otrzymać szklankę wywaru. Ilość tę należy
rozłożyć na trzy, cztery dzienne dawki.
Uprawa dzikiej róży
Uprawa dzikiej róża były
niegdyś popularna w ogrodach. Dziś miejsce naturalnej dzikiej róży zajęły
wyselekcjonowane mieszańce, które można dostać w wielu szkółkach. Kwiaty te
pięknie współgrają z błękitem ostróżek, dzwonków i orlików. Dzika róża to
gatunek bardzo odporny na warunki atmosferyczne, w tym również na silne mrozy,
dlatego uprawa dzikiej róży nie wymaga wielu zabiegów ochronnych. Krzew ten
lubi gleby wapienne i suche stanowiska. W naturze rośnie w niezakwaszonych,
przepuszczalnych glebach mineralnych. Jak wszystkie inne, sadzi się róże dzikie
w dobrze uprawionej ziemi. Gleba powinna być głęboko przekopana i zasilona
nawozem. Róża dzika ma stosunkowo głęboki system korzeniowy.
Wszystkie róże sadzimy
jesienią lub wiosną. Krzewy posadzone wiosną obsypujemy dziesięciocentymetrową
warstwą ziemi, którą po kilkunastu dniach wyrównujemy, natomiast sadzone
jesienią - dwudziestocentymetrową, którą wyrównujemy dopiero na wiosną
przyszłego roku. Przed sadzeniem trzeba obciąć korzenie słabe i połamane, a
zbyt długie skrócić. Wielkość dołka powinna być taka, aby korzenie mogły
swobodnie się w nim zmieścić. Na dnie usypujemy kopczyk, na którym rozkładamy
korzenie.
Uprawa dzikiej róży służy
celom dekoracyjnym i użytkowym. W naturze krzew ten rośnie w zaroślach, na
stromych zboczach, na obrzeżach lasów, przy miedzach. Roślina osiąga wysokość
ponad trzech metrów i ma zwieszone łukowato gałązki. Na pędach głównych ma
gęsto ułożone sztywne, grube, haczykowato zagięte kolce. Dzika róża ma duże
jasnoróżowe lub białe płatki, które dość szybko opadają. Surowcem zielarskim są
kwiaty dzikiej róży oraz szupinkowe owoce. Napary i odwary z dzikiej róży
działają napotnie, przeciwzapalnie, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco.
Literatura:
- Gorczyński T. (red.),
Ćwiczenia z botaniki. Warszawa 1983.
- Ożarowski A.,
Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa
1989.
- Polakowska M., Leśne
rośliny zielarskie. Warszawa 1982.
- Rak J., Rośliny
ogrodowe. Poradnik dobrego ogrodnika. Warszawa 2007.
- Seneta W.,
Dendrologia. Warszawa 1983.
- Volák J., Stodola J.,
Severa F., Rośliny lecznicze. Warszawa 1987.