Arabika: skład, pochodzenie, odmiany, uprawa

Pochodzenie arabiki

Arabika posiada ponad 1000-letnią historię. Roślina ta wywodzi się z królestwa Kefa położonego w części południowo-zachodniej dzisiejszej Etiopii. Ten najstarszy i najbardziej popularny gatunek kawy, był przedmiotem rozważań arabskiego lekarza i filozofa Awicenna.

• Botaniczna nazwa arabiki – Coffea arabica L., została jednak nadana przez Karola Linneusza.

Zgodnie z legendą, pierwszym degustatorem arabiki był nieznany z imienia etiopski mnich po tym, jak krzew został odkryty przez ubogiego, abisyńskiego pasterza. Inne źródła mówią o upowszechnieniu się uprawy w momencie, gdy mieszkańcy etiopskich terenów zaobserwowali pobudzenie u kozic górskich, które po zjedzeniu liści arabiki zaczęły trącać się głowami.

Jeśli brać pod uwagę pisemne dowody na istnienie arabiki, to trzeba uznać wyższość teorii o pochodzeniu z Jemenu. Tam zaczęto mielić i palić ziarna kawy arabskiej, a tamtejsi uczeni uznali ją za gatunek, który znosi zmęczenie i pozwala na długą pracę. W późniejszym czasie pobudzające działanie docenili mieszkańcy Egiptu i Turcji, po czym arabika wstąpiła na salony całego świata.

Arabika - roślina trudna w uprawie

Wysoka cena arabiki wiąże się nie tylko z jej walorami smakowymi i zapachowymi. Główną przyczyną jest wymagająca uprawa.

Aby uzyskać ostatecznie ziarna nadające się do przygotowywania tego szlachetnego naparu kawowego, potrzebny jest klimat o temperaturze nie przekraczającej 30 stopni Celsjusza, ale i nie niższej niż 15 stopni Celsjusza.

Poza tym opady nie mogą przekraczać 1500 mm rocznie. Arabika rośnie najlepiej w strefie tropikalnej, wysoko w górach.

Kwiatowy krzew potrzebuje aż dziewięciu miesięcy aby dojrzeć, jego ziarna muszą być zbierane ręcznie. Aby nie straciły swoich najcenniejszych walorów, importowane są w postaci zielonych ziaren, a pozostałym procesom obróbczym poddawane są dopiero w miejscu docelowym. Krzew kwiatowy kwitnie po każdej porze deszczowej, kilka razy w roku.

Arabika jest trudna w uprawie, bo często rośnie na stromych zboczach. Wykazuje też niską odporność na szkodniki. Jej liście mogą zostać zaatakowane przez chorobę grzybiczą – wówczas hodowcy mają do czynienia z tak zwaną rdzawą kawą. Wtedy to ziarna opadają na ziemię nim zdążą w pełni dojrzeć.

Drugim częstym problemem jest chrząszcz Broca – Coffee Berry Borer – CBB. Krzewy kawowe dobrze radzą sobie z odpieraniem ataków szkodników, dzięki wysokiej zawartości kofeiny oraz kwasu chlorogenowego, które są naturalnymi przeciwutleniaczami. Arabika ma ich w swoim składzie mniej od innych gatunków, dlatego jest bardziej podatna na choroby, a co za tym idzie, tak trudna w uprawie.

Jak wyglądają ziarna arabiki? 

fot.: palone ziarno arabiki

Arabikę można poznać po zielonych lub zielono-szarych ziarnach, które są nieco owalne, a wzdłuż nich widoczny jest wyraźny, nieco zakrzywiony rowek, który przypomina literę S. Charakterystycznego wyglądu i smaku ziarna te nabierają dopiero po procesie palenia.

W ziarnach arabiki może zawierać się od 1,7 do 4% kofeiny. Ta niewielka ilość sprawia, że jest ona mniej pobudzająca niż inne gatunki, ale może pochwalić się łagodniejszym smakiem, z wyczuwalną kwasowością. Ze względu na występowanie wielu odmian arabiki, oferuje ona bogactwo różnorodnych smaków, ale zawsze wyrazistych, podobnie jak wyraźnie wyczuwalnych aromatów.

Jak smakuje arabika? Sprawdź jakie ekspresy warto wybrać do parzenia arabiki:

• Ekspres do kawy z młynkiem - jaki wybrać? na delonghi.com

Skład arabiki

W składzie kawy arabskiej znajdujemy nie tylko kofeinę, są tu też cukry oraz tłuszcze. Tych jest więcej, nawet o 60%, niż chociażby w równie popularnej robuście. Podczas wypalania ziaren to właśnie tak wysoka obecność cukrów decyduje o uzyskiwanych aromatach arabiki.

Występujące tu tłuszcze (w formie kwasów tłuszczowych) to:

• palmitynowy,
• oleinowy,
• linolenowy,
• arachinowy,
• stearynowy,
• behenowy
• oraz kwas linolowy.

Cukry wraz z tłuszczami tworzą body, a od ich ilości zależy, jaki kawa zaoferuje smak.

Nie bez znaczenia pozostaje sposób parzenia. Podczas parzenia większość tłuszczów osiada na filtrze, dlatego można liczyć na łagodniejszy napar kawowy, o lekkiej konsystencji. Ziarna, które są drobno zmielone i parzone w wysokiej temperaturze, uwalniają większość z zawartych w nich olejków.

Odmiany arabiki

Do pierwotnej odmiany arabiki zalicza się Typicę, która z Jemenu do Azji trafiła na początku XVI wieku. Z kolei po 1720 roku, dotarła na Karaiby i do Ameryki Łacińskiej.

Druga główna odmiana tej kawy to Bourbon. Ta odmiana około 1715 roku trafiła z Jemenu na wyspę Reunion. Stamtąd zawędrowała do Ameryki Łacińskiej i Afryki Wschodniej. Gatunek ten cechuje wyśmienity smak i bardzo dobra jakość. Jego krzewy posiadają wiśnie o żółtych i czerwonych owocach.

W Sao Paolo w 1931 roku, odkryto krzyżówkę gatunku Typica oraz Bourbon. To Mundo Novo o wysokiej produktywności i cechująca się dynamicznym wzrostem. Odmiana ta jest odporna na choroby i dobrze sobie radzi w górskich, wysoko położonych terenach.

W podobnym czasie co Mundo Novo, odkryto w Brazylii mutację Bourbona, czyli Catturę. Ten gatunek może rosnąć na niższych wysokościach, a cechują go ziarna o umiarkowanie intensywnym smaku oraz lekkiej kwasowości. Obecnie Catturę częściej niż w Brazylii można spotkać w Kolumbii, Kostaryce i Nikaragui. Otrzymywana z Cattury kawa ma również niższą przejrzystość i jest mniej słodka.

Z Cattury i Mundo Novo uzyskano odmianę o nazwie Catuai. Ta naturalna krzyżówka stworzona w Brazylii w 1949 roku, może pochwalić się wyższą jakością od poprzedniej odmiany. Oferuje bogate zbiory. Ponadto dobrze się ją uprawia w rejonach o silnych wiatrach, ponieważ owoce mocno trzymają się gałęzi.

Na wspomnianą rdzę kawową odporna jest odmiana Catucai, która powstała z połączenia Icatu i Catuai o czerwonych bądź żółtych ziarnach. Gatunek ten dobrze radzi sobie w rejonach, w których mogą występować okresowe niedobory wody. Drzewka o czerwonej odmianie są nieco wyższe od tych o żółtych owocach, przy czym i tak obydwa zalicza się do dość niskich gatunków.

Łącząc odmiany Caturra/Catuai z Hibrido de Timor, uzyskano typ Catimor. Odmiana ta jest wysoce odporna na schorzenia. Jej jakość jest niższa, ponieważ w szczepie Hibrido de Timor oddziałuje robusta.

Ciekawą odmianą jest Charrier, powstały niedawno w Kamerunie. Podejrzewa się, że to jedyna na świecie bezkofeinowa odmiana. Nazwę ten typ zawdzięcza profesorowi Andree Charrier'owi, który zajmował się sektorem rolnictwa kawy przez przeszło 40 lat.

Dużą odpornością na szkodniki, do tego wysoką jakością i wydajnością, wyróżnia się skrzyżowanie robusty z arabiką (Bourbon) – Icatu. Po tym etapie nastąpiło wsteczne krzyżowanie do Mundo Novo.

Kawa słoniowata to mutacja Typici, która dobrze się hoduje na dużych wysokościach. Ta odmiana o sporych ziarnach uprawiana jest głównie w Brazylii i Ameryce Środkowej. Znaleźć ją można pod nazwą Meragogype. Koneserzy kawy chętnie po nią sięgają, bo poza ziarnami o wielkości nawet do 2,5 cm, wyróżnia ją naturalnie słodki i zbalansowany smak.

Rzadko spotykaną krzyżówki powyższej odmiany wraz z Catturą, jest Maragaturra. Typ ten jest mało popularny, a stworzono go głównie po to, by zwiększyć plony i uzyskać duże ziarna.

W latach 30. XX wieku stworzono SL28, za której powstanie odpowiadali badacze pracujący dla rządu w Kenii. Mieli za zadanie uzyskać odmianę wydajną i o wysokiej jakości, niemniej w pierwszym przypadku się nie udało. Kawa ta jednak wyróżnia się kwasowością i słodkością, co przysparza jej spore grono koneserów.

Przede wszystkim w Panamie spotyka się odmianę Geisha, która ma bardzo rozbudowany profil smakowy, a co za tym idzie, jej cena jest wysoka – nawet 400 dolarów za kg surowych ziaren. Jej smaki to nuty cytrusów, owoców tropikalnych, śliwek i czekolady.

Prawdopodobnie z Salwadoru wywodzi się Pacamara, która stanowi hybrydę Pacas i Meragogype. Tu można liczyć na duże ziarna, ale rośliny są mało wydajne. Pacas pochodzi z tej samej lokalizacji, a znaleziono ją w 1909 roku. Jest ona podobna do Cattury.

Do wyboru wśród arabiki jest również zbiór odmian pochodzących z Etiopii, konkretnie z regionów, Sidamo, Harrar i Yirgacheffe. Nazwy tych kaw pochodząc właśnie od miejsc, w których są uprawiane. Stanowią one jednak własność rządu, stąd mogą być hodowane tylko na terenie Etiopii.

Arabika może pochwalić się ponad 120 odmianami, w tym hybrydami, dlatego trudno się dziwić tak dużej popularności tej kawy. Wśród licznych jej typów, każdy kawosz jest w stanie znaleźć smak dla siebie.

Czytaj także na ekspresdolatte.pl: Arabica czy robusta: smak, różnice, co wybrać?

źródła:

• http://www.cie-kawa.pl/arabica-pramatka-najlepszych-kaw-informacje-o-gatunku
• http://www.cie-kawa.pl/arabica_i_robusta
• https://bonavita.pl/arabica-czy-robusta-czyli-czym-roznia-sie-dwie-najpopularniejsze-odmiany-kawy
• http://blog.konesso.pl/gatunki-kawy-arabika-i-robusta-charakterystyka-i-glowne-roznice/
• https://swiezopalona.pl/blog/odmiany-kawy-od-typica-przez-bourbon-po-pacas
• https://kawowy.guru/odmiany-arabiki/
• https://businessinsider.com.pl/lifestyle/jedzenie/arabica-i-robusta-rodzaje-i-gatunki-kawy/cvjydq6
• https://www.tommycafe.pl/blog/22_czym-sie-rozni-robusta-od-arabiki.html
• https://blog.sklepkawa.pl/arabica-robusta/
• https://www.socoffee.pl/czym-sie-rozni-arabica-od-robusty/
• http://radoscodkrywania.tchibo.pl/kawa-arabica-przyjemnosc-najwyzszej-jakosci
• https://www.bankier.pl/wiadomosc/Gatunki-kawy-2132175.html