Bananowiec krok po kroku - uprawa i pielęgnacja drzewa bananowego w domu

Banan – efektowna bylina prosto z tropików

Nazwa i pochodzenie banana (Musa)

Nazwa banan dotyczy zarówno powszechnie znanych owoców, jak i rodzaju botanicznego roślin z rodziny bananowatych. Pewnie dlatego roślina często jest nazywana bananowcem – w analogii do na przykład kakaowca, figowca albo kawowca. Ponieważ Słownik Języka Polskiego przewiduje taką możliwość, więc możemy bananowcem nazywać zarówno statek przystosowany do przewozu bananów, jak i ciasto bananowe oraz roślinę. Niewłaściwe jest natomiast określenie „palma bananowa” albo „drzewo bananowe” ponieważ banan nie jest ani drzewem, ani palmą, ale wieloletnią rośliną zielną.

Nazwa Musa, która jest obowiązującą nazwą rodzajową rośliny, została nadana w XVII wieku przez Georga Eberharda Rumphiusa, holenderskiego botanika. Linneusz, tworząc swoją klasyfikację roślin, zachował tę nazwę. Istnieją dwie wersje pochodzenia słowa Musa: pierwsza wywodzi je od nazwiska nadwornego medyka cesarza Oktawiana Augusta – Antonio Musa, a druga od arabskiego słowa موز (mawz) = banan. Samo słowo „banan” funkcjonujące we wszystkich europejskich językach było najprawdopodobniej przejęte przez Portugalczyków albo Hiszpanów pod koniec XVI wieku z języków zachodnioafrykańskich jako „banana” albo „bana”.

Prawie w każdym centrum ogrodniczym można kupić egzotyczne rośliny, wśród nich znajduje się coraz więcej sadzonek banana (Musa). Pokusa dokonania zakupu jest wielka, ponieważ opisy i zdjęcia roślin wabią nie tylko imponującymi liśćmi, lecz również jaskrawo zabarwionymi kwiatostanami i oczywiście doskonale znanymi owocami. Tyle tylko, że najróżniejsze gatunki i odmiany rodzaju banan mają również bardzo różne wymagania. Dlatego też przed zakupem dobrze jest się przez chwilę zastanowić.

Wybór odpowiedniego gatunku i odmiany banana do uprawy w doniczce

Istnieje ponad 70 różnych gatunków banana i setki odmian i mieszańców, których obszar występowania rozciąga się od tropikalnej i subtropikalnej Azji do zachodnich regionów Pacyfiku. Tak jak różne są panujące warunki klimatyczne, tak rozmaite bywają potrzeby i wymagania rosnących tam roślin. Trzeba już przed zakupem wiedzieć, jaki cel ma spełniać roślina banana i jakie miejsce będzie później zajmować. Dla praktycznych celów można sobie podzielić banany na kilka grup:

Banany odporne na mróz (w pewnym stopniu)

Za najbardziej mrozoodporny gatunek uchodzi dotychczas japoński banan Musa basjoo. Bywa nazywany „bananem ogrodowym”. Odmiany Musa basjoo 'Sapporo' i Musa basjoo 'Nana' wykazują podwyższoną tolerancję na mróz do -12°C. Liście wytrzymują spadki temperatury tylko do -3°C. Jeśli po pierwszym przymrozku przemarznie część nadziemna, roślina jest w stanie odnowić się z podziemnych kłączy. W naszych warunkach, kiedy spadki temperatury często przekraczają minus 20°C, sadzenie nawet „mrozoodpornego” banana do gruntu jest raczej niewskazane. Istnieją też inne gatunki, które w regionach o łagodnym klimacie mogą przy odpowiedniej ochronie zimować na zewnątrz. Należą do nich m.in.:

• Musa sikkimensis,
• Musa itinerans, 
• Musa balbisiana, 
• Musa cheesmanii, 
• Musa yunnanensis

Banany o jadalnych owocach

Tylko niektóre gatunki i mieszańce bananów tworzą jadalne owoce. Podstawowe znaczenie w światowej uprawie bananów odgrywa banan zwyczajny Musa × paradisiaca. Jest on prawdopodobnie hybrydą dwóch dzikich gatunków banana: Musa acuminata i Musa balbisiana i w stanie dzikim nigdzie nie występuje. Oprócz licznych odmian banana zwyczajnego, słodkie owoce mają:

• Musa sikkimensis – wytwarza małe, słodkie jadalne owoce, dorasta do 4,5 m wysokości.
• Musa ‘Dwarf Cavendish’ – dorasta do 2 m wysokości, odpowiednia odmiana doniczkowa.

Większość gatunków banana po wytworzeniu owoców obumiera. Nie oznacza to jednak śmierci rośliny, która z podziemnych kłączy rozwija kolejny pęd. W naszych warunkach doczekanie się zbiorów własnych bananów jest możliwe tylko z uprawy w mieszkaniu w dużym pojemniku i przy zapewnieniu roślinie odpowiedniej ilości światła i ciepła. Nawiasem mówiąc, jadalne są też kwiaty banana. Neutralne smakowo liście mogą stanowić podkładkę pod potrawy albo służyć do zawinięcia ryby lub mięsa przed pieczeniem albo grillowaniem.

Słynne zakrzywienie banana jest wynikiem geotropizmu ujemnego, czyli po prostu mówiąc: owoc banana chce rosnąć pionowo w górę, a siła ciężkości odchyla go w dół.

Banany szczególnie dekoracyjne

Banany słyną nie tylko ze smacznych owoców. Bylina wytwarza też efektowne kwiatostany otoczone barwnymi przylistkami.  Do najbardziej popularnych roślin ozdobnych pośród bananów należą:

• Musa ornata - na dorosłych roślinach (2-3 lata) rozwijają się pomarańczowożółte kwity ozdobione lawendowymi przylistkami. Małe zielonkawożółte owoce są wprawdzie jadalne, ale zawierają liczne czarne nasiona i praktycznie nie nadają się do spożycia. Liściowe pochwy zachodzą na siebie tworząc nibypień. Ten „pień” ma ograniczoną żywotność: po kwitnieniu i owocowaniu obumiera, a kłącza rozwijają młode rośliny.
• Musa velutina – bylina o ciemnozielonych liściach. Kwiaty w kolorze kremowym do żółtego są ozdobione efektownymi różowoczerwonymi przylistkami. Z nich rozwijają się różowe owoce o kremowobiałym miąższu i czarnych, licznych nasionach. Chociaż nie są trujące, to do jedzenia raczej się nie nadają.
• Musa hookerii – banan himalajski o wielkich liściach, pięknych kwiatach i małych owocach.
• Musa balbisiana ‘Black Thai’ – „srebrny banan” o prawie czarnym pseudopniu i ciemnozielonych liściach pokrytych białym, pudrowym nalotem. Owoce jadalne, chociaż z nasionami. Wytrzymuje spadki temperatury do -5°C.  
• Musella lasiocarpa – „złoty lotos”, roślina z rodziny bananowatych należąca do rodzaju Musella. W drugim roku rozwija duży stożkowaty kwiatostan z żółtymi lub żółtopomarańczowymi podsadkami. Kwiatostan jest bardzo efektowny i utrzymuje się przez kilka miesięcy.

Banan jako roślina doniczkowa

Warunki do uprawy banana w doniczce

Pochodząca z tropikalnych lasów bylina potrzebuje do rozwoju odpowiedniego klimatu: dużo słońca i ciepła, odpowiednią ilość wody i cienia. Przez całe wieki banany rosły, kwitły i owocowały wyłącznie w swoich ojczystych regionach. Dzięki wysiłkom ogrodników powstały hybrydy i kultywary roślin z rodzaju Musa, które uprawiane w pomieszczeniach mogą wnosić egzotyczny nastrój również do naszych mieszkań.

Stanowisko

Jeśli banan otrzyma idealne stanowisko, odwdzięczy się za to długim życiem. Wybierając dla banana miejsce trzeba przede wszystkim zwracać uwagę, aby nie było w nim przeciągów. Poza tym musi tam być odpowiednio dużo światła. W mieszkaniu można ustawić doniczkę z bananem w jasnym rogu pokoju bezpośrednio obok południowego okna. Dobre jest też miejsce przy drzwiach balkonowych albo wychodzących na taras. Młodych roślin nie należy wystawiać na bezpośrednie nasłonecznienie. W pokoju, który w okresie jesienno-zimowym nie jest dla banana dostatecznie jasny, można pomóc sobie sztucznym oświetleniem. Lampa skierowana na roślinę daje dodatkowy efekt dekoracyjny.

Sadzenie

W sklepach ogrodniczych sadzonki banana są dostępne w doniczkach różnej wielkości. Ponieważ jednak zastosowany substrat może być już stary, albo niedostatecznie żyzny, zaleca się nowo zakupioną roślinę możliwe szybko przesadzić. Należy pamiętać, aby nowa doniczka została wyposażona w drenaż, który zapobiegnie powstawaniu zastojów wody, oraz otwór odpływowy w dnie. Po ostrożnym przesadzeniu roślinę należy podlać, a po pół godzinie zlać nadmiar wody z podstawki. Doniczka dla banana nie powinna być zbyt duża, ponieważ mogłoby się zdarzyć, że bylina nadmiernie się rozrośnie. Właśnie poprzez dobór doniczki możemy wpływać na docelową wielość dekoracyjnej rośliny.

Substrat

Rośliny z rodzaju Musa nie mają wygórowanych wymagań co do podłoża. Odpowiada im każda ziemia, byle była dobre przepuszczalna. Nadmiaru wody ta bylina nie znosi i łatwo może ulec zniszczeniu. Do uprawy doniczkowej banana można więc zastosować dostępną w handlu ziemię do kwiatów.