Czosnek

Czosnek - opis, odmiany, uprawa, wykorzystanie

Czosnek to roślina, bez której trudno obyć się w kuchni. Nie tylko wzmacnia smak wielu potraw, ale nadaje się do produkcji domowych preparatów leczniczych. Pewne odmiany, również te jadalne, można sadzić w ogródku lub na balkonie jako roślinę ozdobną.

Odmiany czosnku

Do grupy zalicza się ponad 1000 gatunków roślin. W tym dobrze znane szczypiorek, por czy cebulę. Ostatnio dużą popularność zdobywa sobie rosnący dziko czosnek niedźwiedzi. Zwyczajowo jednak nazwa jest używana przede wszystkim wobec czosnku pospolitego i o nim będziemy tutaj mówić.

Czosnek pochodzi od roślin rosnących dziko w Azji środkowej. W uprawie jest rozmnażany wegetatywnie, a różne odmiany uzyskuje się przez selekcję osobników o preferowanych cechach. Niektóre właściwości (smak, intensywność) mają większe znaczenie dla osób gotujących, inne zapewniają większą trwałość roślin, a także możliwość uprawy w różnych porach roku.

Podstawowe odmiany to czosnek strzałkujący (twardołodyowy) i niestrzałkujący (miękkołodygowy). Pierwszy ma regularnie ułożone ząbki, zwykle duże, okryte cienką warstwą łusek. Nie nadaje się do długiego przechowywania, ale za to szybko rośnie.

Odmiana niestrzałkująca ma nieregularnie ułożone ząbki, które są grubo okryte łuskami. Dlatego jest preferowany wszędzie tam, gdzie będzie się go dłużej przechowywać.

Oprócz tego każda odmiana ma własne cechy charakterystyczne. Przykładowe odmiany uprawiane w Polsce to:

• Arkus – odmiana ozima, średnio-wczesna. Ma charakterystyczną fioletowo-brązową łuskę i duże ząbki. Nadaje się do długiego przechowywania.
• Harnaś – wczesna odmiana ozima. Duża ilość ząbków w szaro-fioletowej łusce.
• Ornak – odmiana wczesna, ozima. Charakterystyczny jest ostry smak. Główka kulista, nieco spłaszczona. Duża ilość średniej wielkości ząbków okrytych łuską w kolorze perłowym.
• Jarus – popularna odmiana jara. Ma ząbki o zróżnicowanej wielkości, okryte grubą łuską o barwie perłowej. Doskonały do długotrwałego przechowywania.

Oprócz tego można spotkać Czosnek rokambuł, zwany też serpentynowym. Niektórzy zaliczają go do osobnego gatunku niż Czosnek pospolity, chociaż mają wiele cech wspólnych – zwłaszcza jeżeli chcemy go wykorzystać w kuchni. Rokambuł jest chętnie wykorzystywany w kuchni śródziemnomorskiej. Charakterystyczną cechą jest ostry smak i wyrastanie bulw w połowie łodygi. Niezależnie od tego czy zaliczymy Rokambuł do tego samego gatunku czy tylko do jednej rodziny z czosnkiem zwyczajnym warto mieć go w pamięci jako alternatywę do użytku w kuchni i domowej apteczce.

Działanie zdrowotne czosnku

Czosnek ma dość różnorodne działanie lecznicze. Można go jeść na surowo (np. na kanapce czy w sałatce), gotować, piec i dusić w różnych potrawach, a także marynować. We wszystkich postaciach zachowuje część swoich cech prozdrowotnych. Istnieje też wiele przepisów na mikstury, które pomogą poprawić lub zachować dobre zdrowie.

Głównymi składnikami, które decydują o niezwykłych właściwościach czosnku są olejki eteryczne. Poza tym zawiera witaminy C, B1, B2, PP oraz prowitaminę A. Dlatego dobrze jest go jeść na surowo z dodatkiem tłuszczu. Niestety surowy czosnek ma ostry smak i specyficzny zapach, który nie wszyscy lubią. Dobrym sposobem na jego złagodzenie jest wymieszanie z mlekiem lub podanie drobno posiekanych ząbków na kanapce z masłem. Można też użyć liofilizowanych preparatów sprzedawanych w aptekach i sklepach zielarskich.

Na co najlepiej stosować czosnek?

Ma on udowodnione działanie uodparniające, rozrzedza krew – przez co działa podobnie do syntetycznych środków przeciwzapalnych i przeciwgorączkowych (np. aspiryny), udrażnia drogi oddechowe. Warto zażywać go w okresie jesienno-zimowym, zarówno prewencyjnie jak i podczas infekcji. Oczywiście w razie utrzymywania się objawów nie można poprzestać na leczeniu czosnkiem, należy skontaktować się z lekarzem.

Czosnek ma ogólny dobry wpływ na nasz układ krwionośny – udrażnia i rozkurcza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi i zapobiega jej nadmiernej krzepliwości. Dzięki temu można się ustrzec zawału, udarów i zakrzepów. Tutaj koniecznie trzeba rozróżnić między zapobieganiem zakrzepom, a ich leczeniem. Odradza się przyjmowanie czosnku osobom ze stwierdzoną chorobą zakrzepową.

Ponadto ma właściwości bakteriobójcze, jest więc naturalnym antybiotykiem. Szczególnie skutecznie radzi sobie z paciorkowcami i gronkowcem złocistym. Jednocześnie jest bezpieczny dla naturalnej flory bakteryjnej jelit.

Stosowany jest też jako dodatek do tłustych i ciężkich potraw, ponieważ wspomaga trawienie i zapobiega wzdęciom. Jego jedzenie na surowo lub picie w postaci maceratu może pomagać w odrobaczaniu.

Istnieją też przeciwwskazania. Oprócz osób z zakrzepicą powinny go unikać osoby z chorobami wątroby, zbyt niskim ciśnieniem krwi, ostrym nieżytem żołądka i jelit. Nie jest zalecany przy hipotonii – chorobie polegającej na obniżeniu tonicznego napięcia mięśniowego o podłożu neurologicznym.

Popularne zastosowania czosnku

Czosnek wykazuje działanie zdrowotne, poprawia smak, wspomaga trawienie tłustych potraw. Jest też stosowany w domowej roboty środkach ochrony roślin. Oto kilka przykładów jak można wykorzystać czosnek w domu:

• Kiszonki – oprócz potraw mięsnych czosnek jest doskonałym dodatkiem do wszelkiego rodzaju kiszonek. Nawet jeden ząbek czosnku w słoiku z ogórkami może znacząco podnieść ich smak. Można go też kisić osobno z ziołami. Dzięki temu zyskuje ostrzejszy, bardziej wyrazisty smak.
• Potrawy z warzyw – czosnek wzmacnia smak wszelkich sosów i zup warzywnych. Najlepiej dodawać go pod koniec gotowania, żeby nie tracił swoich właściwości i nie stał się zbyt gorzki. Dobrze nadaje się też do potraw smażonych i pieczonych. Z pieczonego czosnku można też robić zupę krem, która będzie miała oryginalny smak.
• Preparat przeciw szkodnikom – w celu ochrony roślin przed szkodnikami najczęściej przygotowuje się wywar z czosnku. Zwykle używa się startego lub wyciśniętego czosnku w dużych ilościach, który zalewa się gorącą wodą, a następnie studzi. Tak przygotowaną miksturą można spryskać liście atakowanych roślinek.

Zastosowań czosnku jest dużo więcej. Warto przyjrzeć się tej pospolitej roślinie, którą prawie każdy ma w domu. Może się okazać, że pomoże na więcej niż jeden domowy problem.

Czosnek ozdobny do ogrodu

Oprócz licznych zalet czosnku jadalnego, można tę roślinę potraktować jako ozdobę ogrodu. W zależności od preferencji można użyć kwitnących odmian jadalnego czosnku lub wybrać specjalne odmiany ozdobne. Większość odmian ogrodowych charakteryzuje się gęstymi, kulistymi kwiatostanami na końcu długiej łodygi. Jeden z najpopularniejszych – czosnek olbrzymi – ma liliowe lub fioletowe kwiaty, istnieją też odmiany o białych kwiatach. Inne ozdobne rośliny tego gatunku mogą mieć kwiaty żółte (czosnek południowy) lub niebieskie.

Czosnek ozdobny rozmnaża się zwykle z cebulek, które można kupić w sklepie. Sadzimy je jesienią, żeby na wiosnę mogły już kwitnąć. Większość odmian preferuje glebę umiarkowanie żyzną i stanowisko słoneczne. Wyjątkiem jest czosnek niedźwiedzi, który najlepiej uprawiać w miejscach ocienionych i lekko wilgotnej glebie, gdyż naturalnie występuje w środowisku leśnym.

Czosnek jest rośliną wieloletnią. Jeżeli zadba się o jej prawidłowy wzrost i zapewni dobre stanowisko, to będzie ozdobą ogrodu przez wiele lat. Nie wymaga nadmiernego nawożenia, szczególnie trzeba unikać przenawożenia azotem i przelania. Zaleca się też usuwanie przekwitłych kwiatostanów, żeby uzyskać piękne kwiaty w kolejnym sezonie. Kwiaty można ścinać, nadają się one do układania kompozycji w wazonie. Zachowują też wartość dekoracyjną po ususzeniu, więc mogą się nadawać do bukietów jesiennych i zimowych.

Oprócz odmian ozdobnych warto zasadzić w ogródku lub doniczce na balkonie czosnek zwyczajny lub rokambuł. Hoduje się go przez zasadzenie w ziemi pojedynczych ząbków. Najlepiej w odstępach 10-15 cm lub w osobnych doniczkach. Gleba, tak jak dla odmian ozdobnych powinna być przepuszczalna, średnio żyzna, o obojętnym odczynie (Ph 6,5-7), stanowisko nasłonecznione. Odmiany ozime sadzimy nieco głębiej w ziemi niż wiosenne. Około 5-7 cm powinno wystarczyć. Możliwość korzystania z czosnku, który wyhodowało się samemu w domu daje dużo satysfakcji.

Czosnek jest rośliną, która może spełniać wiele zadań z uwagi na swoje liczne walory. Sprawdza się, jako przyprawa do wielu potraw, znane są też jej zdrowotne właściwości. Warto, więc uprawiać tą bylinę w ogrodzie. Trzeba tylko wiedzieć jak się do tego zabrać by odsłoniła wszystkie swoje walory.

Kiedy sadzi się czosnek?

Odpowiedź na to pytanie trzeba podzielić na dwie części, ponieważ występują dwie podstawowe odmiany tej rośliny, jest to czosnek jary i ozimy. Oba rodzaje lubią dobrze przekopaną i spulchnioną glebę. Najlepszych plonów można się spodziewać, jeśli ziemia będzie bogata w próchnicę i będzie wykazywała właściwości odżywcze. Musi być też odpowiednio nawożona, ponieważ system korzeniowy czosnku jest płytki i słabo przyswaja składniki mineralne.

Odmianę ozimą sadzi się jesienią, optymalny termin to druga połowa października. Wtedy będzie miała czas na dobre ukorzenienie przed zimą. Ząbki czosnku umieszcza się w ziemi w pozycji pionowej piętką w dół na głębokości od czterech do sześciu centymetrów. Należy zachować odstępy pomiędzy ząbkami, powinny wynosić około 10-15 centymetrów.

Najlepszy termin sadzenia czosnku jarego to koniec marca i początek kwietnia, lecz ziemię należy przygotować wcześniej, najlepiej jesienią . Konieczne jest dokładne przekopanie i zagrabienie, zwilżone i obrane z łupin ząbki umieszcza się na głębokości 2-4 centymetrów. Trzeba też zadbać o dwudziestocentymetrowe rozstawy rzędów oraz dziesięciocentymetrowe odstępy między ząbkami.

Uprawa czosnku

Uprawa czosnku nie sprawia zbyt dużych trudności, wystarczy trzymać się kilku zasad. Tuż po posadzeniu roślinę trzeba podlać i powtarzać tę czynność w suchych okresach roku. Czosnek lubi wodę, musi, więc mieć do niej częsty dostęp. Pielenie i płytkie spulchnianie musi być wykonywane równie systematycznie. Nie wolno dopuścić do rozwinięcia się chwastów.

Uprawiając czosnek można bez problemu wykonać ściółkowanie za pomocą włókniny, folii lub słomy. By hodowla mogła być kontynuowana trzeba zabrać się za zbiory w odpowiednim terminie. Czosnek ozimy dojrzewa w lipca a jego jary krewny do trzech tygodni później. Dojrzewanie zwiastują zwiotczałe łodygi i żółknące liście. Jeżeli nie wyjmie się cebuli na czas ponownie się zakorzeni.

Pielęgnacja czosnku zimą polega na przeniesieniu go do chłodnego i suchego pomieszczenia po uprzednim wysuszeniu. Późniejsze przechowywanie nie jest trudne, do tego celu najlepiej nadadzą się siatki, stelaże z siatki lub wianki.

Do pielęgnacji zalicza się też rozmnażanie czosnku, można je wykonać na dwa sposoby. Pierwszy z nich to wykorzystanie ząbków. Sadzenie zostało już opisane powyżej. Druga metoda to pozyskanie cebulek powietrznych powstających na szczycie pędu nasiennego. Warto jednak pamiętać, że te cebulki służą do sadzenia jesiennego.

Zalety i zastosowanie czosnku

Niewątpliwą zaletą czosnku jest fakt, że wykazuje dużą odporność na szkodniki. Nie jest też, wbrew pozorom, zbyt trudny w uprawie. Wystarczy nieco praktyki i trzymanie się reguł opisanych powyżej. Powszechnie znane jest też pozytywne działanie czosnku na organizm ludzki. To jednak nadal tylko podstawowe zalety.

Czosnek jest też przyprawą stosowaną w wielu zakątkach świata. Służy, jako baza sosów, dodaje się go do potraw z dziczyzny, baraniny, cielęciny itp. Sprawdza się jako dodatek do sałatek, wędlin czy marynat. Bierze udział w konserwacji warzyw, chociażby ogórków, mięs i ryb. Mamy, więc do czynienia z pełną gamą kulinarnych zastosowań.

Czosnek jest chętnie stosowany w ogrodnictwie i gospodarstwach rolnych. Preparaty na jego bazie służą do ochrony roślin przed szkodnikami. To zadanie dobrze spełnia już sam sok z czosnku. W rolnictwie tą roślinę dodaje się do paszy dla zwierząt, podnosi ich odporność i pomaga zwalczać pasożyty. Wykazuje, więc właściwości lecznicze pożyteczne nie tylko dla ludzi.

Zdrowotne działanie czosnku. Naturalny antybiotyk i inne zalety

Jakie właściwości lecznicze i walory posiada czosnek? Po pierwsze to naturalny antybiotyk, zwalcza infekcje, hamuje rozwój bakterii oraz obniża ciśnienie krwi. Zdrowotne działanie czosnku jest możliwe dzięki wielu składnikom zawartym w każdym ząbku. Są to związki flawonoidowe, aminokwasy, saponiny, cukry, związki śluzowe, witaminy B1, B2, PP, C, prowitamina A, liczne sole mineralne oraz rzadkie mikroelementy takie jak kobalt, chrom, nikiel.

Surowy czosnek wykazuje najlepsze właściwości odżywcze i zdrowotne. Liczne zalety mają zawarte w tej roślinie olejki eteryczne bogate w siarczki i allicynę. To właśnie one działają jak antybiotyk, zwalczają infekcje wirusowe układu oddechowego. Pomagają też przy grypie, obniżają gorączkę i wywołują potliwość, przy czym nie wyjaławiają organizmu tak jak syntetyczny antybiotyk.

Znane są też właściwości odchudzające czosnku, dlatego też jest tak lubianą przyprawą. Wspomaga działanie układu pokarmowego i usprawnia pracę jelit. Dzięki temu pokarmy są lepiej trawione, organizm funkcjonuje prawidłowo. Właściwości odchudzające są szczególnie ważne po zjedzeniu obfitego i ciężkostrawnego posiłku.

Czy są jeszcze jakieś inne właściwości lecznicze czosnku? Oczywiście, że są, spożywanie ząbków powodując rozkurcz naczyń krwionośnych, co zapobiega zawałowi serca i udarowi mózgu. Działanie czosnku poprawia elastyczność naczyń krwionośnych i tym samym usprawnia przepływ krwi.

Właściwości lecznicze i działanie czosnku na organizm

Pozytywne działanie czosnku na organizm jest udowodnione naukowo. Warto, zatem hodować tą roślinę leczniczą w ogrodzie. Uprawa nie sprawia dużych problemów, wystarczy plewienie, podlewanie i dbanie by gleba wykazywała właściwości odżywcze.

Zbawienne działanie czosnku na organizm i jego właściwości odchudzające są dostępne dla każdego. Nawet początkujący ogrodnicy poradzą sobie z uprawą. O ile będą przestrzegać wskazówek znajdujących się powyżej.