Dyptam jesionolistny

Dyptam jesionolistny, czyli popularny krzew mojżesza - uprawa, zastosowanie, właściwości

Dyptam jesionolistny, znany także jako krzew mojżeszowy, krzew mojżesza albo gorejący krzew, zawdzięcza swoje biblijne przydomki właśnie postaci Mojżesza. Gdy Mojżesz pasł pod górą Synaj owce, ukazał mu się anioł Jahwe, stojący w płomieniu ognia, pośrodku pięknego krzewu. Mimo płomienia, cudowna roślina jednak nie spłonęła. Stał się natomiast krzew mojżeszowy symbolem mitów i legend. Botanicy, idąc śladem biblijnej opowieści, zidentyfikowali ową roślinę jako dyptam kaukaski (dictamnus albus var caucasicus) - krzew o purpurowych, pachnących kwiatach, dorastający do sześćdziesięciu centymetrów wysokości.

Jeśli szukasz firmy, która wykona aranżację ogrodu, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza uzyskasz dostęp do najlepszych ofert sprawdzonych fachowców.

Dyptam jesionolistny (dictamnus albus) - wierzeń ciąg dalszy

W tradycji niektórych ludów, na przykład Bułgarów i Serbów, jesionolistny dictamnus pełnił niegdyś szczególną rolę. Kiedy w ciężkiej chorobie nie pomogły czary i „zamawianie”, uciekano się do wierzeń w demony. Nazywano ów stan zdrowia „chorobą rusalską”, przez demony zesłaną. Ocaleniem mogło być zetknięcie się z nimi „twarzą w twarz” i to jedynie wkrótce po nadejściu wiosny, a w szczególności tygodnia Zielonych Świąt. Kiedy ów tydzień nadszedł, pogodnego dnia o zmroku lub wczesnym wieczorem, wieziono chorego na polanę, na której właśnie rozkwitł dyptam. Przeczytaj także nasz artykuł: Najlepsze krzewy ozdobne do twojego ogrodu.

Dyptam jesionolistny jako roślina lecznicza

Jesionolistny dictamnus znany był Bułgarom jako roślina lecznicza od wielu wieków. Według ludowych wierzeń, przychodziły doń pogryzać kwiatki rusałki i samowiły, czyli demony sprowadzające na ludzi obłęd. Gdy chory wraz z opiekunem dotarł na polanę, pod jednym z dyptamów ustawiali miskę z wodą oraz ofiary dla demonów. Chory kładł się obok, nakryty białym płótnem, z głową skierowaną ku zielu. Natomiast opiekun oddalał się, oddając go w ręce demonów. Pozostawał jednak w pobliżu, wyczekując piania pierwszych kogutów. Miało ono oznaczać, że chorego nawiedziły demony i spróbowały kwiatów dyptamu. Opiekun czekał jeszcze do drugiego piania kogutów, które miało być z kolei znakiem powrotu na polanę. O nocnej obecności demonów świadczyły opadłe kwiaty. Jeśli choć jeden spadł do naczynia z wodą, chory upijał niewielką jej ilość. Skosztowanie uzdrawiającej wody miało bowiem oznaczać całkowite wyleczenie z choroby. Radośnie wracali więc do domu jeszcze przed świtem, by nikt ich nie widział. Więcej ziół i roślin leczniczych zebraliśmy dla ciebie w tym miejscu.

Krzew mojżesza według Serbów

Z kolei Serbowie z regionu Syrmii (Sremu) wierzyli, że zrywanie wierzchołków dyptamu jesionolistnego przez demony, zwane tam wiłami, miało następować wieczorem przed dniem Wniebowstąpienia Pańskiego. Kładziono więc owej nocy chorego pod krzewem i ustawiano obok naczynie z wodą i winem oraz kołacz dla wił. Nazajutrz rankiem rozgrzebywano ziemię pod dyptamem i jeśli znalazł się tam jakiś robak, zapiekano go w cieście albo wrzucano do wody. Chory spożywał ów pokarm jako lek, pozostawiony dla niego przez demona.

Dyptam jesionolistny - jedyny w swoim rodzaju

Dyptam jesionolistny (inaczej fraxinella pers) to bardzo osobliwa południowo- i środkowo-europejska roślina. Jest bowiem jedynym gatunkiem swego rodzaju botanicznego.

Gdzie rośnie krzew mojżeszowy?

Krzew mojżesza rośnie dziko w ciepłych obszarach górskich oraz w widnych zaroślach i lasach stref pozatropikalnych, a także w strefie zachodniej obszaru śródziemnomorskiego. Spotyka się go w Azji Mniejszej, w południowej Syberii, w północnych Chinach, w Himalajach, Japonii, Korei, nad Bajkałem itd. W Europie Środkowej przebiega północna granica jego zasięgu. Porasta tam, choć występuje dość rzadko, słoneczne zarośla południowych zboczy pagórków. W Polsce spotykany jest sporadycznie w Małopolsce, na Śląsku, na Pomorzu i na Mazowszu.

Jak wygląda dyptam jesionolistny?

Krzew mojżesza jest dość wysoki. Charakteryzuje go zazwyczaj sztywna, pojedyncza, wzniesiona łodyga, w górze gęsto pokryta gruczołami, wydzielającymi silnie pachnące lotne olejki eteryczne, które podczas upałów mogą ulec samozapaleniu. W fazie kwitnienia olejki wydzielane są bardzo obficie przez całą roślinę, co przy słonecznej pogodzie i braku wiatru może doprowadzić do samozapłonu, choć zdarza się to rzadko. Olejki eteryczne są tak intensywne, że wyczuwa się je z dużej odległości.

Krzew mojżesza - gatunek

Gorejący krzew należy do rodziny rutowatych, obejmujących wiele gatunków wykorzystywanych w lecznictwie oraz w przemyśle perfumeryjnym i spożywczym. W skład rodziny rutowatych wchodzą rośliny drzewiaste (na przykład cytryna zwyczajna lub pomarańcza olbrzymia), krzewy (cytryna trójlistkowa) oraz rośliny zielne, do których zalicza się dyptam. Jeśli szukasz inspiracji na krzewy ozdobne, znajdziesz je w tym miejscu.

Co to są olejki eteryczne?

Olejki eteryczne to mieszaniny zapachowych substancji chemicznych. Wydzielają je między innymi kwiaty ogrodowe oraz cały szereg różnych gatunków dzikich. Olejki pełnią w roślinach różne funkcje. Przede wszystkim przyciągają owady zapylające i odstraszają zwierzęta. Występują zazwyczaj w małych ilościach. Mają różnorodny i nie do końca jeszcze poznany skład. Wiadomo jednak, że stężenie substancji zawartych w olejkach waha się od kilkunastu procent do nawet milionowych części promila. Pod względem chemicznym dominują w nich alkohole, ketony, aldehydy, etery, fenole, estry i kwasy karboksylowe. Istnieje około stu rodzin roślin, których przedstawiciele wytwarzają olejki eteryczne. Są to między innymi rodziny selerowatych, astrowatych, kapustowatych, cyprysowatych, jasnotowatych, wawrzynowatych, bobowatych, wiechlinowatych, sosnowatych i inne.

Wydzielane przez rośliny substancje zapachowe, złożone zazwyczaj z bardzo różnych elementów, dostają się do powietrza w postaci pary i są przenoszone z wiatrem w różne kierunki. W wielu kwiatach zapach wydzielany jest w miejscach tak zlokalizowanych, by owad nim zwabiony, poszukując źródła przyjaznej mu woni, dokonał zapylenia kwiatu. Miejsca te nazywane są osmoforami. Składa się na nie specjalna tkanka produkująca substancje zapachowe. Właśnie dzięki wydzielaniu lotnych substancji eterycznych krzew mojżesza ładnie pachnie cytryną. W odróżnieniu od większości aromatycznych roślin, produkujących zapach w płatkach, pręcikach lub nektariach, wydziela on woń poprzez specjalne gruczołki.

Gorejący krzew - to znany dawniej lek

Dyptam jesionolistnyto nieco zapomniana już roślina, choć dawniej jego sadzenie było bardzo popularne. Obecnie krzewy mojżeszowe nie mają już żadnego zastosowania medycznego. Uprawiano je dawniej w ogrodzie jako zioła lecznicze i jednocześnie fascynujące kwiaty ogrodowe. Stosowano krzew mojżeszowy w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych i przeciw wzdęciom. W celach leczniczych zbierano korzenie późną jesienią lub na wiosnę.

W XVIII wieku żył w Wiedniu pewien lekarz, który nazywał się Anton Freiherr von Störck. Ów lekarz znany był z niezwykłych eksperymentów w leczeniu, które choć kontrowersyjne, dawały podobno dobre wyniki. Störck leczył bowiem szczególnie trudne dolegliwości wyciągami z trujących ziół. Próbował nawet opracować odpowiednie dawkowanie, uzależniając stężenie i porcję podawaną choremu, między innymi od tolerancji organizmu na truciznę. Wykonał w tym celu szereg prób na zwierzętach oraz … na sobie! Störck w swoich doświadczeniach stosował też mojżeszowy krzew. Wyciągiem z dyptamu leczył epilepsję, żółtaczkę, robaczycę, zaburzenia menstruacyjne i inne schorzenia.

Krzew mojżeszowy ma w korzeniach alkaloid nazywany dyktaminą. W liściach występują z kolei inne alkaloidy, na przykład skimmianina - substancja paraliżująca pracę serca. Alkaloidy to związki organiczne, głównie pochodzenia roślinnego, o bardzo skomplikowanej budowie. Należą one do najbardziej toksycznych substancji roślinnych. Już dawka kilkudziesięciu miligramów może być dla człowieka śmiertelna. Dotychczas poznano około sześciu tysięcy alkaloidów. Z tego właśnie względu gorejący krzew uważany jest za roślinę trującą. Jeśli szukasz inspiracji na drzewa owocowe i ozdobne, znajdziesz je w tym artykule.

Dlaczego dyptam jesionolistny?

Nazywa się tak, ponieważ jego ciemnozielone liście kształtem przypominają liście jesionu. Są jajowate, zaostrzone i po brzegach drobno ząbkowane. Przykuwają uwagę prześwięcającymi punktami, które pełnią rolę naturalnych zbiorników na olejki zapachowe. Liście środkowe i górne mają po trzy do sześciu par listków.

W Polsce gorejący krzew to dorastająca od pięćdziesięciu do stu dwudziestu centymetrów wysokości ozdobna bylina. Krzew ładnie prezentuje się na rabacie w ogrodzie i na trawniku w parku. Kwitnie od maja do lipca. Kwiaty dyptamu o średnicy dwóch i pół centymetra, złożone z pięciodziałkowego kielicha i pięciu płatków, zebrane są w wydłużone szczytowe grona. Mają płatki różnej wielkości. Krzew mojżeszowy kwitnie zazwyczaj jasnoróżowo i przetykany jest purpurowoczerwonymi żyłkami. Spotyka się także odmiany w kolorze bieli (diptamnus albiflorus). Po przekwitnięciu kielich kwiatu opada. Choć kwiaty dyptamu są dwustronnie symetryczne, pręciki rozwijają się jednostronnie, co uchodzi za ciekawostkę w świecie roślin. Osobliwość tę nauka tłumaczy siłami grawitacji. Owocem dyptamu jest pięciokomorowa torebka nasienna, która zawiera czarne lśniące nasiona. Pierwotnie zrośnięte ściany okrywy owocowej w trakcie dojrzewania pękają, rozrzucając nasiona.

Krzew mojżeszowy - uprawa i pielęgnacja krok po kroku

Krzew mojżesza jako roślina ozdobna spektakularnie prezentuje się w dużej grupie na rabacie. Najlepiej posadzić go w ogrodzie utrzymanym w stylu naturalistycznym, gdzie prym wiodą różnokolorowe kwiaty ogrodowe. Nadaje się też do tworzenia grup parkowych.

Krzew mojżesza - stanowisko

Lubi stanowiska osłonięte od wiatru, ciepłe i słoneczne. Gleba, w której rośnie powinna zawierać dużo próchnicy oraz związków wapnia. Krzew mojżeszowy dobrze też rośnie w suchej, lekkiej i nawet nieco kamienistej ziemi. Warto wiedzieć, że nie znosi przesadzania, dlatego sadzenie dyptamu i jego uprawa oraz pielęgnacja muszą być dobrze przemyślane.

Dyptam jesionolistny - siew

Gorejący krzew wysiewamy z nasion bezpośrednio do gruntu albo do inspektu. Ważne, by zrobić to zaraz po dojrzeniu, ponieważ nasiona dyptamu trudno kiełkują. Wolno rosnące siewki potrzebują cienia i równomiernej wilgotności. Pierwsze kwiaty pojawią się dopiero w trzecim-czwartym roku uprawy. Nasiona można też wysiewać w lutym lub w marcu do skrzynek. Trzymane pod osłonami w temperaturze około 18^oC wykiełkują po trzydziestu - czterdziestu dniach. Krzew mojżesza rozmnaża się też przez podział rośliny, w sierpniu. W następnym roku wysadzamy roślinki na miejsce stałe w dość dużej rozstawie.

Gorejący krzew to nie tylko „płonąca”, ale też parząca roślina. Należy bowiem do gatunków wydzielających substancje fotouczulające, które w słoneczne dni mogą spowodować trudne do zagojenia oparzenia skóry. Dlatego sadzenie i pielęgnacja tej rośliny wymaga szczególnej ostrożności. W słoneczne dni niezbędne są rękawice ochronne i odpowiednie ubranie.

Literatura:

1. Aichele D., Golte-Bechtle M., Jaki to kwiat? Warszawa 1984.
2. Broda B., Mowszowicz J., Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych. Warszawa 1985.
3. Kawałko M. J., Historie ziołowe. Lublin 1986.
4. Molski M., Chemia piękna. Warszawa 2012.
5. Moszyński K., Kultura ludowa Słowian. T. 2, Kultura duchowa. Cz. 1. Warszawa 1967.
6. Novák F. A., Wielki atlas roślin. Warszawa 1987.
7. Pajor W. J., Substancje biologicznie czynne w życiu człowieka. „Aura” 200 nr 10, s. 32-34.
8. Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa 1992.
9. Rośliny ozdobne. Warszawa 1987.
10. Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. (oprac.), Rośliny polskie. Opisy i klucze do oznaczania wszystkich gatunków roślin naczyniowych rosnących w Polsce bądź dziko, bądź też zdziczałych lub częściej hodowanych. Warszawa 1986.
11. Uprawa roślin ozdobnych. Podręcznik dla studentów akademii rolniczych. Warszawa 1984.
12. Wielka encyklopedia przyrody. Rośliny kwiatowe. T. 1. Warszawa 1998.