Róża dzika

Dzika róża w ogrodzie - sadzenie, uprawa, właściwości

Dzika róża (rosa canina) nazywana jest też szypszyną albo czasami różą psią. Jej łacińska nazwa pochodzi od słowa caninus - psi. Wierzono dawniej, że dzika róża jest doskonałym lekarstwem przeciwko wściekliźnie. Krzew ten to bardzo pospolity element polskiego krajobrazu, ale też użytkowy gatunek uprawowy. Kwiaty dzikiej róży są źródłem cenionego w przemyśle perfumeryjnym, kosmetycznym i spożywczym olejku różanego. Z kolei owoc dzikiej róży służy do wyrobu przetworów, w tym wyśmienitego domowego wina. Suszona dzika róża wykazuje ponadto cenione od wieków właściwości lecznicze.

Jeśli szukasz więcej porad i inspiracji, sprawdź także te artykuły o różach.

Dzika róża (rosa canina) – gatunek wpisany w krajobraz

Dzika róża - charakterystyka gatunku

Dzika róża rośnie w Europie od czasów prehistorycznych. Występuje w stanie naturalnym także na Syberii, w Azji Zachodniej, Ameryce Północnej i Meksyku. Rośnie zazwyczaj na słonecznych wzgórzach, zboczach, nieużytkach, w lasach i na ich skraju. Popularna jest też uprawa dzikiej róży w postaci nieformalnych żywopłotów i naturalnych umocnień skarp.

Dzika róża to gatunek zbiorowy, obejmujący liczne podgatunki, bardzo nieznacznie różniące się między sobą. Ze względu na ładny, choć bardzo delikatny zapach oraz urodę kwiatów, dziko rosnące gatunki dały podstawę licznym mieszańcom ogrodowym. Dzika róża to krzew o silnych, dorastających do ponad trzech metrów, łukowato zwisających, kolczastych gałązkach i liściach podobnych do liści róż ogrodowych, pojedynczych lub podwójnie ząbkowanych, ułożonych naprzemianlegle. Wewnątrz łodygi znajduje się duży niejednorodny miękiszowy rdzeń, natomiast na zewnątrz rozmieszczone są liczne, haczykowato wygięte kolce, czyli zdrewniałe wyrostki. A może zainteresuje cię także ten artykuł z przepisami na nalewkę z dzikiej róży?

Gatunek ten kwitnie od czerwca do lipca, natomiast owocuje we wrześniu i październiku. Pięciopłatkowe kwiaty dzikiej róży mają barwę różową albo białą i osadzone są pojedynczo lub w postaci niedużych kwiatostanów. Charakterystyczną ich cechą jest wgłębione dno kwiatowe, wewnątrz którego znajdują się zalążnie słupków. Z górnego brzegu dna kwiatowego wyrastają płatki i pręciki. Z kwiatów rozwijają się wydłużone elipsoidalne lub okrągłe, błyszczące, zazwyczaj czerwone owoce - szupinki. W środku szupinek znajdują się białawe orzeszki, nazywane niełupkami.

Sadzonki dzikiej róży do okulizacji

Sadzonki dzikiej róży wykorzystuje się często jako podkładki do szczepienia innych gatunków. Wyhodowano ponadto kilka odmian przeznaczonych do rozmnażania. Jedną z nich jest bezkolcowa dzika róża brög o długich, cienkich pędach. Odmiana ta wytwarza dużo odrostów korzeniowych, dzięki czemu jej sadzonki dają nowe życie wielu innym gatunkom uprawnym. Pod róże pienne wykorzystuje się z kolei sadzonki odmiany heinsohns rekord, pfänder oraz schmid’s record. W klimacie morskim dobrze sprawdzają się sadzonki odmiany inermis, wykorzystywane jako podkładki do wszystkich gatunków róż. Do róż uprawianych na kwiat cięty zalecane są sadzonki odpornej na mróz odmiany schmid’s ideal. Do grupy mieszańców zalicza się róże pollmeriana, których sadzonki stanowią podstawę do okulizacji odmian wielokwiatowych.

Uprawa dzikiej róży na podkładki bierze początek z nasion zbieranych we wrześniu i październiku, kiedy delikatnie przebarwiają się na pomarańczowo. Zazwyczaj podkładki są hodowane z owoców zebranych na stanowiskach naturalnych. W tym celu po zbiorze moczy się niełupki, poddaje je lekkiej fermentacji, a potem wybiera nasiona. Następnie nasiona poddawane są stratyfikacji i po kilku, kilkunastu miesiącach wysiewane. Wysiew ma miejsce wczesną wiosną, od końca marca do połowy kwietnia, na rozsadniku lub w inspekcie, a pierwsze siewki pojawiają się w maju. W fazie dwóch liści sadzonki są pikowane na zagony. Podczas pikowania uszczykuje się korzenie, by rozrosły się w silny system. Podkładki wykopuje się jesienią i sortuje raz dołuje. Wiosną sadzonki trafiają na zagony, a latem, odpowiednio przycięte, służą już do okulizacji. Na jesieni drugiego roku po okulizacji, krzewy róż stanowią już pełnowartościowy materiał hodowlany. Sprawdź także zebrane w tym artykule przepisy na przetwory z dzikiej róży.

Dzika róża – zastosowanie użytkowe i właściwości lecznicze

Dzika róża - walory użytkowe

Owoc dzikiej róży, w zależności od pory dojrzewania, ma różne odcienie czerwieni i pięknie prezentuje się w jesiennych dekoracjach. Ścina się łodygi od kątem, obrywa z nich dolne liście oraz kolce i robi pięciocentymetrowe nacięcie ostrym nożem. Potem końce łodyg zanurza się przez minutę we wrzątku, a następnie wstawia do zimnej wody. Świeży owoc dzikiej róży to również znakomity składnik konfitur, dżemów i wina, natomiast płatki - konfitur. Kwiaty dzikiej róży można też dodawać do sałatek, deserów i galaretek.

W przetworach dzika róża zachowuje całe swe bogactwo witamin, ale przede wszystkim witaminy C oraz kwasów organicznych. Zawarta w owocach witamina C jest aktywniejsza od syntetycznej, ponieważ dzięki obecności flawonoidów i kwasów organicznych, jest chroniona przed rozkładem. Witamina C poza działaniem wzmacniającym organizm ogranicza procesy starzenia i zmiany miażdżycowe, reguluje ponadto procesy trawienne, zwalcza choroby zakaźne i przeziębienie. Witamina C wpływa też korzystnie na leczenie chorób nowotworowych i chroni przed zatruciem lekami oraz innymi substancjami.

Do celów leczniczych służy przede wszystkim suszona dzika róża. Jednak podczas suszenia niektóre jej składniki lecznicze ulęgają zniszczeniu. Mimo to suszony owoc dzikiej róży zawiera około dwóch procent witaminy C, kompleks witamin B, witaminy E, K i P (bioflawonoidy), a także karotenoidy, garbniki, pektyny, cukry, tłuszcze, sole mineralne, kwas jabłkowy i cytrynowy oraz olejek eteryczny.

Dzika róża - kiedy zbierać owoce do celów leczniczych

Jako surowiec leczniczy stosowne są kwiaty dzikiej róży, a także jej owoce. Surowcem najbardziej wartościowym jest owoc dzikiej róży. Świeży używamy jest między innymi do produkcji środków witaminowych i wzmacniających. A kiedy zbierać owoce do suszenia? W sierpniu i wrześniu, w stadium niepełnej dojrzałości. Muszą być czerwone, soczyste, ale jeszcze twardawe. Suszy się szupinki, z nasionami lub bez nasion, zaraz po zbiorze, w temperaturze 35 stopni Celsjusza albo w suszarniach nagrzanych do 60 stopni, rozłożone cienką warstwą. Dobrze wysuszony owoc dzikiej róży zachowuje naturalną barwę, ma słodkawo-kwaśny smak i nie ma zapachu. Przechowuje się go tylko jeden rok. Owoce dzikiej róży to bogactwo witaminy C. A może zainteresuje cię także ten artykuł o herbatce z dzikiej róży?

Zazwyczaj jako lek zwiększający odporność organizmu (róża dzika ma dużą zawartość witaminy C), wzmacniający i zwalczający przeziębienie stosuje się wyciąg wodny z owoców. Działa on ponadto krwiotwórczo oraz delikatnie rozkurczowo, żółciopędnie, przeczyszczająco i moczopędnie. Rozdrobniony owoc dzikiej róży to dobry środek przeciwbólowy na zęby. Wyciąg ten podaje się też jako lek witaminowy w zakażeniach bakteryjnych objawiających się wysoką gorączką. Owoc dzikiej róży wchodzi w skład mieszanek ziołowych stosowanych w chorobach serca, wątroby, pęcherzyka żółciowego, a także syropów witaminowych. Przetwory stosuje się ponadto w zaburzeniach przewodu pokarmowego, złej przemianie materii, w chorobach nerek i dróg żółciowych, w stanach pobudzenia nerwowego, a także w miażdżycy.

Odwar z dzikiej róży można zrobić samodzielnie w domu. Należy w tym celu jedną łyżkę rozdrobnionych owoców zalać szklanką ciepłej wody i gotować na wolnym ogniu, pod przykryciem, przez pięć minut. Po dziesięciu minutach roztwór trzeba przecedzić, przepłukując na sitku przegotowaną wodą - tak, by otrzymać szklankę wywaru. Ilość tę należy rozłożyć na trzy, cztery dzienne dawki.

Uprawa dzikiej róży

Uprawa dzikiej róża były niegdyś popularna w ogrodach. Dziś miejsce naturalnej dzikiej róży zajęły wyselekcjonowane mieszańce, które można dostać w wielu szkółkach. Kwiaty te pięknie współgrają z błękitem ostróżek, dzwonków i orlików. Dzika róża to gatunek bardzo odporny na warunki atmosferyczne, w tym również na silne mrozy, dlatego uprawa dzikiej róży nie wymaga wielu zabiegów ochronnych. Krzew ten lubi gleby wapienne i suche stanowiska. W naturze rośnie w niezakwaszonych, przepuszczalnych glebach mineralnych. Jak wszystkie inne, sadzi się róże dzikie w dobrze uprawionej ziemi. Gleba powinna być głęboko przekopana i zasilona nawozem. Róża dzika ma stosunkowo głęboki system korzeniowy.

Wszystkie róże sadzimy jesienią lub wiosną. Krzewy posadzone wiosną obsypujemy dziesięciocentymetrową warstwą ziemi, którą po kilkunastu dniach wyrównujemy, natomiast sadzone jesienią - dwudziestocentymetrową, którą wyrównujemy dopiero na wiosną przyszłego roku. Przed sadzeniem trzeba obciąć korzenie słabe i połamane, a zbyt długie skrócić. Wielkość dołka powinna być taka, aby korzenie mogły swobodnie się w nim zmieścić. Na dnie usypujemy kopczyk, na którym rozkładamy korzenie.

Uprawa dzikiej róży służy celom dekoracyjnym i użytkowym. W naturze krzew ten rośnie w zaroślach, na stromych zboczach, na obrzeżach lasów, przy miedzach. Roślina osiąga wysokość ponad trzech metrów i ma zwieszone łukowato gałązki. Na pędach głównych ma gęsto ułożone sztywne, grube, haczykowato zagięte kolce. Dzika róża ma duże jasnoróżowe lub białe płatki, które dość szybko opadają. Surowcem zielarskim są kwiaty dzikiej róży oraz szupinkowe owoce. Napary i odwary z dzikiej róży działają napotnie, przeciwzapalnie, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco.

Literatura:

1. Gorczyński T. (red.), Ćwiczenia z botaniki. Warszawa 1983.
2. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1989.
3. Polakowska M., Leśne rośliny zielarskie. Warszawa 1982.
4. Rak J., Rośliny ogrodowe. Poradnik dobrego ogrodnika. Warszawa 2007.
5. Seneta W., Dendrologia. Warszawa 1983.
6. Volák J., Stodola J., Severa F., Rośliny lecznicze. Warszawa 1987.