Fenkuł - uprawa, właściwości, zastosowanie w kuchni, sprawdzone przepisy

Fenkuł włoski - pochodzenie i charakterystyka

Skąd pochodzi fenkuł (koper włoski), czyli cieplarniane początki

Fenkuł włoski znany był już w czasach starożytnych, gdzie odgrywał ważną rolę jako afrodyzjak. Wysoko cenili jego lecznicze właściwości Grecy i Rzymianie. Teofrast, uczeń Arystotelesa pisał, że koper włoski to pożyteczne warzywo. Współcześnie fenkuł jest uprawiany w wielu krajach Azji, Afryki, Ameryki Północnej I Europy. W Europie uprawa tej rośliny jest szczególnie popularna we Francji, Rosji, Niemczech, Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech i we Włoszech. W tamtejszych kuchniach znane są przepisy kulinarne, w których koper włoski ma wiele zastosowań. W Polsce fenkuł jest uprawiany w rejonach południowym, środkowym i zachodnim.

Nazwa rośliny pochodzi od łacińskiego foenum, co znaczy dosłownie siano. Termin ten nawiązuje prawdopodobnie do wyglądu rośliny w stanie suchym i jej lekko kumarynowego zapachu. Natomiast swój botaniczny rodowód wywodzi fenkuł włoski z regionu Morza Śródziemnego, skąd w epoce średniowiecza rozprzestrzenił się w umiarkowanej strefie klimatycznej Europy.

Na pierwszy wiek naszej ery datowane jest dzieło greckiego lekarza i botanika Pedaniosa Dioskuridesa, poświęcone około sześciuset roślinom leczniczym i przyprawowym, wśród których wymieniany jest również fenkuł.  Zgodnie z opisem autora, badającego głównie rośliny strefy śródziemnomorskiej, koper włoski miał odznaczać się wieloma leczniczymi właściwościami. Z kolei żyjący za panowania cesarza Tyberiusza Rzymianin Apicius Caelius, o którym jednak niewiele wiadomo, opisał fenkuł jako znakomity dodatek do potraw. A może zainteresuje cię także uprawa marchwi w ogrodzie?

Jak wygląda fenkuł, czyli koper włoski?

Fenkuł w rejonach naturalnego występowania jest byliną, natomiast w warunkach Europy Środkowej to roślina jednoroczna lub dwuletnia. Jego uprawa jest rozpowszechniona w krajach o ciepłym klimacie, w których lato jest długie, suche i gorące. Jest to bowiem bylina bardzo światłolubna.

Fenkuł należy do rodziny baldaszkowatych i jest bardzo podobny do znanego nam kopru ogrodowego. Jego część nadziemna jest mocno rozgałęziona. Łodygi ma koper włoski proste, drobno żebrowane, pokryte niebieskawym nalotem. Ziele to dorasta do wysokości od jednego do dwóch metrów. Liście rośliny są trzykrotnie pierzaste.

Fenkuł włoski kwitnie od lipca do października. Kwiaty, zebrane w liczne złożone baldachy, o średnicy od ośmiu do dwudziestu centymetrów, są żółtawe. Utrzymują się na roślinie ponad dwadzieścia dni i są bogate w nektar. Dlatego fenkuł zaliczany jest do ważnych pożytków pszczelich. Korona kwiatów składa się z pięciu płatków o średnicy około trzech milimetrów.

Owoce kopru włoskiego to zielonkawożółte, szarawozielone lub brązowe, żebrowane, cylindryczne, podłużne rozłupanie, rozpadające się na dwie niełupki. Nazywane są potocznie nasionami. Mają charakterystyczny, podobnym do anyżu, zapach i lekko piekący, słodkawy smak. Korzeń kopru włoskiego jest natomiast żółtawy, silny, wrzecionowaty i mięsisty. Jeśli interesuje cię także uprawa selera, porady znajdziesz w tym artykule.

Fenkuł włoski w kuchni i medycynie

Fenkuł włoski na talerzu

Fenkuł włoski, jak wskazuje nazwa, jest popularny w kuchni włoskiej, która wywodzi się ze starożytnej kuchni rzymskiej. Włosi stosują dużo przypraw, a podstawowym tłuszczem jest tam oliwa, która przydaje potrawom specyficznego smaku i zapachu. Koper włoski zajmuje w tej kuchni bardzo ważne miejsce. Niektóre odmiany stanowią przysmak na surowo. Szczególnie lubiana jest tam sałatka jarzynowa z młodych liści rośliny. Fenkuł jest też częstym gościem na stołach Węgrów i Anglików. W Europie Południowej jest tak popularny, jak u nas koper ogrodowy. Łączy się nawet w potrawach fenkuł z koprem ogrodowym, a także z czosnkiem, cebulą i innymi ziołami. Przepisy kulinarne południa znalazły dla tej rośliny wiele zastosowań.

W kuchni Europy Południowej używa się kopru włoskiego do przyprawiania potraw z jarzyn i ryb oraz mięsa i serów. Z dodatkiem tego warzywa wybornie smakuje sos, surówka, sałatka, marynata, likier. Całymi albo tłuczonymi owocami przyprawia się ciasta, herbatniki i chleb. Bardzo lubiana jest surówka ze świeżymi liśćmi lub łodygami, a także ziołowe masło. Liście fenkułu nadają pikantnego smaku ziemniakom w mundurkach. Dodaje się też koper włoski do białego twarogu.

Przyprawę stanowią głównie owoce kopru włoskiego i czasami też młode liście oraz delikatne i grube łodygi odmiany słodkiej, szczególnie popularnej we Włoszech i Francji. Jest to bardzo soczysty i słodki rodzaj, uprawiany w wielu krajach jako warzywo. Formy te tworzą z mięsistych nasad ogonków tak zwane cebule o charakterystycznym smaku i zapachu, jadane również na surowo.

Fenkuł włoski w leczeniu

Fenkuł zawiera olejki lotne, flawonoidy, kumaryny i białko. Jest też bogaty w węglowodany. Z tego między innymi powodu znane są jego właściwości lecznicze. Liście kopru zawierają duże ilości kwasu askorbinowego (witaminy C) oraz karotenu. Wraz z łodygami stanowią znakomitą zdrową przyprawę. Nawet po wysuszeniu zachowują swój charakterystyczny aromat.

Owoce kopru włoskiego, w których jest od trzech do sześciu procent lotnych olejków, wzmagają apetyt, pobudzają trawienie i zapobiegają wzdęciom oraz skurczom. Działają też moczopędnie i dlatego są stosowane w leczeniu kamicy żółciowej i moczowej. Mają ponadto właściwości wykrztuśne. Polecane są między innymi jako dodatek do herbatek dla niemowląt, stosowanych jako środek wiatropędny. Są też składnikiem syropu Pini compositum. Owoce zbiera się zazwyczaj w okresie dojrzałości woskowej, gdyż wówczas mają najwięcej olejku.

W leczeniu ludowym stosuje się też korzeń kopru włoskiego. Korzeń kopru włoskiego w postaci naparu ma zastosowanie jako lek rozkurczowy i moczopędny. Gotowany na miękko medycyna ludowa radzi przykładać na piersi w obrzmieniu i zapaleniu.

Nasiona fenkułu i uprawa kopru włoskiego

Nasiona fenkułu kiełkują wolno i wolno też wzrastają siewki. Rozwijają się szybciej dopiero w okresie pełnego wykształcenia liści i w początkach tworzenia pędu kwiatowego. Nasiona wysiewa się zazwyczaj wprost do gruntu w kwietniu lub maju, w rzędach rozmieszczonych co czterdzieści centymetrów. Wymagają do kiełkowania stosunkowo wysokiej temperatury. Można też wysiać nasiona fenkułu w czerwcu lub lipcu. W pierwszym roku roślina wytwarza rozetę liściową oraz korzeń zapasowy. Na zimę trzeba ją pozostawić w gruncie albo wykopać i przechować w kopcu, zabezpieczoną przed mrozem i szkodnikami. Wczesną wiosną sadzi się ponownie fenkuł do gruntu.

Koper włoski dojrzewa nierównomiernie. Pierwsze plony w sprzyjających warunkach pojawiają się w pierwszym roku uprawy, we wrześniu - październiku albo dopiero w drugim roku. Na większych areałach zbiór przeprowadza się za pomocą kosiarki lub kombajnu. Ścięte rośliny wiązane są potem w snopki i dosuszane. Nasiona fenkułu, po odsianiu zanieczyszczeń suszy się w przewiewnym i słonecznym miejscu. Na niektórych plantacjach, bez suszenia, na świeżo, destyluje się ziele na olejek. Olejek lotny pochodzący z fenkułu ma zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym i farmaceutycznym.