Gryka - wymagania, uprawa, właściwości spożywcze

Gryka (Fagopyrum Mill.) – kilka słów o gatunku

Gryka (Fagopyrum Mill.) – podstawowe informacje o gatunku

Gryka (Fagopyrum Mill.) od wieków była bardzo popularna w Polsce. Często ją tutaj uprawiano i dzieje się tak do dzisiaj. To rodzaj roślin z rodziny rdestowatych, do którego można zaliczyć 15 gatunków, które rosnąć w umiarkowanym klimacie w Europie i Azji. Są to rośliny jednoroczne, które mogą przejściowo dziczeć. Rdest może co nieco ją przypominać, ale wygląda trochę inaczej i można je łatwo rozpoznać.

Gryki kwitną od lipca do sierpnia. Są miododajne, a nektar zbierany przez pszczoły i muchołówki jest bardzo cenny. Powstały miód gryczany jest znany ze swoich wyjątkowych właściwości leczniczych. Gryka nie ma szczególnych wymagań co do stanowiska, dlatego bywa wysiewana na ziemiach słabszych. Obecnie także często jest uprawiana przez rolników z przeznaczeniem na ziarno. To trójkątne owoce koloru brązowego lub białego. Biologicznie rzecz biorąc są to orzechy, ale są bardzo drobne. Gatunki wyróżnia bardzo obfite plonowanie.

Jak wygląda gryka? Kwiat gryki ładnie się prezentuje. Ma biały lub różowy kolor, składają się w wiechowate kwiatostany, niezbyt duże. Kwiat się na szczycie prawie nagich pędów o długości do 100 cm. Łodygi nie są owłosione ani mocno ulistnione, za to intensywnie się rozgałęziają w wyższej części. W uprawie najczęściej pojawiają się dwa gatunki: gryka zwyczajna i gryka tatarka.

Gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum) i gryka tatarka

Gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum Moench) dawniej była jedną z kluczowych roślin żywieniowych dla ludzi i zwierząt. Jej ziarno było przeznaczone do przygotowania kaszy, płatków gryczanych lub mąki. Mąka z niej jest szczególnie ceniona głównie ze względu na to, że nie zawiera glutenu. Ziarno gryki zwyczajnej wyróżnia się dużą zawartością białka (około 20%), dlatego często jest jedzone przez wegetarian i wegan. Ma charakterystyczny, nieco gorzkawy smak. Jest dość powszechna w uprawie wielkopowierzchniowej, podobnie jak kapusta włoska lub pszenica. Kwiat najczęściej ma biały kolor.

Chociaż wcześniej wspomniany gatunek jest o wiele bardziej popularny, na uwagę zasługuje także tatarka, czyli gryka tatarka. Ziarno ma podobne właściwości, ale najczęściej uprawia się ją na zieloną paszę dla zwierząt. Można ją jeść, ale nasiona mają znacznie intensywniejszy smak, zawiera więcej rutyny, przez co jest bardziej gorzka. Warto jednak wiedzieć, że w Polsce czasami używa się nazwy tatarka na określenie gryki zwyczajnej. Ten przydomek pochodzi stąd, że do Wschodniej Europy pojawiła się przywieziona przez Tatarów. Roślina wygląda bardzo podobnie do gryki zwyczajnej. Kwiat ma kolor biały lub różowy. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także ten artykuł o gryce zwyczajnej.

Gryka – zastosowanie w kuchni

Gryka (Fagopyrum Mill.) – jak ją podawać?

Grykę je się w kilku postaciach. Najbardziej podstawowa jest oczywiście kasza – uprażone i oczyszczone ziarno rośliny. Jednakże robi się z niej także płatki, tak samo wartościowe jak płatki owisane, czy mąkę. Mąka jest świetnym zamiennikiem dla osób pozostających na diecie bezglutenowej. A ponieważ ma nieco mniejszy indeks glikemiczny niż pszenica, może być stosowana przez diabetyków i osoby zmagające się z insulinoopornością.

Wytwory z gryki mają specyficzny smak, lekko gorzkawy. Odpowiada za to rutyna. Można jednak się do niego przyzwyczaić, a wielu osobom po prostu smakuje. Z kaszy gryczanej robi się różnego rodzaju kotlety i placki. Można podawać ją do gulaszy, zarówno tych mięsnych, jak i wegetariańskich czy wegańskich. Ugotowane ziarno gryki świetnie sprawdza się w zapiekankach. Dobrze komponuje się z aromatycznymi sosami grzybowymi i jest niezawodne jako nadzienie do pierogów. Z dodatkiem cebulki lub soczewicy będzie po prostu bardzo smaczne.

Mąka gryczana świetnie zastępuje mąkę pszenną. Chociaż nie zawiera glutenu, dość dobrze łączy ciasto, dlatego można dodawać ją do naleśników, racuchów i różnego rodzaju placków. Jest jednak dość ciężka, więc wypieki nie wychodzą z niej takie pulchne i delikatne, jakbyśmy czasami tego chcieli. Do biszkoptu na przykład mąka gryczana nie sprawdza się najlepiej. Roślina daje także płatki, z których można robić gryczanki – mieszaniny z mlekiem i owocami czy czekoladą lub masłem orzechowym, podobne do owsianek. Jej plon jest nieregularny i trudno przewidzieć jego termin.

Gryka (Fagopyrum esculentum) – właściwości zdrowotne i odżywcze

Dlaczego warto wprowadzić grykę do swojej diety na stałe? Jej wyjątkowe nasiona, czyli drobne orzeszki, mają naprawdę ciekawy smak, ale nie jest to jedyny powód. Roślina ma właściwości zdrowotne i odżywcze. Kwiat i młode pędy są używane w Azji jako jarzyna ze względu na zawartość składników odżywczych. Jednakże u nas raczej je się nasiona, które także mają działanie.

Lista dobroczynnych właściwości gryki jest zaskakująco długa. Przede wszystkim obniża poziom cukru we krwi. To korzystne dla diabetyków, ponieważ roślina zawiera chiro-inositol. Dzięki niemu tworzy się insulina. Dodatkowo zapobiega nowotworom piersi, ponieważ zawiera antyoksydacyjne lignany, które odgrywają ważną rolę w zdrowiu kobiet, zwłaszcza podczas menopauzy i po niej.

Gryka ma także wpływ na układ krążenia, i to niebagatelny. Wspiera pracę serca, ponieważ zawiera rutynę. Jej zadaniem jest ochrona przed miażdżycą, zawałem serca i udarem mózgu. Wspomaga także strukturę żył, więc zmniejsza ryzyko powstawania i rozwoju żylaków i hemoroidów. Niektóre badania wskazują także, że może mieć wpływ na pracę mózgu. Zawiera białko i składniki, które są kluczowe przy zwiększonym wysiłku umysłowym, zatem danie z kaszą gryczaną będzie najlepszym posiłkiem dla studentów w okresie sesji czy uczniów przygotowujących się do sprawdzianu.

Gryka (Fagopyrum Mill.) – uprawa i pielęgnacja

Wysiew gryki krok po kroku

Roślina bywa podatna na bardzo niskie temperatury, ale w naszym klimacie możliwy jest wysiew wprost do gruntu. Na szczęście okres wegetacji trwa zaledwie 14 tygodni, więc można spokojnie posiać ją po połowie maja, czyli po tak zwanej „zimnej Zośce”, kiedy jest większe prawdopodobieństwo, że nocne przymrozki już nie wrócą. Głębokość siewu to zaledwie 2-3 cm, roślina szybko kiełkuje.

Do uprawy rośliny potrzebna jest piaszczysta i lekka gleba. Optymalnie umiarkowanie wilgotna. Tego rodzaju podłoże nie nadaje się do uprawy innych zbór ani warzyw (takich jak kapusta włoska, karczochy czy marchew), ale świetnie rośnie na niej rdest i jest bardzo podatna na zachwaszczenie nim. Na szczęście gryka świetnie sobie radzi z chwastami. Stanowisko dla rośliny powinno mieć niskie pH. Gatunek potrzebuje mocno nasłonecznionego miejsca.

Uprawa gryki na polu

W zasadzie uprawa gryki nie jest wcale trudna i nie ma żadnych wymagań. Roślin się nie podlewa, ale aby pojawił się kwiat, podłoże przed siewem należy nawieźć. Stosuje się przefermentowany kompost lub obornik, który rozkłada się rok wcześniej jesienią. Nasiona lepiej rozwijają się w dobrze uprawionej glebie. Dzięki temu plonowanie będzie znacznie większe. Poza tym nawożenie nie jest konieczne w trakcie sezonu wegetacyjnego.

W niektórych przypadkach roślina może wymagać ochrony przed szkodnikami i chorobami grzybowymi. Ich obecność może znacznie zmniejszyć plon, dlatego warto o to zadbać odpowiednio wcześniej. Największymi szkodnikami są ptaki – te najczęściej wyjadają ziarna rośliny z kwiatostanów. Problemem może być także zwierzyna leśna, zwłaszcza na polach położonych w okolicy lasu. Jedynym sposobem ochrony jest zastosowanie strachów na wróble i odstraszaczy dźwiękowych. Plon raczej nie jest zagrożony przez choroby grzybowe ani chwasty, ponieważ gryka ma szybki termin wzrostu.

Co ciekawe, gryka sama czasami bywa chwastem. Jej nasiona czasami mają tendencję do przelegiwania – leżą w podłożu i rozwiną się w kolejnym roku, jako chwast w następnej uprawie innych roślin.