Jak zwabić wiosną bociana, żeby zrobił u nas gniazdo?

Polski bocian – zwiastun wiosny i symbol wsi

Bocian biały (Ciconia ciconia) należy niewątpliwie do najbardziej rozpoznawalnych gatunków w Polsce. Białe z czarnymi piórami na skrzydłach, z czerwonymi dziobami i nogami ptaki mają rozpiętość skrzydeł przekraczającą czasem dwa metry. Bociany każdego roku odbywają dalekie wędrówki, przelatując z Europy do Afryki na zimowanie. Są mięsożercami i zjadają wiele zwierząt, jak owady, ryby, płazy, gady, a nawet małe ssaki i ptaki. Wbrew ludowym przekazom wcale nie są aż tak bardzo zapalonymi amatorami żab i zjadają je raczej z braku innego pożywienia.

Początkowo bociany gnieździły się na drzewach, budując wielkie gniazda w pobliżu ludzkich siedzib. Z czasem zaczęły wykorzystywać dachy domów i innych budynków. Ostatnio spotyka się gniazda bocianów na masztach wysokiego napięcia i kominach fabrycznych. Jedno gniazdo służy bocianom przez wiele lat. Im starsze, tym większą ma średnicę i może ważyć nawet kilkaset kilogramów. Co ciekawe, w takim ogromnym gnieździe mieszkają nie tylko bociany, ale także inne małe ptaki jak wróble, pliszki, czy szpaki. Często po śmierci rodziców, gniazdo zajmują ich dzieci. Podobno najstarsze znane gniazdo bocianie, zbudowane na wieży we wschodnich Niemczech, służyło ptakom przez kilka wieków – od 1549 do 1930 roku.

Bociany są monogamiczne, ale nie łączą się w pary na stałe. Samce przylatują na miejsce gniazdowania kilka dni przed samicami, przebywając czasem 200 km w ciągu doby. Pierwszą samicę, która pojawi się przy gnieździe, samiec traktuje jako swoją towarzyszkę w bieżącym sezonie lęgowym. Naturalnym środowiskiem gniazdowania bocianów są rozległe tereny rolnicze z dostępem do terenów podmokłych i łąk. Żerują w promieniu pięciu kilometrów od gniazda. Szacuje się, że Polskę zasiedla około 50 tysięcy par bocianów, czyli co czwarta para światowej populacji tych ptaków gniazduje u nas. Zagrożeniem dla bociana jest zmiana środowiska: obniżenie wód gruntowych, zmiana pastwisk i łąk na pola uprawne, a także zmiana pokryć dachowych, które nie ułatwiają budowy gniazd. Przeciętne zagęszczenie bocianów wynosi w Polsce około 13 par/100 km². Są jednak obszary o szczególnie korzystnych warunkach, gdzie wskaźnik zagęszczenia bocianów wynosi ponad 70 par/100 km².

Bociany są od wieków symbolem rodzinnej pomyślności oraz prokreacji. Jeśli gdzieś niedaleko gnieżdżą się bociany, spróbujcie zwabić je na swoją działkę, budując dla nich gniazdo. Zanim jednak zajmiecie się tym odpowiedzialnym zadaniem, warto poznać kilka ludowych wierzeń związanych z tymi pięknymi ptakami:

• Jeśli bociany przyleciały do Waszego domu i zagnieździły się w pobliżu, nie przeganiajcie ptaków – one przyniosą Wam i Waszym bliskim dostatek i szczęście.
• Bociany chronią dom, na którym się osiedliły, przed złymi urokami i pożarem.
• Jeżeli zdarzy się, że ptaki nagle opuszczają swoje gniazdo, to w rodzinie albo w obejściu przydarzy się nieszczęście.
• Jeśli bocian często krąży nad Waszym domem, to wkrótce można się spodziewać powiększenia rodziny.
• Jeśli bocian przysiadł odpocząć na dachu albo na kominie domu, w którym odbywa się wesele, wkrótce młoda para doczeka się potomstwa. A może zainteresuje cię także ten artykuł o budkach dla ptaków?

Zanim rozpocznie się budowę gniazda dla bociana

Nie wystarczą same dobre chęci i życzenie, aby w pobliżu domu osiedliły się bociany, trzeba zbudować dla nich gniazdo, biorąc pod uwagę kilka uwarunkowań:

• Odległość od Waszego domu do najbliższego żerowiska (może być pastwisko, łąka, podmokły teren, bagno) powinna być nie większa niż 2 km. Bociany potrzebują pokarmu i terenów łowieckich.
• Jeśli w pobliżu Waszego domu lub działki istnieje już gniazdo bociana, prawdopodobieństwo zasiedlenia kolejnego będzie większa.
• Nowe gniazdo nie powinno znajdować się bliżej niż 300 m od istniejącego; ta zasada pozwoli uniknąć kłótni dwóch par bocianów o podział terytorium.
• Własnoręczną budowę gniazda dla bocianów należy wykonać późno w jesieni albo wczesną wiosną, kiedy ptaki jeszcze nie przyleciały i nie zaczęły poszukiwać miejsca do zamieszkania.
• Trzeba zapewnić ptakom bezpieczny dolot do gniazda (z daleka od linii elektrycznej) i możliwość wygodnego lądowania – wkopany słup, dach domu albo budynku gospodarczego, ewentualnie drzewo.
• Gniazdo należy umieścić na wysokości 4-10 m. Od razu trzeba uwzględnić odpowiednią wytrzymałość konstrukcji nośnej, jako że ciężar gniazda będzie z każdym rokiem większy.
• Platforma, na której będzie zlokalizowane gniazdo, może być z drewna albo z metalowych elementów – kiedyś wykorzystywano w tym celu tylko drewniane koła od wozu albo drewniane brony.

Wykonać podstawę gniazda – to tylko część zadania, ponieważ bociany są ostrożnymi ptakami i prędzej zadomowią się w starym gnieździe, niż zasiedlą nowe. Trzeba postarać się, aby wszystko było zgodnie ze wszelkimi zasadami: na dno trzeba położyć warstwę cienkich gałęzi – to będzie „poduszka” o grubości ok. 30 cm. Pośrodku kładzie się warstwę słomy i siana. Dla umocnienia podstawy należy przygotować chrust. W żadnym wypadku nie wolno wiązać gałęzi sznurkiem, aby ptaki nie doznały urazów. I jeszcze jedna sztuczka: brzegi ptasiego gniazda można pochlapać wapnem, jako imitacją ptasich odchodów, aby wyglądało na stare.

Platforma i gniazdo dla bocianów

Ponieważ trudno dzisiaj o drewnianą bronę albo koło od wozu, platformę o średnicy około 150 cm trzeba przygotować z desek i kantówek albo z metalu (lepiej jest jednak użyć drewna, jako typowego dla ptaków budulca). Płyta nie może być w żadnym wypadku jednolita i szczelna, aby zapewnić swobodny odpływ wody. Użycie gałęzi brzozowych i chrustu zwiększa szanse na zaakceptowanie przez bociany nowego gniazda; im naturalniej ono wygląda, tym lepiej.

Bocianie gniazdo to budowla na wiele lat, a może i dziesięcioleci. Musi być wykonane z mocnych materiałów i w solidny sposób. Jeśli ktoś potrzebuje wykonawczego rysunku technicznego, z pewnością taki znajdzie. Przeciętny majsterkowicz i miłośnik bocianów jest jednak w stanie we własnym zakresie zbudować dla nich sztuczne gniazdo. Biorąc pod uwagę średnicę platformy i gniazda rzędu półtora metra, trzeba zgromadzić potrzebne materiały i narzędzia, między innymi:

• cztery kantówki – przykładowo: 8 cm x 5 cm;
• deski o szerokości np. 10 cm i grubości 2 cm (dobrze jest zaopatrzyć się w deski i kantówki modrzewiowe, odporne na warunki atmosferyczne);
• drewniane pręty o średnicy ok. 2,5 cm i długości 30 cm;
• brzozowe albo wierzbowe gałęzie, wełna drzewna, słoma;
• piła, wiertarka, wiertła puszkowe do drewna, młotek, wkręty, gwoździe itp.

Podstawa do umieszczenia gniazda

Zanim powstanie solidna platforma, na której znajdzie się sztuczne gniazdo dla bocianów, trzeba wykonać kilka zabiegów:

• na czterech kantówkach ułożyć równo deski i przymocować je do kantówek;
• dowolnym sposobem (np. sznurek i ołówek) narysować na zbitych deskach zarys okręgu o promieniu 65-75 cm;
• wyciąć koło z desek i upewnić się, czy wszystkie złącza są mocne;
• podzielić obwód na 12 części i w odległości ok. 2 cm od krawędzi wywiercić otwory o takiej średnicy, aby można było umieścić w nich drewniane pręty;
• w płycie z desek wywiercić wiertłem puszkowym 30-40 otworów o średnicy ok. 6 cm, równomiernie rozłożonych – powstanie ażurowe dno gniazda, przepuszczające wodę deszczową.

Budowa właściwego gniazda dla bocianów

Mając przygotowaną platformę, można przystąpić do budowy gniazda. Do wicia zewnętrznego wieńca gniazda najlepiej użyć elastycznych gałęzi brzozowych albo wierzbowych, pędów winorośli albo trzciny. Gałęzie przeplata się przez pionowe, umocowane w płycie pręty, tworząc solidny i wysoki pierścień.

Na dno platformy wewnątrz wieńca z gałęzi układa się warstwę drobnego chrustu, a na nią równomiernie wełnę drzewną. Następnie do wysokości około 5 cm poniżej krawędzi wieńca układa się warstwę zrębków drzewnych, a na zrębki jako wyściółkę, dwuletnie siano (nie zawiera już zdolnych do kiełkowania nasion). Siano trzeba dobrze ucisnąć, aby przyczepiło się do zrębków i nie zostało wywiane przez mocniejsze podmuchy wiatru. Na sianie rozłożyć trzeba wreszcie drobne gałązki brzozowe – sztuczne gniazdo musi być wypełnione po brzegi. Krawędzie gniazda można na koniec trochę zachlapać białą farbą albo wapnem (imitacja odchodów bociana), aby wyglądało na używane od lat.

Nie należy wkładać do gniazda darniny ani końskiego obornika, ponieważ istnieje wtedy duże ryzyko gromadzenia się wilgoci. Kiedy już gniazdo zostanie pomyślnie zasiedlone przez parę bocianów, trzeba każdego roku na wiosnę, przed przylotem ptaków, przejrzeć gniazdo pod kątem obecności obcych przedmiotów, jak sznurek, żyłka wędkarska, drut, folia, gumowe rękawice, taśma izolacyjna itp. Zauważone śmieci oraz wierzchnią warstwę (5-10 cm) należy wybrać i napełnić gniazdo świeżym (ale zleżałym) sianem.

Lokalizacja gniazda dla bociana

Gniazdo na drzewie

Jednym z najprostszych wariantów jest urządzenie gniazda dla bocianów na drzewie; może to być wierzchołek starego drzewa albo mocny pęd boczny. Na początek trzeba przygotować miejsce na pod gniazdo. Jeśli widać, że wierzchołek drzewa rozdwaja się, przycina się wszystkie gałęzie, które mogą utrudniać dolot ptaka do gniazda i przygotowuje wygodne miejsce do umocowania platformy. Trzeba pamiętać, że gałęzie drzewa muszą wytrzymać ciężar platformy i gniazda, które z każdym rokiem będzie stawało się cięższe.

Gniazdo na słupie

Wiele osób, które mocno pragnęły, aby na dachu ich domu zagnieździły się bociany, zaczyna po pewnym czasie rozważać możliwość przesiedlenia skrzydlatych lokatorów na bezpieczną odległość. Chodzi o to, że bociany to bardzo duże ptaki, wielokrotnie większe od gołębi; wyobraźcie sobie, jakie problemy mogą wyniknąć z ich towarzystwa. Przede wszystkim nie łatwo jest umyć okna, dach i podjazd do domu z ptasich odchodów. Dlatego też o lokalizacji sztucznego gniazda dla bocianów dobrze jest pomyśleć zawczasu.

Doskonałym rozwiązaniem jest zamocowanie platformy z gniazdem na betonowym albo metalowym słupie. Nada się również mocny, drewniany słup wkopany niedaleko domu. Ważne tylko, aby drewno było zdrowe i zaimpregnowane od wilgoci. Oczywiście, nie ma mowy o umieszczaniu gniazda na słupie z czynnymi przewodami elektrycznymi.

Gniazdo na dachu

Niezależnie od tego, jakie pokrycie dachowe będzie położone na budynku, dobrze jest zawczasu zaplanować miejsce na gniazdo i przygotować drewnianą nakładkę. Znane z opisów i dawnych obrazów gniazda bocianów na dachach krytych strzechą dawno i bezpowrotnie odeszły do historii. Łatwo było położyć drewnianą bronę albo koło na koźlinach układanych na najwyższych snopkach słomianego poszycia; dachówka albo inny nowoczesny materiał na pokrycie wymagają odpowiedniego przygotowania.