Kasztan jadalny - sadzenie i uprawa w Polsce, wymagania, porady zastosowanie w kuchni

Kasztan jadalny (castanea sativa) - rodowód

Nazwę castanea sativa zawdzięcza kasztan jadalny miejscowości Castanea, leżącej w Tassalii, gdzie rosły dawniej dorodne okazy tego gatunku. Pozostałości ogromnych kasztanowych lasów można dziś zobaczyć w południowych Alpach, na Korsyce, Sycylii i w dolinie Rodanu. W zbiorowiskach leśnych kasztan jadalny rośnie często w towarzystwie dębu omszonego i dębu burgundzkiego.

Drzewo to należy do rodziny bukowatych i wzrostem oraz popękaną korą przypomina dąb. Kasztan jadalny najlepiej rośnie i rozwija się w łagodnym klimacie Europy Południowej. Ponad stuletnie kasztany spotykamy też w Europie Zachodniej i Środkowej. Kasztan jadalny trafił tu przed wiekami jako drzewo o dużych walorach użytkowych. W miarę jak zmniejszała się jego wartość, zaczęło tworzyć zdziczałe zbiorowiska leśne. Na Kaukazie rosną dziś dziko okazy nawet dwustu- i trzystuletnie, a niektóre kasztany jadalne we Francji mają kilkaset lat.

Kasztanowiec jadalny pochodzi z Azji Mniejszej, skąd przybył najpierw do Grecji, a stamtąd do Francji, Hiszpanii, Algierii i Włoch. W południowej Europie rośnie dziś dziko na Półwyspie Bałkańskim i Apenińskim, głównie w górskich rejonach. Uprawa kasztana jadalnego rozpowszechniła się już w czasach starożytnych. Dziś najwięcej gatunków rośnie głownie w krajach śródziemnomorskich. Tam też powszechna jest hodowla kasztanów. Największymi ich producentami są takie kraje, jak Hiszpania, Włochy i Portugalia. A może zainteresuje cię także uprawa orzecha laskowego?

Kasztan jadalny (castanea sativa) w naturze i w kuchni

Kasztan jadalny (castanea sativa) - co warto o nim wiedzieć?

W naturze jest to wysokie drzewo, dorastające do ponad trzydziestu metrów i osiągające średnicę ponad dwóch metrów. Kasztan jadalny może mieć nawet kilkumetrowy obwód. W Polsce, w powiecie puckim, rośnie okaz przekraczający w obwodzie sześć metrów. W naszym kraju kasztanowiec jadalny traktowany jest przede wszystkim jako roślina ozdobna, dlatego występuje głównie w arboretach, ogrodach botanicznych i parkach, a czasami też w prywatnych ogrodach przydomowych.

Kasztan jadalny to drzewo jednopienne. Drobne białe kwiaty męskie zebrane są w wyprostowane kłosowate kwiatostany, o długości do dwudziestu centymetrów, natomiast kwiaty żeńskie mają kształt pączków i osadzone są u nasady niektórych kwiatostanów męskich. Kwiaty pachną intensywnie rybim tranem i są źródłem nektaru. Pojawiają się na przełomie czerwca i lipca, a są zapylane przez wiatr i owady. Kiedy przychodzi pora na owocowanie kasztana, wykształcają się z nich brązowe orzechy (nasiona) osadzone po dwa lub trzy w bardzo kolczastej okrywie. Kiedy owocowanie kasztana osiągnie pełnię, owoce pękają i spadają na ziemię z początkiem października.

Kasztan jadalny ma głęboki i mocno rozrośnięty system korzeniowy. Młode pędy są zazwyczaj oliwkowozielone lub czerwonawobrązowe. Pień kasztana jest dość krótki i w starszym wieku często spękany.U jego nasady wyrastają często odrosty, które w ciągu roku mogą osiągnąć metr wysokości. Łupliwe, elastyczne i odporne na wilgoć drewno tej rośliny jest używane do wyrobu mebli. Kasztanowiec jadalny ma ciemnozielone, pojedyncze, podłużnie eliptyczne, piłkowane liście, sięgające długością dwudziestu centymetrów. Są one błyszczące i skórzaste. Jesienią przebarwiają się na żółtobrązowo, po czym opadają na ziemię. Sprawdź także, co warto wiedzieć na temat uprawy orzecha włoskiego.

Kasztan jadalny w kuchni Europy

Kasztany jadalne mają bochenkowaty kształt i średnicę dwóch - trzech centymetrów. W południowej Europie wykorzystuje się je w farmaceutyce oraz w przemyśle cukierniczym, a także bezpośrednio w kuchni. Kasztany jadalne są bardzo kaloryczne. Ponad połowa ich składu to skrobia, a prawie jedną czwartą stanowią cukry. Owoc kasztana zawiera też dużo białka, kwasy owocowe, tłuszcze, pektyny, garbniki, glikozydy, magnez, potas, żelazo oraz witaminy z grupy B, C i K. Wysoko ceni się też kasztanowy miód, który działa napotnie i wykrztuśnie. Z kasztanów otrzymuje się też tłuszcz.

We Francji spożywa się obrane kasztany jadalne, gotowane w osolonej wodzie lub w mleku, z dodatkiem ziół. Prażone lub kandyzowane w cukrze są bardzo lubiane przez dzieci. Kasztanami nadziewa się pieczony drób. W niektórych regionach suszy się je na słońcu i wędzi w dymie. Za wielki przysmak uważane są pieczone kasztany. Przed włożeniem do piekarnika nacina się owoc głęboko na wypukłej stronie i układa na blasze w niewielkiej ilości wody. Należy kasztany obierać na gorąco. W podobny sposób przyrządza się je na grillu. Z kolei mielone kasztany podaje się w postaci puree lub ciasteczek.

Na Korsyce i we Włoszech używano dawniej kasztanów jadalnych do wyrobu chleba. Również i dziś wykorzystuje się owoce kasztanowca, w połączeniu z mąką pszenną lub jęczmienną, jako dodatek do pieczenia chleba. Do drugiej wojny światowej kasztany jadalne były powszechnie używane w żywieniu ludzi i zwierząt. Ich hodowla przynosiła w tym czasie roczne zbiory w wysokości nawet dwóch ton. Kiedy brakowało zbóż, kasztany stanowiły codzienny pokarm na wsi, dlatego ich sadzenie było tak pożądane. Dziś sprzedaje się w niektórych krajach na ulicach pieczone kasztany, które stanowią turystyczną atrakcję. A może zainteresuje cię także uprawa świdośliwy w ogrodzie?

Uprawa kasztanowca jadalnego (castanea sativa)

Uprawa kasztana jadalnego w polskich warunkach

Kasztan jadalny, jeśli chodzi o te drzewa liściaste, to okaz bardzo wrażliwy na wiosenne i jesienne przymrozki. Stare okazy kasztana jadalnego zazwyczaj nie boją się mrozów, ale młode drzewka wymarzają zazwyczaj od wierzchołka. Pobudza to jednak rozwój pąków w niższych partiach, nieco ponad ziemią. To z nich wyrosną później odrośla, formujące się w nowe pnie i formy krzewiaste. Jest to też sposób na rozmnażanie kasztanów. Ponieważ kasztan jadalny to gatunek w Polsce bardzo nieliczny, jego hodowla nie jest u nas popularna. Zaleca się sadzenie kasztanów w cieplejszych regionach kraju - w dużych ogrodach i parkach.

Kasztan jadalny lubi mieć dużo słońca i wilgoci. Drzewo to najlepiej rośnie na głębokich, piaszczystych lub gliniastych glebach. Odradza się sadzenie kasztana na glebach wapiennych. Pierwsze dziesięć lat od ukorzenienia się sadzonki, drzewa te wzrastają bardzo wolno, natomiast przez następne czterdzieści lat - intensywnie. Kwitną drzewa dwudziesto-, trzydziestoletnie, ale na pędach odroślowych zakwitają już po sześciu latach. Kasztan jadalny to gatunek odporny na zanieczyszczenia i susze.

W ogrodach sadzi się zazwyczaj sadzonki odmian szlachetnych, które mają od dwóch do pięciu lat. Takie odmiany zakwitają w piątym, szóstym roku po posadzeniu, choć pełnię owocowania osiągają dopiero kilkunastoletnie okazy. W Polsce sadzonki kasztana dostępne są w niektórych szkółkach. Nasiona można natomiast nabyć przez Internet.

Kasztan jadalny - odmiany uprawowe

Kasztany jadalne najbardziej szlachetnych odmian nazywane są po francusku maronami. Ich rozmnażane przebiega wyłącznie wegetatywnie. W szkółkach prowadzi się rozmnażanie przez okultyzację lub szczepienie i sprzedaje rośliny jako kilkuletnie sadzonki. Mniej szlachetne kasztany jadalne nazywa się również z francuska châtaigne. Odmiany te można rozmnażać wegetatywnie albo z nasion. Nasiona można pozyskać choćby od zaprzyjaźnionego sąsiada.

Odmiany kasztanowca jadalnego różnią się terminem kwitnienia i dojrzewania owoców, przebarwianiem się jesienią liści, pokrojem, kształtem korony itp. Wąską, piramidalną koronę mają odmiany pyramidalis i fastigiata. Lancetowate liście charakteryzują odmianę asplenifolia, natomiast okrągłe - rotundifolia, a duże i ładnie błyszczące - odmianę glabra. Liście z żółtymi plamami lub obrzeżami w tym kolorze właściwe są odmianom aureomaculata i aureomarginata, kremowo-obrzeżone - albomarinata, a srebrzyście przebarwione - odmianie argenteovariegata. Białe brzegi mają liście argenteomarginata. Z kolei liście czerwone ma odmiana purpurea, a żółte jesienią - vincent van gogh.