Koncerty żab – dlaczego żaby rechoczą?

Dlaczego żaby rechoczą i to głównie w nocy?

U żab rechotaniem zajmują się w zasadzie tylko samce, ponieważ tylko one posiadają rezonatory głosowe, które pełnią rolę wzmacniaczy akustycznych. Te worki powietrzne będące uchyłkami jamy gębowej są widoczne pod gardłem albo z boku głowy po obu jej stronach. Służą do zwiększania mocy dźwięków wydawanych przez samce żab i innych płazów bezogonowych na zasadzie rezonansu akustycznego. Rezonatory mogą być zewnętrzne, umieszczone w kątach pyska pod dolną szczęką, lub wewnętrzne, ulokowane pod językiem.

Powietrze przechodzące przez struny głosowe żaby tworzy falę dźwiękową, która jest wzmacniana w rezonatorze i przenosi się na znaczne odległości, przebijając się nawet przez odgłosy tła, jak wiatr lub deszcz. Głównym celem rechotania żab jest komunikowanie się w obrębie własnego gatunku. Każdy gatunek żab wytworzył własny, unikatowy rechot, który pozwala na zdalne rozpoznawanie się osobników. W okresie godowym rechoczące samce zaznaczają głosem swoje terytorium i wabią samice. Ten, który najgłośniej śpiewa, zwiększa swoje szanse na zdobycie partnerki. Żaby wydają również dźwięki alarmowe, ostrzegające przed niebezpieczeństwem w razie zbliżania się drapieżnika.

Żaby, podobnie jak wiele innych dzikich zwierząt, są z natury bardziej aktywne o zmierzchu i w nocy niż w dzień. W ciemności trudniej je dostrzec, a poza tym większość żabich wrogów polujących na płazy nie prowadzi nocnego trybu życia. Podejmowane w ciągu dnia przez najbardziej niecierpliwych osobników płci męskiej śpiewy godowe często gwałtownie cichną. Bociany, czaple i inni wrogowie żab doskonale wiedzą, że w trzcinach kryje się ich potencjalna zdobycz. Ze względów bezpieczeństwa żaby muszą więc wielokrotnie przerywać swoje występy i jest rzeczą zupełnie naturalną, że od świtu do zmierzchu nad wodą jest stosunkowo cicho. Kiedy jednak zachodzi słońce, w stawach, sadzawkach i bajorkach robi się coraz głośniej – występy trwają przez całą noc. Bezpieczniej i łatwiej jest zjednać sobie wiosenną partnerkę głośnym śpiewem w nocy, niż w dzień.

Osoby, którym żabie koncerty zakłócają sen, powinni się do tego rodzaju odgłosów przyrody przyzwyczaić, ponieważ można z nimi zrobić mniej, niż ze szczekaniem psa sąsiada. Jeśli komuś marzy się na przykład przeniesienie żab z ogrodowej sadzawki do jakiegoś oddalonego zbiornika wodnego, to pomysł wcale nie musi być skuteczny. Żaby pozostają wierne swojemu miejscu urodzenia i każdego roku migrują do akwenu, w którym przyszły na świat, aby tam mieć własne potomstwo.

Z miłości do żab albo z rozsądku

Można zachwycać się fascynującymi koncertami żab albo stosować słuchawki i zatyczki do uszu, ale nie można nie doceniać znaczenia płazów w przyrodzie. Koncertujące od wiosny żaby, kumaki, rzekotki i ropuchy, czyli płazy bezogonowe, odgrywają ważną rolę w utrzymaniu równowagi ekologicznej. Są drapieżnikami, a owady stanowią w ich diecie główną pozycję (do 70%). Na niektórych obszarach leśnych, ze względu na dużą liczebność, płazy zjadają więcej owadów niż żyjące tam ptaki. Poza tym polują na owady, które umykają zwykle uwadze ptaków aktywnych przeważnie w ciągu dnia.

W środowisku wodnym, czyli właśnie w naturalnych i sztucznych zbiornikach, również w ogrodowych sadzawkach, płazy redukują liczebność komarów i innych owadów, których larwy rozwijają się w wodzie. Ropuchy z kolei należą do nielicznych grup zwierząt, które są naturalnymi wrogami stonki ziemniaczanej. Jedna ropucha na polu ziemniaków potrafi zjeść w sezonie do 2 kg tych owadów. Kijanki płazów zjadają natomiast pokarm roślinny i bakteryjny, oczyszczając wodę w zbiornikach. Z drugiej strony płazy stanowią źródło pokarmu dla licznej grupy drapieżników jak na przykład zaskrońce, ryby, ptaki, kuny i borsuki. Jeśli ktoś narzeka na problemy ze snem z powodu głośnych koncertów żab, niech się zastanowi, czy łatwiej mu się zaśnie przy cichym brzęczeniu roju komarów.

Nie wszystko co skacze, „żaba” się nazywa

Powszechna znajomość płazów (i nie tylko płazów) jest u nas raczej powierzchowna i wszystko co skacze zwykło się nazywać „żabą”. Nawet ropuchy, które nie skaczą, ale powoli kroczą, też wrzuca się do tego samego worka. Migracje płazów mają szczególne nasilenie w okresie wiosennym oraz jesiennym. Wiosną odbywają masowe wędrówki z miejsc zimowania do zbiorników wodnych. Są przywiązane do konkretnych miejsc i potrafią przemierzać wiele kilometrów, aby przystąpić do rozrodu. Druga migracja jesienna do zimowisk jest bardziej rozproszona i nieco mniej spektakularna niż pierwsza. Wędrówki są ciche i niewidoczne, odbywają się nocą i bez względu na pogodę w końcu dochodzą do skutku.

Płazy mają bardzo dobrą orientację w terenie, są przywiązane do terytorium i konserwatywne w zachowaniu. Aby nie dopuścić do przerwana szlaków migracyjnych i w konsekwencji do zagłady całych populacji, każda nowa inwestycja na podmokłych terenach, związana z pracami ziemnymi, wymaga współpracy z wykwalifikowanymi specjalistami-herpetologami. Konieczna jest inwentaryzacja przyrodnicza i rzetelna ekspertyza, której wdrożenie zminimalizuje szkodliwy wpływ nowej drogi albo osiedla na życie zadomowionych tutaj płazów.

Rozmaite gatunki płazów mają ze sobą wiele wspólnego, niemniej jednak dobrze jest wiedzieć, co konkretnie w naszej sadzawce rechocze. Przy odrobinie wyobraźni można zauważyć, że wspaniałe żabie koncerty godowe nie są jakąś przypadkową kakofonią, ale miłą dla ucha kompozycją, w której usłyszeć można akompaniament kumaków, chór rzekotek, partie ropuch i żab. Do najważniejszych twórców tego niezwykłego spektaklu należą:

1. Żaba moczarowa (Rana arvalis)

Żaba moczarowa przypomina wyglądem żabę trawną, od której jest jednak wyraźnie mniejsza. Ma smukły kształt ciała i spiczastą głowę. Tylne kończyny są stosunkowo długie w porównaniu z tułowiem. Dorasta do 40-80 mm długości. Żyje do 11 lat. Grzbiet ma ubarwiony na różne odcienie brązu z ciemniejszymi plamami. Brzuch jest biały bez plam, co ją odróżnia od żaby trawnej. Oczy są duże, wystające; źrenice ułożone poziomo. Posiada dobry kamuflaż i jest trudna do zauważenia w swoim środowisku. Samice są większe od samców. Samce mają wewnętrzne worki rezonacyjne, których używają w okresie godowym.

Żaba moczarowa jest przystosowana do życia w środowisku lądowym i wytrzymała na brak wody. Żyje nie tylko na torfowiskach, w lasach łęgowych i bagiennych, ale też na łąkach, polanach śródleśnych, w lasach świerkowych i liściastych. Poza okresem godowym pozostaje na lądzie, a w przypadku zagrożenia ucieka skokami do najbliższego rowu lub bagnistego dołu. Widząc drapieżnego ptaka, żaba moczarowa przysiada nisko na ziemi, pozostaje nieruchoma, oczy zakrywa przednimi nogami i wtapia się w otoczenie.

Żywi się owadami i ich larwami, ślimakami, pająkami i dżdżownicami. Od października do marca zapada w stan hibernacji, kryjąc się w ziemnych norkach, pod korzeniami drzew lub pod stosami gałęzi. Na początku wiosny, ale nie wcześniej niż pod koniec marca lub na początku kwietnia, żaby moczarowe jako pierwsze otwierają okres godowy. Samce rezygnują wtedy z maskującego ubarwienia i przybierają atrakcyjny dla samic kolor niebieski. Wydają bulgoczące dźwięki, przypominające wydobywanie się z wody pęcherzyków gazu. W zależności od temperatury wody kijanki wykluwają się po około 1–2 tygodniach. Dojrzałość płciową uzyskują żaby moczarowe zwykle około trzeciego roku życia.

2. Ropucha szara (Bufo bufo)

Ropucha szara jest największą z żyjących w Polsce ropuch. Ma ciało krępe i masywne z szerokim pyskiem. Dorasta do 60-120 mm długości, przy czym samce są znacznie mniejsze. Skórę ma chropowatą ze względu na brodawki z gruczołami jadowymi, brązową w różnych odcieniach szarości, brzuch jaśniejszy z plamami. Jest długowieczna, potrafi dożyć nawet do 40 lat. Oczy ropuchy mają poziome źrenice.

Ropucha szara prowadzi lądowy tryb życia, wchodząc do wody jedynie w okresie godowym. Żyje na polach, w lasach i ogrodach, unikając terenów zarówno suchych, jak i podmokłych. Porusza się krótkimi, ociężałymi skokami. W przypadku zagrożenia nieruchomieje, staje na wyprostowanych kończynach, aby wyglądać bardziej groźnie.

Żywi się dżdżownicami, ślimakami, owadami, pająkami, ale łowi też inne płazy, gady, a nawet małe gryzonie i ptaki. Jest bardzo żarłoczna i niezwykle pożyteczna w ograniczaniu liczebności szkodników pól i ogrodów. Prowadząc nocny tryb życia, ropucha zastępuje śpiące o tej porze ptaki owadożerne. Co ciekawe, jest jednym z nielicznych zwierząt, które zjada stonkę ziemniaczaną.

Pod koniec października ropuchy szare wyszukują sobie kryjówki w norach ziemnych, piwnicach i wykrotach, gdzie zapadają w stan hibernacji aż do końca marca.

Na okres godowy ropuchy szare wchodzą do wody, w większych zbiornikach trzymając się strefy przybrzeżnej. Samce nie zmieniają na tę okazję swojego ubarwienia. Każdego roku wracają na rozród do tego samego zbiornika, odnajdując go z odległości kilku kilometrów. Wydają rechot przypominający pohukiwanie. Wykluwające się z jaj kijanki są czarne i najmniejsze ze wszystkich europejskich płazów bezogonowych, podczas gdy ropucha szara jest w tej grupie największa. Dojrzałość płciową osiągają samce po 3-5 latach, a samice nawet po 6.

3. Kumak nizinny (Bombina bombina)

Kumak nizinny ma drobną budowę ciała, głowę małą, pysk zaokrąglony, źrenice oczu w kształcie serca. Dorasta do 60 mm długości i ogólnie wyglądem przypomina maleńką ropuchę. Łatwo go rozpoznać po plamistym brzuchu. Charakterystyczne plamy mają kolor żółty, pomarańczowy lub czerwony. Skóra kumaka pod wpływem zagrożenia wydziela pieniący się, trujący śluz, który u człowieka może wywołać podrażnienia. Jaskrawe ubarwienie jest sygnałem ostrzegawczym dla napastnika. Napotkany na lądzie i przestraszony kumak odwraca się na plecy i eksponuje odstraszające kolorowe plamy. Układ plam jest cechę indywidualną i może służyć do identyfikacji osobników. Żyje w naturze do 13 (20) lat.

Prowadzi wodny tryb życia, lubi płytkie zbiorniki z czystą wodą, porośnięte roślinnością. Jeśli zbiornik wodny, w którym się osiedlił nie wysycha, przywiązuje się do niego i przebywa w nim całymi latami. Jest aktywny w wodzie w dzień i w nocy. Żywi się drobnymi skorupiakami, pająkami, larwami owadów i innymi drobnymi zwierzętami żyjącymi w wodzie. Pod koniec września i w październiku, kiedy temperatura wody spadnie poniżej 10 stopni, kumak wychodzi na ląd i szuka sobie miejsca do zimowania. Wybiera nory ziemne, gdzie zimuje w grupie, często z traszkami i ropuchami.

Kumak nizinny lubi ciepło i z rozpoczęciem aktywności po okresie hibernacji czeka aż temperatura zacznie się przez dłuższy czas utrzymywać na poziomie 15 stopni. Okres godowy rozpoczyna dosyć późno, pod koniec kwietnia, i kontynuuje go w maju i czerwcu. Samce w tym czasie wydają donośne dźwięki, brzmiące jak powtarzana ciągle głoska „u”. Na co dzień trudno jest rozróżnić samca i samicę kumaka, jednak w okresie godowym uwidaczniają się u samców duże rezonatory, umożliwiające wydawanie głośnych dźwięków. Jasnożółte kijanki z plamistą płetwą ogonową wylęgają się z jaj już po 4-10 dniach. Dojrzałość płciową kumaki uzyskują w wieku 2-3 lat.

4. Rzekotka drzewna (Hyla arborea)

Rzekotka drzewna jest jedynym europejskim płazem, który prowadzi nadrzewny tryb życia. Ma smukłe ciało, długie kończyny i gładką skórę w kolorze, który może zmieniać w zależności od otoczenia, wilgotności, temperatury i innych czynników na zielony, żółty, oliwkowy, brązowy, a nawet niemal czarny. Grzbiet jest w normalnych warunkach zwykle zielony, brzuch zaś biały lub kremowy. Palce zakończone przylgami rzekotce wspinanie się nawet po pionowej szybie. Oczy rzekotki są stosunkowo duże, źrenice poziome i eliptyczne. Dorasta do 30-60 mm długości. Rzekotka drzewna dożywa zwykle 7 lat.

W naturalnym środowisku zamieszkuje lasy łęgowe wzdłuż dolin rzecznych, wilgotne lasy mieszane w pobliżu stawów i sadzawek. Z braku naturalnych siedlisk przenosi się do parków i ogrodów pod warunkiem, że w sąsiedztwie znajdują się akweny odpowiednie do rozrodu. Wystarczy jej oczko wodne albo minisadzawka, byle nie występowały tam ryby, traszki i inne drapieżniki kijanek. Żywi się małymi owadami oraz pająkami i innymi stawonogami, czasem włącza do menu jaja innych płazów. Na ofiarę czatuje siedząc nieruchomo na liściu, chwyta ją językiem lub skacząc i łapiąc w locie. W przypadku zagrożenia, żabka spada z drzewa na ziemię, dezorientując drapieżnika. Wraz z opadaniem liści rzekotka schodzi z drzewa i z końcem września lub początkiem października zagrzebuje się w pobliżu zbiornika wodnego w ziemi albo w jakimś zagłębieniu, gdzie w stanie hibernacji spędza okres zimowy.

Pod koniec marca lub w kwietniu rzekotka drzewna budzi się z zimowej hibernacji i na początku maja rozpoczyna okres godowy. Tylko w tym czasie żaby schodzą z roślinności do wody. Dźwięk rzekotki drzewnej przypomina raczej głośną grzechotkę niż typowe rechotanie i kumkanie. Worki rezonansowe samców sprawiają, że ich głos słychać z bardzo daleka. Kijanki rzekotki drzewnej są żółtooliwkowe lub zielonoszare w przeciwieństwie do szarych albo czarnych kijanek innych żab.

Dojrzałość płciową uzyskuje rzekotka drzewna po dwóch zimowaniach. Sprawdź także ten artykuł: Popularne ryby do oczka wodnego. Zobacz, które gatunki wybrać.

5. Żaba trawna (Rana temporaria)

Żaba trawna należy do żab, które większość czasu swojego życia spędzają na lądzie. Jej skóra ma zwykle kolor brązowy albo oliwkowozielony z nieregularnymi ciemnymi plamami, co stanowi doskonały kamuflaż na ziemi. Ciało żaby trawnej jest krępe, głowa mała, pysk zaokrąglony, a źrenice oczu ułożone poziomo. Wykazuje duże podobieństwo do żaby moczarowej, jednak w okresie godowym nie zmienia tak spektakularnie barwy, jak jej kuzynka. Osiąga długość 70-110 mm. Samice są większe od samców, ale te różnice zmniejszają się wraz z wiekiem. Żaba trawna żyje do 10 lat.

W naturze zamieszkuje lasy liściaste, iglaste i mieszane, łąki, bagna, tereny trawiaste i podmokłe. Spotyka się ją również na polach, w parkach i ogrodach. Poza okresem rozrodczym prowadzi lądowy tryb życia, wykazując aktywność o zmierzchu i nocą. Żywi się dżdżownicami, ślimakami, pająkami, owadami i ich larwami. W ciągu dnia schronienie znajdują pod korzeniami drzew i w zagłębieniach terenu. Pod koniec października żaby trawne udają się do zimowisk. W tym celu zagrzebują się w mule na dnie jezior, stawów, w rowach i innych zbiornikach wodnych. Zwykle hibernują w dużych grupach.

Od końca marca do końca czerwca przypada okres godowy żab trawnych. Kiedy tylko zginie lód na wodzie, na głębokości od 5 do 50 cm gromadzą się samce gotowe do wabienia partnerek. Wydają głosy przypominające mruczenie. Ich wygląd nie zmienia się tak bardzo jak samców żab moczarowych, niebieskawy kolor przybiera tylko podgardle, podczas gdy całe ciało jest jasnoszarawe. Kijanki wykluwają się po 10-14 dniach albo po miesiącu, jeśli temperatura jest niska. Żaba trawna dojrzewa do rozrodu po 3 latach.

6. Żaba jeziorkowa (Rana lessonae)

Żaba jeziorkowa przypomina wyglądem większą od siebie żabę wodną i jest najmniejszą z występujących w Polsce żab zielonych. Jest też mniej przywiązana do zbiornika wodnego i często wędruje dalej od stawu lub sadzawki przez lasy i wrzosowiska. Grzbiet ma w kolorze jaskrawej zieleni (trawiastozielony do żółtozielonego) z ciemnymi plamkami, a brzuch biały. Ciało żaby jeziorkowej jest smukłe, pysk spiczasty, źrenice eliptyczne i poziome. Dorasta do 45-70 mm długości, przy czym samce są wyraźnie mniejsze od samic. Żyje do 14 lat.

Zamieszkuje zwykle zarośnięte zbiorniki wody, a gdy ich nie ma przebywa w zaroślach i na podmokłych terenach. Odżywia się owadami, ślimakami, dżdżownicami, pająkami, a nawet małymi płazami. Jest aktywna w ciągu dnia i przesiaduje przy brzegu w nasłonecznionym miejscu. W przypadku zagrożenia wskakuje do wody i kryje się na dnie. Kiedy jej zbiornik wodny wyschnie albo brakuje pożywienia, żaba jeziorkowa potrafi przebyć lądem wiele kilometrów w poszukiwaniu nowego miejsca do życia. Pod koniec września lub w październiku żaby jeziorkowe opuszczają zbiorniki wodne i szukają na lądzie miejsca na zimowy spoczynek.

Z hibernacji budzą się pod koniec kwietnia i zaczynają doroczną wędrówkę w kierunku wody, aby odbyć doroczny rytuał godowy. Ze względu na coraz krótsze zimy, w ostatnich latach zaczynały aktywność już pod koniec marca. Podczas godów tworzą bardzo duże skupiska liczące nawet tysiące osobników. Głosy samców przypomianają powtarzane „oak” i „err”, równomierne i stłumione. Do wzmacniania dźwięków służą im worki rezonansowe. Zwykle koncertują wieczorami, chociaż możne je również usłyszeć w ciągu dnia. Samce żaby jeziorkowej najwyraźniej preferują partnerki w rozmiarach XL i jeśli tylko mają okazję, uwodzą żaby wodne albo śmieszki. Nic dziwnego, że badania populacji żab zielonych wykazały zaledwie 10% „czystych gatunkowo” żab jeziorkowych i aż 77% mieszańców. Kijanki wykluwają się już po tygodniu. Do rozrodu przystępują zwykle po drugim zimowaniu.

7. Żaba śmieszka (Rana ridibunda)

Żaba śmieszka jest największą żabą zieloną spotykaną w Polsce. Odznacza się krępym i masywnym ciałem, pyska ma zaokrąglony, skórę grubą i chropowatą. Grzbiet ma kolor oliwkowozielony do oliwkowobrązowego z ciemniejszymi, nieregularnymi plamami, brzuch jest również plamisty. Samce dorastają do 65-105 mm długości, a samice 65-125 mm. W okresie godowym ubarwienie samca staje się jaśniejsze, a plamy mniej kontrastowe. Samiec posiada też ciemne rezonatory. Długość życia może wynosić do 20 lat.

Środowisko życia żaby śmieszki musi zawierać zbiorniki wody, takie jak jeziora, rzeki i potoki, przy czym preferuje duże akweny. Żywi się owadami (chrząszcze, pluskwiaki, motyle, muchówki, mrówki, świerszcze), dżdżownicami, ślimakami, małymi wężami i jaszczurkami, pisklętami ptaków wodnych, drobnymi rybami, myszami. Na zimowy sen udaje się w połowie października i hibernuje zagrzebana w mule na dnie większych zbiorników wodnych.

Z zimowego snu budzi się zwykle na początku kwietnia, a sezon godowy odbywa w dużych grupach w maju i czerwcu. Odgłosy samców przypominają śmiech – stąd nazwa gatunkowa. Kijanki wykluwają się po około 10 dniach i są dużo większe od kijanek innych żab. Dojrzałość płciową żaba śmieszka osiąga zwykle po drugim lub trzecim zimowaniu.