Irysy

Irysy - opis, wymagania, sadzenie, pielęgnacja, zimowanie

Niezwykłe barwy kwiatów i bajeczne kształty – oto całe irysy. Te wyjątkowe kwiaty mają bardzo małe wymagania i sadzić można je w zasadzie wszędzie. Aż trudno uwierzyć, że są już trochę zapomniane. Kojarzone przede wszystkim z ogrodami wiejskimi, świetnie sprawdzą się jednak w nowocześniejszych ogrodach. Są po prostu przepiękne, więc nie ma co zwlekać – czas zaprosić je do ogrodu! Dowiedz się, jakie warunki trzeba im zapewnić, by pięknie się rozwijały i cieszyły oczy swoimi ogromnymi kwiatami.

Irysy, kosaćce – piękne kwiaty ogrodowe

Irysy są zwane także kosaćcami. Jest to rodzaj, który obejmuje liczne gatunki uprawne. Część z nich niestety nie jest dostatecznie mrozoodporna, by sprawdzić się w uprawie w Polsce. Jednak wybór i tak jest ogromny, a piękne irysy pojawiają się w licznych ogrodach. Kwitnienie trwa od kwietnia do późnego lata, w zależności od gatunku, i zazwyczaj jest bardzo obfite.

W tym czasie wśród mieczowatych zazwyczaj liści pojawiają się wzniesione, sztywne pędy kwiatostanowe. Na ich szczycie wyrastają kwiaty. Są bardzo duże, składają się z kilku odgiętych w górę płatków i kilku, które są skierowane w dół. Ta skomplikowana budowa sprawia, że irysy wyglądają niezwykle egzotycznie. Są jednak zadomowione w Polsce od lat (niektóre są gatunkami naturalnie występującymi na naszych terenach, inne, jak kosaciec bródkowy, przybyły z Bałkanów przed stuleciami) i ciągle są bardzo popularne. Do niedawna pojawiały się w każdym ogródku. Dzisiaj najczęściej można spotkać je w aranżacjach wiejskich i naturalistycznych. Ładnie komponują się z innymi wysokimi kwiatami jak mieczyki, ostróżki czy kniphofie. Warto je zestawiać także z niższymi roślinami okrywowymi, na przykład barwinkami. Nad brzegiem oczka wodnego dobrym towarzystwem dla irysów są niektóre trawy ozdobne i kaczeńce o pięknych, żółtych kwiatach.

Gatunki irysów

Irysy to około 200 gatunków! Część z nich to rośliny cebulowe, część kłączowe. W naszym klimacie w zasadzie nie uprawia się irysów cebulowych. Z nich dobrze znosi zimę tylko kosaciec żyłowany. Pojawia się w ogrodach skalnych. Pozostałe gatunki to irysy kłączowe, jednak ze względu na kształt ich kłączy, czasami uważa się, że są to rośliny cebulowe.

Na uwagę zasługuje przede wszystkim irys bródkowy. To mieszaniec – Iris x barbata, roślina, która ma tak różne odmiany, że można stworzyć w ogrodzie barwną jednogatunkową rabatę. Są to rośliny wieloletnie, które swoją nazwę zawdzięczają charakterystycznej cesze – na zewnętrznych działkach ich kielicha, wzdłuż okwiatu pojawiają się drobne włoski, które wyglądają jak broda. Irysy kwitną w maju i czerwcu, czasami powtarzają kwitnienie. Mają wspaniałe kolory, często są dwubarwne (góra w innym kolorze niż dolne płatki) lub mają ciekawe plamki.

Wśród wspaniałych irysów na uwagę zasługuje jeszcze więcej gatunków:

• Kosaciec syberyjski (Iris sibirica), który jest dość wysoki, ale ma mniejsze i liczniejsze kwiaty. Wytwarza wiele mieczowatych liści, które porastają w kępach dość spory kawałek ogrodu. Jego kwiaty mają zazwyczaj niebieski kolor.
• Irys holenderski – mieszaniec o ciekawych kwiatach. Ich cechą charakterystyczną jest żółta plama na płatkach, poza tym jest podobny do kosaćca syberyjskiego. Jego uprawa jest trudniejsza ze względu na małą odporność na chłód.
• Irys łąkowy – gatunek, który najlepiej czuje się nad wodą, w pobliżu oczka wodnego. Ma niewielkie kwiaty i jest znacznie niższy. Nie jest szczególnie popularny w uprawie.

Irysy bródkowe – najpiękniejsze odmiany

Ponieważ irysy bródkowe są najbardziej popularne w uprawie, powstało najwięcej wariantów i odmian tego wyjątkowego gatunku. Mają wspaniałe kolory, warto poszukać kilku różnych, by je ze sobą zmieszać. Dzięki temu powstanie wyjątkowa rabata. Na uwagę zasługują przede wszystkim dwubarwne odmiany:

• ‘Confetti’ – odmiana fioletowa z białą plamą na dolnym płatku,
• ‘Cosmopolitan’ – żółty z fioletową plamą,
• ‘Royal Crusander’ – jasnoniesbieka góra i ciemnoniebieski dół,
• ‘Wintry Sky’ – niebiesko-biały,
• ‘Kiwi Cheescakre’ – biało-kremowy,
• ‘Edith Wolford’ – żółto-niebieski,
• ‘Sweet Musete’ – różowo-fioletowy,
• ‘Brodway Star’ – bordowo-żółty.

W ogrodzie sprawdzą się także jednobarwne odmiany, jak łososiowa ‘Esther Fay’ czy oryginalna ciemnoczerwona odmiana ‘Spartan’. Jest także wiele żółtych odmian, jak ‘Acapulco Gold’ i ‘Spirit of Memphis’ oraz fioletowo niebieskich, na przykład ‘Last Summer’ czy ‘Last Hurrah’. Dużym powodzeniem cieszy się nietypowa odmiana ‘Ghost Train’. Jest ciemnofioletowa, a na tle innych roślin wydaje się po prostu czarna.

Irysy w ogrodzie – wymagania

Wymagania irysów są zależne od gatunków. Większość z nich jednak wymaga słonecznego stanowiska. Im więcej światła i ciepła, tym lepiej. Kosaciec syberyjski jednak może rozwijać się w półcieniu – nie przeszkadza mu to, chociaż czasami w takim wypadku kwiaty mogą być nieco mniejsze.

Uprawa irysów nie należy do najtrudniejszych. Należy tylko zapewnić im odpowiednie podłoże – żyzne i niezbyt ciężkie. Irysy bródkowe nie przepadają za nadmiarem wilgoci w podłożu, ale inne gatunki, jak kosaciec syberyjski lubią nawet podmokłe tereny i wspaniale czują się w pobliżu zbiorników wodnych. Do rozwoju rośliny potrzebują ziemi o obojętnym pH, chociaż niewielkie odchylenia w stronę zasadową są w stanie dobrze znieść. Irys syberyjski może sobie poradzić nawet w zakwaszonym podłożu.

Cebulowe i kłączowe rośliny zazwyczaj sadzi się w sierpniu i nie inaczej jest z irysami. Ich podziemne części mogą tam przejść okres spoczynku, wychłodzić się i w kolejnym roku będą gotowe do wydawania kwiatów. To rośliny wieloletnie, które na jednym miejscu mogą spędzić wiele lat. Irysy bródkowe warto posadzić na podniesionej rabacie, by miały nieco cieplej. Sadzenie warto przeprowadzać w specjalnych drucianych lub plastikowych koszach, by osłonić kłącza przed szkodnikami. Są przysmakiem nornicy i mogą być podgryzane przez owady. Należy pamiętać, by cebula była umieszczona płytko, tak by jej zielona część wystawała nad poziom ziemi. Wedy roślina będzie się szybko rozwijać.

Pielęgnacja irysów krok po kroku

Pielęgnacja irysów jest bardzo mało wymagająca. Rośliny nie potrzebują nawadniania, bardzo dobrze znoszą suszę (chyba że chodzi o irysy syberysjkie, które powinny mieć zawsze wilgotne podłoże). Od czasu do czasu można je jednak podlać. Szczególnie ważne jest podlewanie po sadzeniu, ponieważ większa wilgotność ziemi zwiększa szanse ukorzenienia się.

Irysów się nie nawozi, jeśli ziemia była dobrze przygotowana i jest żyzna. Jednak trzeba pamiętać o regularnym odchwaszczaniu. Nadmiar chwastów może zagłuszać rośliny, zwłaszcza że irysy są dość podatne na konkurencję. Ogrodowe kosaćce można otoczyć korą drzewną, by ograniczyć wzrost chwastów. Rośliny sprawdzają się na rabatach, ale muszą mieć zostawione odpowiednio dużo miejsca.

Irysy cebulowe i kłączowe – przesadzanie i zimowanie

Piękno irysów wynika z ich wspaniałych kwiatów. Kwitnienie utrzymuje się nawet dwa miesiące, ale tuż po rośliny nie stanowią ładnego widoku. Pędy kwiatostanowe należy od razu przyciąć. To najlepszy sposób na przygotowanie kwiatów do zimowania. Nie trzeba ich przykrywać, powinny bez problemu przetrwać zimę i rozwinąć się znów wiosną.

Cebule i kłącza irysów dość szybko się rozwijają, więc po kilku latach mogą zajmować dużą część ogródka. Dlatego co kilka lat można przeprowadzić przesadzanie. Wykopuje się kłącza, by usunąć z nich zgniłe elementy, oczyścić i oddzielić części przybyszowe. Zabieg przeprowadza się w sierpniu lub we wrześniu i od razu można wsadzić kłącza na nowe miejsce, gdzie będą mogły się rozwijać. Możesz je także przechowywać, optymalnie w suchym piasku lub trocinach, w drewnianej skrzynce. Powinny stać w przewiewnym, suchym i chłodnym miejscu. Można je wykorzystać do sadzenia w kolejnych sezonach.

Do każdego ogrodu można sprowadzić zjawiskowe kwiaty ozdobne. Różne gatunki aspirują do miana najpiękniejszych. Od lat w czołówce utrzymuje się kosaciec, występujący w wielu odmianach. Oferuje wiele zalet a najważniejszą z nich jest oczywiście dekoracyjny wygląd. Jak wygląda irys kosaciec i czy jego uprawa jest skomplikowana?

Kosaciec ogrodowy – kwiat znany od lat

Kosaciec występujący też pod nazwą irys kosaciec to rodzaj byliny należący do rodziny kosaćcowatych. Ta liczna grupa składa się z około 200 gatunków roślin. Naturalnym środowiskiem irysów są obszary półkuli północnej, tam też występują dziko. Natomiast kosaciec ogrodowy jest uprawiany w wielu zakątkach świata. Kosaćce nie są trudne w uprawie, choć ich wymagania mogą się różnić w zależności od gatunku. W naszym kraju największą popularnością cieszy się kosaciec bródkowy i kosaciec syberyjski reprezentujące odmiany kłączowe. Tymczasem irysy żyłkowane to już kosaćce cebulowe.

Kosaciec bródkowy pochodzi z rejonu basenu Morza Śródziemnego. Zazwyczaj dorasta do 50-70 cm wysokości. Zdarzają się jednak odmiany osiągające nawet 120 cm. W okresie kwitnienia, na przełomie maja i czerwca, na pędach pojawiają się kielichowate kwiaty. Górne płatki układają się w kopułę a dolne opadają. Zwisające płatki mają kolorowe włoski czyli tak zwane bródki. Ta roślina przybiera różne kolory, białe, żółte, różowe. Zdarzają się także niebieskie irysy. Kosaciec bródkowy preferuje stanowiska nasłonecznione, lecz może też rozwijać się w półcieniu.

Opisywany kosaciec ogrodowy najbardziej lubi gleby żyzne i przepuszczalne. Ważne jest też odpowiednie pH, najlepiej, gdy jest lekko kwaśne. Nie należy też zapominać o warstwie drenażu. Kosaciec bródkowy nie toleruje długiego zalegania w wodzie. Kłącze, z którego wyrasta umieszcza się dość płytko. Najlepszy termin sadzenia tej rośliny to sierpień i początek września. W pielęgnacji najważniejsze jest podlewanie i nawożenie. O okresie wzrostu i kwitnienia kwiat potrzebuje sporo wody. Następnie dawkowanie można zmniejszyć. Nawożenie wykonuje się dwa razy w roku. Pierwsze wczesną wiosną a drugie zaraz po kwitnieniu. Ważne jest też usuwanie wyrastających chwastów.

Kosaciec syberyjski(iris sibirica) i irys holenderski

Czas na kolejne interesujące gatunki. Iris, sibirica czyli kosaciec syberyjski może dorastać do 70 cm wysokości. W jego wyglądzie wyróżniają się już liście, są dość długie, cienkie i przybierają lekko niebieski odcień. Irys syberyjski zbiera się w kępy i kwitnie od czerwca do lipca. Na jego wzniesionych pędach pojawiają się białe lub fioletowe kwiaty. To nie jedyne barwy, ponieważ występują też niebieskie irysy. Iris sibirica jest tolerancyjny, jeśli chodzi o stanowisko. Poradzi sobie w pełnym słońcu, ale też w półcieniu. Ważne by gleba była stale wilgotna.

Kosaciec syberyjski jest mrozoodporny, zatem doskonale sobie radzi w naszym klimacie. Jednak do tego jest potrzebna żyzna gleba o lekko kwaśnym odczynie. Jego uprawa nie należy do trudnych, bowiem nie ma dużych wymagań. Jako, że kosaciec syberyjski lubi wilgoć najważniejsze jest regularne podlewanie. Szczególnie w okresie suszy. Nawożenie w zasadzie wykonuje się tylko przed sadzeniem. Chyba, że gleba w ogrodzie nie jest dostatecznie żyzna. Irys syberyjski może zimować w ziemi i nie przemarznie. Mimo tego warto go okryć liśćmi lub słomą.

Irys syberyjski to nie ostatnia propozycja do ogrodu. Warto też zwrócić uwagę na inne gatunki, jednym z nich jest irys holenderski. Może dorastać do 60 cm wysokości, kwitnie w czerwcu. Reprezentuje kosaćce cebulowe, jest mieszańcem wytwarzającym wysokie pędy. Na nich pojawiają się pojedyncze kwiaty. Na niektórych płatkach znajdują się żółte plamy. Jeśli zaś chodzi o kolory to mamy tu odmiany żółte, białe, purpurowe oraz niebieskie irysy. Holenderski kosaciec ogrodowy reprezentuje rośliny na rabaty, ale też sprawdza się, jako kwiat cięty.

Irys holenderski potrzebuje stanowiska nasłonecznionego i osłoniętego przed wiatrem. Optymalna gleba powinna być żyzna, próchniczna i przepuszczalna. Opisywane kosaćce cebulowe sadzi się od kwietnia do maja na głębokości 10-12 cm. Ważne jest też to, że irys holenderski nie jest tak odporny na mrozy jak irys syberyjski. Co prawda może zimować w gruncie, lecz potrzebuje dobrego okrycia. Na koniec kilka słów o rozmnażaniu. Wykonuje się je poprzez oddzielenie cebul przybyszowych. Wykonuje się to w okresie spoczynku rośliny. Nie był to ostatni irys kosaciec w tym zestawieniu.

Kosaciec japoński i jego uprawa

W polskim ogrodzie może się też rozwijać kosaciec japoński. Mimo egzotycznego pochodzenia, jego uprawa nie należy do skomplikowanych. Podobnie jak powyższe gatunki potrzebuje nasłonecznionego stanowiska. W razie potrzeby może rosnąć w lekkim zacienieniu. Ziemia musi być też stale umiarkowanie wilgotna. Do tego żyzna o obojętnym odczynie. W takich miejscach potrafi dorastać do około 80-100 cm wysokości. Kosaciec japoński powinien być sadzony od marca do maja. Najlepiej wygląda na obrzeżach oczek wodnych.

Kosaciec japoński kwitnie od czerwca do sierpnia. Jak na tego typu rośliny jest to długi okres. W tym czasie na pędach pojawiają się zazwyczaj białe lub bordowe kwiaty. Ten kosaciec, pod względem kwiatostanów różni się od takich odmian jak iris sibirica. Są one bardziej spłaszczone i mają zauważalnie mniejsze płatki. Cechą wspólną jest to, że ten kwiat wykazuje dużą mrozoodporność. Może pozostać w ziemi, lecz w tych niesprzyjających miesiącach nie powinien stać w wodzie.

Na koniec pozostał osiągający 15-20 cm kosaciec żyłkowany. Reprezentuje kosaćce cebulowe i zakwita, jako jeden z pierwszych w tej rodzinie. Dzieje się to już w okresie od marca do kwietnia. Na krótkich pędach pojawiają się fioletowe i purpurowe kwiaty. Często są to też niebieskie irysy. Gatunek żyłkowany rośnie na stanowiskach nasłonecznionych i osłoniętych przed wiatrem. Najlepsza dla niego ziemia jest przepuszczalna i ciepła. Ten irys kosaciec idealnie nadaje się do ogródków skalnych i na obwódki rabat. Podobnie jak każda roślina opisana powyżej, jest piękną ozdobą ogrodu.