Lubczyk ogrodowy - uprawa lubczyka w doniczce i jego właściwości lecznicze

Zioła w ogrodzie, w domu i na balkonie

W późniejszych wiekach nieco o lubczyku zapomniano, ale uprawa ziół różnego gatunku była codziennym zajęciem naszych przodków. Polskie słowo zioła pochodzi od łacińskiego herba i odnosi się do dziko rosnących albo uprawianych w ogrodach, w domach i na balkonach, roślin zielnych, mających zastosowanie w gospodarce. Zazwyczaj jednak uprawa ziół kojarzy nam się z surowcem zielarskim przeznaczonym do wykorzystania w lecznictwie. Ziołami określa się więc rośliny lecznicze, zawierające związki chemiczne oddziałujące na organizm człowieka. Więcej informacji na temat ziół i roślin leczniczych zebraliśmy dla ciebie w tym miejscu.

Zioła wykorzystywane są w kuchni (jako przyprawa), medycynie, weterynarii, kosmetyce itp. Najważniejszą grupę ziół stanowią rośliny lecznicze, mające zastosowanie w medycynie i weterynarii. W drugiej kolejności pod względem zastosowania jest uprawa ziół do celów kulinarnych. Zarówno zioła lecznicze, jak i zioła  stosowane jako przyprawy, mogą rosnąć nawet na parapecie. W sprzedaży są nawet specjalne, opatrzone nazwą rośliny, doniczki na zioła. Stawiając je na oknie lub balkonie mamy pewność, że nie pomylimy roślin. Doniczki na zioła możemy również oznaczyć samodzielnie. A jeśli posiadamy zdolności manualne, własnoręcznie je ozdobić. Zioła w doniczkach własnego pomysłu będą z pewnością niebanalną dekoracją otoczenia.

Uprawa ziół - kilka rad na dobry początek

Wszystkie zioła zbiera się w pogodne, bezdeszczowe dni rano, kiedy już opadnie rosa i wieczorem, kiedy jej jeszcze nie ma. Pączki ziół zbieramy w okresie pęcznienia, gdy robią się lepkie, natomiast kwiaty w początkowej fazie albo w pełni kwitnienia. Owoce zbiera się z kolei w inicjacyjnej fazie dojrzewania. Kłącza i korzenie zbieramy zawsze w czasie spoczynku rośliny, czyli wczesną wiosną lub późną jesienią, niezależnie od pogody. Zioła w doniczkach po prostu uszczykujemy wtedy, gdy są nam potrzebne.

Nie tylko przyprawy...

Był czas, gdy zioła w ogrodzie hodowano głównie w celach kulinarnych. Później oficjalnie uznano również ich wartości lecznicze, w tym właściwości ułatwiające trawienie i przyswajanie pokarmów. Również dziś świeżo zebrane zioła to bardzo atrakcyjna przyprawa - szczególnie wówczas, gdy zioła w doniczkach stoją na kuchennym oknie. Przyprawiając danie wystarczy po nie sięgnąć.

Jakie zioła w doniczkach i ogrodzie uprawiać?

Zioła są smaczne i zdrowe. Jeśli więc dysponujemy własnym ogrodem, warto na nie przeznaczyć kilka metrów kwadratowych w miejscu słonecznym. Szczypiorek, mięta, chrzan i lubczyk lekarski dobrze też rosną w półcieniu. Gdy nie mamy ogrodu, posadźmy zioła w doniczkach. Na balkonie i na parapecie dobrze urośnie melisa, cząber, pietruszka, szczypiorek, majeranek, szałwia, bazylia, tymianek, rozmaryn i lubczyk. Zioła w doniczkach wymagają może nieco więcej troski, ale można je zawsze mieć w zasięgu ręki w kuchni. Trzeba jednak pamiętać, by doniczki na zioła były czyste i odkażone.

Lubczyk ogrodowy (levisticum officinale) - spór o genezę nazwy i pochodzenie

Lubczyk ogrodowy, znany też jako lubczyk lekarski, należy do licznej rodziny baldaszkowatych. Łacińską nazwę rodzajową zawdzięcza lubczyk lekarski być może greckim określeniom libystikon lub ligystikon. Historycy ziołolecznictwa nie są do końca tego faktu pewni. Rudolf von Fischera-Benzon, badacz staroniemieckich roślin ogrodowych, miał o tym fakcie tak powiedzieć: „Nie jesteśmy w żadnym wypadku pewni, co starożytni rozumieli pod nazwą ligusticum, oprócz tego, że oni tę roślinę konsumowali”. Jedna z hipotez wywodzi pochodzenie łacińskiej nazwy levisticum officinale od włoskiej Ligurii, gdzie zdziczały lubczyk występował masowo. Z Ligurii przedostał się lubczyk lekarski  w XVII wieku do Europy Środkowej. W dawnej Polsce nazywano go libszczkiem, lubszczkiem albo lubszczykiem.

Nie w pełni potwierdzone jest też pochodzenie lubczyku. Przypuszcza się, że ojczyzną byliny jest prowincja Kerman w południowym Iranie, gdzie współcześnie występuje inny lubczyk - lubczyk perski. Obecnie lubczyk domowy w stanie półdzikim rośnie w północnych Włoszech, na Pogórzu Liguryjskim, a także w innych częściach Europy, w Azji oraz w Ameryce Północnej. W niektórych państwach uprawa lubczyku była dawniej regulowana przepisami prawa. Syn Karola Wielkiego, król Franków  oraz cesarz rzymski, Ludwik Pobożny, nakazywał hodować lubczyk lekarski w ogrodach swej posiadłości. Wydał nawet w tym celu stosowne rozporządzenie. O tym, jak ważna była uprawa lubczyku również w Polsce, świadczy zwyczaj zakopywania buteleczki ze święconą wodą i święconym lubczykiem (albo marzanną lub gałązka leszczyny) przy wmurowywania kamienia węgielnego pod śląskie domy. 

Lubczyk ogrodowy (levisticum officinale) - charakterystyka gatunku

Lubczyk ogrodowy należy do szeroko rozpowszechnionej w przyrodzie rodziny baldaszkowatych. Podczas pierwszego roku uprawy z korzenia rośliny wyrasta rozeta, złożona z kilku długoogonkowych liści o pierzastych blaszkach.

Uprawa lubczyku w ogrodzie

Uprawa lubczyku w doniczce czy ogrodzie w następnych latach przynosi ulistnione już pędy kwiatowe, o wysokości od jednego do dwóch metrów. W czerwcu i lipcu kwitną na nich zielonkawożółte kwiaty, zebrane w baldachy. Lubczyk lekarski w doniczce wydaje owoce w postaci dwurozłupni, które łatwo rozpadają się na owalne niełupki. System korzeniowy rośliny jest bardzo silny i składa się z krótkiego kłącza oraz grubych, mięsistych, rozgałęzionych korzeni. Mimo wszystko nadaje się jako roślina na balkon.

Zastosowanie lubczyku ogrodowego

W praktyce domowej wykorzystuje się liście, rozdrobnione kłącza i korzenie byliny. Korzenie lubczyku zbiera się dopiero w drugim lub trzecim roku wegetacji. Wykopujemy je widłami amerykańskimi jesienią lub wczesną wiosną. Korzeń trzeba suszyć szybko w temperaturze maksimum 35 stopni Celsjusza. Po wykopaniu myjemy go krótko w chłodnej wodzie i suszymy w przewiewnym, zacienionym miejscu. Korzeń lubczyku o dość znacznej grubości należy przeciąć wzdłuż, co ułatwi odparowywanie wody. Przechowujemy ziele w ciemnym słoiczku. Liście i kłącza zbieramy natomiast sukcesywnie.

Lubczyk ogrodowy a stanowisko uprawy

Uprawa lubczyku wymaga żyznej i przepuszczalnej ziemi. Najlepiej rośnie lubczyk ogrodowy na glebach wilgotnych i głębokich, zasobnych w wapń. Uprawa lubczyku udaje się zarówno na słońcu, jak i w półcieniu. Zioło rozmnaża się z nasion, ale w ogrodach stosuje się zazwyczaj podział starszych roślin.  Roślina tworzy bowiem odrosty korzeniowe, dzięki którym może być rozmnażana. Nasiona wysiewamy na rozsadniku w sierpniu, bezpośrednio po zbiorze. Siewki wysadzamy do gruntu w marcu lub kwietniu przyszłego roku. Lubczyk lekarski można też siać w marcu do skrzynek lub doniczek, na głębokości około centymetra. Zioła w doniczkach lub skrzynkach wschodzą po dwóch - trzech tygodniach. Młode sadzonki wysadzamy do gruntu, gdy mają trzy lub cztery właściwe liście. Jeśli interesuje cię uprawa innych ziół, przeczytaj także ten artykuł dotyczący rozmarynu.

Lubczyk lekarski - popularność w dawnych wiekach

Najstarsze źródła pisane wspominają o stosowaniu lubczyku głównie w medycynie i kosmetyce. Przeorysza klasztoru w Rupertsbergu, święta Hildegarda von Bingen wspomina w swoich pismach, że korzeń lubczyku służył siedemnastowiecznym Niemcom za lek przeciwkaszlowy, przeciwbólowy i łagodzący choroby płuc. W  niemieckich manufakturach sproszkowany korzeń lubczyku używano też do produkcji pudru. Przypisywano dawniej lubczykowi również moc leczenia wątroby i śledziony oraz odtruwania organizmu i oczyszczania z wody. Leczyć miał też lubczyk ogrodowy choroby kobiece, żółtaczkę, kamicę nerkową, choroby płuc, kolkę, padaczkę, pasożyty przewodu pokarmowego oraz choroby zakaźne. Korzenie i nasiona lubczyku gotowane w winie miały koić nerwy i ciężką melancholię. Dodawano dawniej ziele lubczyku do kąpieli w celu poprawienia urody ciała. W tradycji ruskiej kąpiele lubczykowe miały zapewnić dzieciom powodzenie i uznanie w dorosłym życiu. Zaobserwowano też, że ziele lubczyku zwiększa ukrwienie narządów płciowych, dlatego traktowano je jako afrodyzjak. W „miłosne” zastosowanie lubczyku wierzono przez kilka stuleci. Aby zapewnić sobie szczęśliwą miłość, słowiańskie dziewczęta wplatały lubczyk do wianków weselnych albo ukrywały go w fałdach weselnych sukni. Znany też był lubczyk jako przyprawa w dawnej kuchni. Zioła i rośliny lecznicze nadają się także do uprawy na balkonie. Więcej inspiracji na takie rośliny znajdziesz w tym artykule.