Macierzanka piaskowa

Macierzanka piaskowa - sadzenie, uprawa, pielęgnacja, zastosowanie w leczeniu

Macierzanka piaskowa (thymus serpyllum) to gatunek znany już w starożytności. W tamtejszych wierzeniach roślina ta miała odstraszać węże i skorpiony. Jest to krzewinka z rodziny jasnotowatych, bardzo pospolita w naszym kraju. Krzewinkami w systematyce botanicznej nazywa się niskie rośliny o zdrewniałych pędach, w praktyce zaliczane do bylin. Macierzanka piaskowa w stanie naturalnym rośnie w miejscach nasłonecznionych, piaszczystych i suchych. Jej pędy łatwo się ukorzeniają, głównie występuje w lasach sosnowych w Polsce.

Jeśli szukasz więcej porad na temat uprawy macierzanki, znajdziesz je także w tym artykule.

Macierzanka piaskowa (thymus serpyllum)

Macierzanka piaskowa - opis gatunku

Znanych jest wiele gatunków i odmian macierzanki, z których jedne są łatwe do rozróżnienia, natomiast inne już nie. Również nazwa macierzanka piaskowa (thymus serpyllum) stosowna jest do kilku podobnych do siebie gatunków. Roślina ta ma gęsto ulistnione, pokładające się lub wzniesione, owłosione łodygi, które rozrastając się, układają się w niskie, gęste poduchy. Pędy macierzanki piaskowej rozgałęziają się przy ziemi i łatwo się zakorzeniają. Liście krzewinki są ciemnozielone, drobne, owalne, naprzeciwległe, od spodu filcowate i owłosione, a w dotyku skórzaste. Największe są pośrodku pędów. Korzeń macierzanki piaskowej jest zdrewniały, gałęzisty.

Roślinka ta kwitnie od czerwca do września drobniutkimi (od różowo- do purpurowofioletowych) kwiatuszkami, zebranymi w zwarte nieduże kwiatostany. W uprawie spotykamy też macierzankę w kolorach białym i czerwonym. Cała roślina ma silny, aromatyczny zapach, zwłaszcza w czasie kwitnienia. Kwiaty macierzanki przyciągają owady zapylające. Jej kwiatostan jest zbity, a kielich długi. Nasiona macierzanki to gładkie rozłupki, rozpadające się na cztery orzeszki.

W stanie naturalnym macierzanka piaskowa rośnie w odkrytych i bardzo nasłonecznionych miejscach, w piaszczystej i przepuszczalnej, a nawet kamienistej lub glinianej glebie. Roślina ta jest bardzo pospolita w widnych lasach i zaroślach, w rowach, na wydmach i skarpach oraz na otwartych piaszczystych terenach. Ziele macierzanki piaskowej rośnie nawet na mrowiskach.

Macierzanka piaskowa w domowej apteczce

Macierzanka piaskowa należy do roślin leczniczych. Ziele macierzanki piaskowej zbiera się po raz pierwszy w początkowym okresie kwitnienia i później już systematycznie. W tym celu ścina się górne niezdrewniałe części łodyg, od czerwca do września, w suche dni. Ziele suszy się w temperaturze około 35 stopni Celsjusza. Surowiec zielarski ma naturalną barwę, aromatyczny zapach i gorzkawy smak.

Macierzanka piaskowa zawiera olejek eteryczny, garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne, sole mineralne i gorzką serpylinę. Dzięki obecności tych związków roślina wykazuje właściwości rozkurczowe, wykrztuśne, odkażające, przeciwzapalne, moczopędne i wiatropędne. Napary z macierzanki stosuje się w nieżytach jamy ustnej, gardła i krtani, w męczącym i suchym kaszlu oraz przy zaleganiu wydzieliny śluzowej w oskrzelach. Ponadto ziele macierzanki piaskowej w postaci przetworzonej stosuje się w stanach nieżytowych żołądka i jelit, przy wzdęciach i bólach brzucha oraz w przypadku braku apetytu. W stanach zapalnych skóry zaleca się kąpiele z dodatkiem odwaru z ziela.

Zewnętrznie stosuje się napary lub okłady z macierzanki do płukania jamy ustnej, do irygacji, w świądzie skóry, przy ukłuciach owadów oraz w oparzeniach i ranach, a także w bólach reumatycznych i nerwobólach. Podobnie jak lawenda, macierzanka lecznicza nadaje się do poduszeczek zapachowych i do relaksujących kąpieli. Ziele macierzanki piaskowej jest rzadko używane osobno. Zazwyczaj łączy się je z innymi roślinami: rumiankiem, szałwią, nostrzykiem, krwawnikiem, nagietkiem, babką itd. Właściwości wzmacniające ma też pyłek z macierzanki.

Wymagania i uprawa macierzanki piaskowej

Macierzanka piaskowa - wymagania

Uprawa macierzanki należy do bardzo prostych czynności, ale kwiat macierzanki zakwita dopiero w drugim roku. W czasie suchych i ciepłych dni macierzanka piaskowa wymaga podlewania. Glebę możemy też zasilić kompostem. Po przekwitnięciu usuwamy kwiatostany. Macierzanka piaskowa jest odporna na choroby i szkodniki. Jej uprawa jest nieco bardziej wymagająca od uprawy macierzanki zwyczajnej. Roślina potrzebuje bowiem cięcia, a w miejscach o surowym klimacie, okrywania na zimę.

Macierzanka piaskowa ma bardzo skromne wymagania: lubi słoneczne stanowiska i przepuszczalną, nawet ubogą ziemię. Gleba powinna być lekko kwaśna. Roślina dzięki swym płożącym pędom szybko się rozrasta, dlatego bardzo dobrze rozmnaża się wiosną i latem przez podział ukorzenionych pędów i odkłady. Macierzankę piaskową rozmnaża się też z sadzonek po kwitnieniu. Sadzonki można umieścić bezpośrednio gruncie, ale trzeba je zabezpieczyć na zimę.

Sadzonki wykonujemy w lipcu lub wrześniu, a na miejsce stałe sadzimy najlepiej wiosną albo pod koniec lata przyszłego roku. Posadzone latem trzeba lekko przykryć. Sadzonki będą gotowe w kwietniu-lipcu. Sadzimy je wówczas w odległości dziesięciu do dwudziestu centymetrów. Ziele macierzanki piaskowej rozmnaża się też z nasion. Nasiona wysiewamy wiosną.

Macierzanka piaskowa w ogrodzie

Macierzanka piaskowa to roślina idealna do ogrodów skalnych. Znakomicie sprawdzi się też na skarpach i murkach kwiatowych, a także na stromych poboczach i nasypach. Wypełnia się macierzanką wszystkie suche miejsca oraz puste szczeliny. Najlepiej jednak dostrzec jej urok, gdy porasta duże przestrzenie. Roślina ta jest więc często stosowana na suchych stanowiskach zamiast trawnika. Warto też dodać, że jest odporna na deptanie. Macierzanka piaskowa nadaje się ponadto na obwódki rabat. Kwiat macierzanki uwielbia słońce.

Wśród odmian uprawnych wyróżnia się kwitnąca na biało macierzanka piaskowa albus o jasnozielonych liściach (cena sadzonki to około 10 złotych), ciemnokarminowa coccineus (cena podobna jak sadzonki albus) o ciemnozielonych liściach i odmiana o lśniących ciemnoróżowych kwiatach splendens. Zaledwie do dziesięciu centymetrów dorasta macierzanka piaskowa nana i magic carper (cena sadzonki wynosi około 5 złotych).

Za nieduże pieniądze możemy też nabyć nasiona macierzanki piaskowej. Wysiewamy je od kwietnia do czerwca na rozsadniku. Na miejsce stałe sadzimy rozsadę z nasion w sierpniu - wrześniu. W jednogramowym opakowaniu znajduje się nawet pięć tysięcy nasion, którymi można obsiać dużą powierzchnię ogrodu. Taką solidną dawkę nasionek kupimy za około 15 złotych. Na mniejsze powierzchnie warto kupić nasiona w małym opakowaniu, którego koszt to zaledwie kilka złotych.

Macierzanka piaskowa w kuchni

Macierzanka piaskowa znalazła też zastosowanie w gastronomii jako roślina przyprawowa. Największą popularność zdobyła w kuchni krajów śródziemnomorskich, a w szczególności w kuchni francuskiej. W kuchni śródziemnomorskiej dodawana jest najczęściej do kiełbas, pasztetów, krwawych mięs, sosów oraz potraw z warzyw strączkowych.  W kuchni polskiej macierzanka piaskowa i tymianek to zioła raczej rzadko używane.

Macierzanka piaskowa używana w postaci suszu ma w gastronomii podobne zastosowanie jak jej bardziej popularny krewniak, tymianek. Ponieważ jest to roślina o silnym aromacie i korzennym gorzkim smaku, którego nie traci nawet po wysuszeniu, nadaje specyficznej nuty zupom, sosom, warzywom, potrawom z drobiu i ryb, wędlinom, farszom i mięsu - w tym dziczyźnie. Ze względu na zawartość garbników ziele macierzanki piaskowej wskazane jako dodatek do przyprawiania gulaszu, baraniny, mielonych kotletów i tłustego mięsa. Posiekanymi listkami można też doprawiać sałaty.

Macierzanka piaskowa to gatunek niewielkiej krzewinki. Jest to roślina zadarniająca, pełzająca, która tworzy niskie, bardzo gęste murawy. W naturze kwiat macierzanki ma różne odcienie różu i fioletu oraz formę drobnych kwiatostanów. Krzewinka ta nadaje się na skarpy, do ogrodów skalnych jako roślina na skalniak i do zazieleniania dachów. Rośnie w pełnym słońcu, na przepuszczalnych glebach. Jej uprawa jest bardzo prosta. Macierzanka lecznicza ma właściwości antyseptyczne, przeciwzapalne, pobudzające, wykrztuśne, ściągające, przeciwskurczowe i moczopędne. Ziela macierzanki w postaci naturalnej oraz suszu używa się w gastronomii.

Literatura:

1. Bilgri A., Birgit A., Zioła w kuchni i w aptece. Apteka benedyktynów z Andechs. Kraków 2004.
2. Górnicka J., Apteka natury. Poradnik zdrowia. Ziołolecznictwo, akupresura, masaż shiatsu. Janki [2011].
3. Halbański M., Leksykon sztuki kulinarnej. Warszawa 1986.
4. Herwig R., Riou C., 350 roślin ogrodowych. Warszawa 1995.
5. Hlava B., Lánská D., Rośliny przyprawowe. Warszawa 1983.
6. Koniuszy E., Macierzanka piaskowa. „Aura” 2000 nr 6, dod. „Zioła a zdrowie” nr 33.
7. Krejča J., Jakábová A., Rośliny skalne. Warszawa 1982.
8. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1989.
9. Polakowska M., Leśne rośliny zielarskie. Warszawa 1982.
10. Rośliny ozdobne. Warszawa 1987.
11. Selitz P., Rośliny przyprawowe i aromatyczne. Warszawa [1993].
12. Ulanowski K., Rośliny ozdobne. Ogród z pasją. [Warszawa 2016].
13. Uprawa roślin ozdobnych. Podręcznik dla studentów akademii rolniczych. Warszawa 1984.