Orzech laskowy - uprawa, sadzenie leszczyny, pielęgnacja i inne porady

Leszczyna orzecha laskowego - pochodzenie i symbolika

Leszczyny, w systematyce botanicznej funkcjonujące również pod nazwą orzech laskowy, to krzewy lub drzewa liściaste z rodziny brzozowatych, należące do grupy roślin kotkowych. Pojawiły się w Europie, Azji i Ameryce Północnej prawdopodobnie kilkadziesiąt tysięcy lat temu. Ludność żyjąca w kulturze zbieractwa traktowała owoce leszczyny jako pożywienie. Wiemy, że leszczyna orzecha laskowego rosła na terenie dzisiejszej Polski już dziesięć tysięcy lat przed naszą erą. Przywędrowała do nas z południa Europy wraz z cofającym się na Półwysep Skandynawski lodowcem.

Jak większość drzew, leszczyna otoczona była przez naszych praprzodków szczególnym kultem jeszcze zanim zaobserwowano, jak uprawiać tę pożyteczną roślinę. Przypisywano jej rolę symbolu religijnego, opiekunki, żywicielki i uzdrowicielki. Kwitnące gałęzie leszczyny wtykano u wejść, by chroniły domy przed wniknięciem doń chorób, demonów lub gadów. Owoce leszczyny sypano do trumny w celu przekupienia złych duchów, broniących zmarłemu dostępu do miejsca wiecznego spoczynku. Jeszcze w wieku XVIII z obsypanych orzechami gałązek robiono dożynkowe wieńce, które miały symbolizować boże błogosławieństwo i szczęśliwą przyszłość. Z orzechów wróżono też w wieczór wigilijny. Gdy trafił się orzech zepsuty, wróżył chorobę, natomiast gdy przydarzył się pusty, nadchodzący rok miał przynieść śmierć. Jeśli interesują cię drzewka ogrodowe, informacje o nich zebraliśmy w tym miejscu.

Uprawa orzechów laskowych w ogrodzie

W Polsce rośnie dziko tylko jeden gatunek leszczyny - leszczyna pospolita. Gatunek ten tworzą krzewy lub niewielkie drzewa liściaste, które w naturze rosną w różnych warunkach. Spotkać można leszczyny głównie w lasach mieszanych i liściastych, a ich obserwacja dostarczy wiedzy, jak uprawiać je w ogrodzie.

Leszczyna orzecha laskowego - uprawa i wymagania w ogrodzie

Rośliny te najbardziej lubią żyzne gleby oraz dużo słońca. Dobrze też znoszą zacienienie, choć gorzej wówczas owocują. Owocem leszczyny pospolitej jest orzech laskowy, uważany za przysmak wiewiórek. To właśnie te sympatyczne rude zwierzątka zakopują w lesie orzechy, przyczyniając się do powstania nowych roślin. Początek nowej sadzonce może dać również orzeszek zasadzony przez nas w ogrodzie. Jednak rozmnażanie leszczyny tym prostym sposobem przynosi owoce dość późno, bo po około dziesięciu latach.

Orzech laskowy - jak wygląda roślina?

Leszczyna orzecha laskowego kwitnie jeszcze przed rozwojem liści, zimą lub wczesną wiosną. Wytwarza zebrane w kotkowe kwiatostany kwiaty męskie oraz ukryte w pączkach kwiaty żeńskie, które trwają w tym stanie przez całą zimę. Orzech laskowy należy bowiem do grupy roślin, których pąki są zdolne do wzrostu w niskich temperaturach, dlatego też kwiaty pojawiają się wcześniej niż liście. Maleńkie bazie pręcikowe wyrastają już jesienią i czekają przez zimę na rozkwitnięcie. Leszczyna pospolita rodzi jednonasienne owoce (zebrane zwykle po dwa), otoczone w dolnej części zieloną nieregularnie postrzępioną liściastą okrywą, zrośniętą w miseczkę.

Orzeszki laskowe - smaczny i zdrowy

Owocem leszczyny jest jadalny i smaczny orzech laskowy. Orzechy laskowe złożone są z tłuszczu, łatwo przyswajalnego białka, cukru, wapnia, potasu, fosforu, magnezu, żelaza i manganu. Tłuszcz z orzechów jest zbliżony składem do oliwy. Orzech laskowy zawiera też witaminę A, B₁, B₂, C i F. Choć orzechy laskowe są wysokokaloryczne, pozwalają na utrzymanie prawidłowej wagi. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe ułatwiają wręcz jej zrzucenie. Dowiedziono, że osoby spożywające orzechy regularnie są o czterdzieści procent mniej narażone na przytycie niż osoby, które ich nie jedzą. Orzechy dają też długotrwałe uczucie sytości. Jeśli interesuje cię także uprawa orzecha włoskiego, więcej na jej temat przeczytasz w tym artykule.

Orzechy laskowe polecane są osobom cierpiącym na bezsenność i nadpobudliwość oraz słabo odpornym na infekcje. Ze względu na obecność nienasyconych kwasów tłuszczowych ich jedzenie zapobiega między innymi miażdżycy, cukrzycy i zawałom serca. Dzięki dużej zawartość witaminy E pomagają też w problemach skórnych. Z kolei witaminy z grupy B koją nerwy oraz pobudzają podział komórek, dzięki czemu poprawia się przepływ energii w organizmie. Podobnie jak orzechy włoskie wspomagają pracę mózgu, co zawdzięczają wysokiej zawartości lecytyny. Warto jednak wiedzieć, że orzechy laskowe, orzechy włoskie, a także orzeszki ziemne mogą być przyczyną alergii.

Orzechy laskowe - odmiany ozdobne i mniej ozdobne

Odmiany leszczyny, które sadzimy w ogrodach pochodzą przeważnie od leszczyny pospolitej. Uprawa orzechów laskowych na szerszą skalę datuje się w naszym kraju dopiero od lat międzywojennych. Do tej pory wyhodowano wiele odmian leszczyny, w tym również ozdobnych.

Odmiany orzecha laskowego: turecka

Wyróżnia się wśród nich leszczyna turecka, zwana też leszczyną drzewiastą. Drzewo to zostało sprowadzone do Polski w XIX wieku. Leszczyna drzewiasta dorasta do dwudziestu pięciu metrów wysokości i w naturze rośnie w Europie Południowej oraz w Azji Wschodniej. Choć rodzi niezbyt ładne (jadalne) owoce, znakomicie prezentuje się w szpalerach parkowych oraz jako soliter. Wyróżnia ją ukształtowana w regularny stożek korona oraz jajowate liście.

Leszczyna turecka jest bardzo zagęszczona, dlatego ładnie wygląda również w porze bezlistnej. Jest to długowieczny gatunek światłolubny, odporny na mróz i zanieczyszczenia środowiska. Jej drewna używa się do wyrobów mebli i ozdób.

Leszczyna red majestic i purpurea umbrella

Odmiany ozdobne są zazwyczaj mniejsze, a ich liście mają różne kształty i kolory. Do czterech metrów dorasta na przykład leszczyna red majestic o bordowych liściach. Intensywnie bordowa jest też leszczyna orzecha laskowego odmiany purpurea, o bardzo smacznych owocach.

Niedawno na rynku pojawiła się leszczyna pospolita purpurea umbrella o parasolowatym pokroju. Pochodzi ona z Węgier, ale w Polsce została odznaczona brązowym medalem w konkursie „Zieleń to Życie” 2015. W stosunku do innych odmian charakteryzuje się wolniejszym tempem wzrostu. Polecana jest w szczególności do ogrodów utrzymanych w stylu japońskim. Warto dodać, że jest to odmiana odporna na mróz. Charakterystyczna jest też dekoracyjna contorta o skręconych pędach, a także  odmiany pienne, na przykład red magic. Funkcje dekoracyjne pełnią też leszczyny strzępolistne, złociste, pogięte, długookrywowe oraz purpurowe.

Leszczyna w ogrodzie: cud z bolwiller, olbrzymi z halle i inne

Leszczyny ozdobne wydają mniej jadalnych owoców, dlatego w ogrodach sadzi się zazwyczaj te mniej dekoracyjne, ale za to obficie owocujące. Popularne w uprawie są leszczyny wielkoowocowe: wytrzymały na mróz i szybko wchodzący w owocowanie cud z bolwiller oraz pochodzący z Niemiec olbrzymi z halle o silnym wzroście i dużych okrągłych owocach, a także lamberta czerwonolistny o czerwonych liściach i owocach.

Podłużne duże orzechy ma też leszczyna orzecha laskowego odmiany barceloński. Średniej wielkości owoce rodzi z kolei lamberta biały o słodkim migdałowym smaku. Odmiana ta rośnie dość wolno. Średnio silnie rośnie wcześnie owocujący webba cenny. W trakcie dojrzewania krzew ten żółknie i owoce spadają samoistnie. Silnie rozwija się natomiast leszczyna orzecha laskowego odmiany cos ford o dużych wydłużonych owocach, używana jako zapylacz dla innych odmian.

Uprawa orzechów laskowych

Rozmnażanie orzechów laskowych

Amatorska uprawa orzechów laskowych jest stosunkowo łatwa. Leszczyna orzecha laskowegonajlepiej czuje się na glebach wapiennych, żyznych i umiarkowanie wilgotnych. Nie lubi natomiast ziemi piaszczystej, suchej i podmokłej. Większe plony zyskuje się sadząc leszczyny w miejscach osłoniętych od wiatru. W takich właśnie warunkach sadzonki nie przemarzają. Pielęgnacja leszczyny orzecha laskowego polega przede wszystkim na wczesnowiosennym cięciu prześwietlającym oraz usuwaniu odrostów pojawiających się latem na szyjce korzeniowej.

Przez pierwsze pięć lat leszczyna pospolita wzrasta bardzo wolno. Orzechy pojawiają się dopiero po dziesięciu latach, ale roślina owocuje przez większość swojego życia, czyli sześćdziesiąt - siedemdziesiąt lat. Rozmnażanie leszczyny najlepiej jest przeprowadzić z orzechów odmian wyhodowanych na działce, wówczas będą one owocować w trzecim - czwartym roku po posadzeniu.

Uprawa orzechów laskowych - zbiór owoców

Uprawa leszczyny nie jest trudna. Owoce zbiera się w sierpniu, wrześniu lub w październiku. W podobnym terminie owocują też rośliny dostępne w handlu. Rozmnażanie leszczyny domowym sposobem polega na zasypaniu piaskiem orzechów, które wysiewa się zaraz po zbiorze. Nowe sadzonki przesadzamy na miejsca stałe jesienią. Chociaż najłatwiej przeprowadzić rozmnażanie leszczyny z nasion, odmiany uprawne ukorzenia się najczęściej przez odkłady.

Uprawa orzechów laskowych - sztuczne zapylanie

Pielęgnacja leszczyny orzecha laskowego wymaga czasami sztucznego zapylenia. Choć pyłek leszczyny zbierają pszczoły, nie są one w stanie zapylić kwiatów, ponieważ leszczyna orzecha laskowego jest rośliną samopylną. Aby więc zawiązała owoce, potrzebny jest pyłek innej odmiany, nazywanej zapylaczem. Drobniutkie ziarnka pyłku wiatr roznosi z jednego krzewu na drugi w lutym lub w marcu. Zdarza się, że kwiatostany męskie przemarzną, wówczas trzeba rośliny zapylić sztucznie. Zapylenie sztuczne wykonuje się również wtey, gdy rośliny zostały posadzone bez zapylacza.

Sztuczne zapylenie wykonuje się w momencie, gdy czerwone, nitkowate znamiona słupków ulegają wydłużeniu i wystają poza pąk. W tym celu na początku lutego ścinamy kilka gałązek i wstawiamy je do naczynia z wodą, tak by znalazły się w niej jedynie końcówki. Obok rozkładamy folię, na którą osypie się pyłek. Drugą folią przykrywamy naczynie, by mogły rozwinąć się na gałązkach kwiatostany męskie. Gdy leszczyna zacznie pylić, folię trzeba zdjąć. Pyłek zbieramy do torebki foliowej albo suchego słoika z zakrętką. Przechowujemy go w lodówce do czasu, gdy na drzewach pojawią się znamiona słupków kwiatostanów żeńskich. Opryskujemy rośliny pyłkiem zmieszanym z wodą po dziesięciu dniach od tego momentu. Zabieg trzeba powtórzyć po siedmiu do dziesięciu dniach. Do zapylenia można wykorzystać również leszczyny dziko rosnące. Więcej informacji o pielęgnacji roślin ogrodowych zebraliśmy dla ciebie w tym miejscu.