Pierwiosnek

Pierwiosnek - charakterystyka, zdjęcia, uprawa, ciekawostki

Pierwiosnek, pierwiosnka, prymula (Primula) należy do rodziny roślin pierwiosnkowatych. Spośród kilku setek i odmian botanicznych, występujących na półkuli północnej, do najpopularniejszych w Polsce należą pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły, pierwiosnek ząbkowany, pierwiosnek gruziński, pierwiosnek bezłodygowy oraz pierwiosnek kubkowaty, nazywany prymulą lub pierwiosnkiem pokojowym. Byliny osiągają około 10 – 40 cm wysokości. Zachwycają urozmaiconą gamą barw i znajdują szerokie zastosowanie. Przeczytaj, jak wygląda uprawa i pielęgnacja  uroczej pierwiosnki.

Pierwiosnek w ogrodzie – charakterystyka byliny

Uprawa wielu gatunków Primula oraz ich odmian, pozwala cieszyć się urodą kwiatów od kwietnia do końca lata. Wiosenny kwiat osiąga wysokość około 10 – 40 cm. Preferuje żyzne gleby, w miejscach wilgotnych i osłoniętych przed bezpośrednim nasłonecznieniem. Warto pamiętać, że silne działanie promieni słonecznych jest przyczyną więdnięcia liści, natomiast niedostatecznie wilgotne stanowisko może skutkować zamieraniem rośliny. Niektóre odmiany pierwiosnków wymagają nasadzenia w ogrodzie nad oczkami wodnymi, należą do nich, np. pierwiosnek japoński (Primula japonica), pierwiosnek omączony (Primula farinosa) oraz pierwiosnek Beesa (Primula beesiana).

Rozmnażanie  pierwiosnków możliwe jest z nasion, przez podział roślin oraz z sadzonek korzeniowych:

• nasiona niektórych gatunków, np. pierwiosnka gruzińskiego, wyniosłego i bezłodygowego, należy poddać stratyfikacji,
• nasiona siejemy do skrzynek, wypełnionych mieszanką piaskowo-torfową, w proporcji 1:1,
• odpowiednimi terminami na siew nasion jest okres jesienny – od września do końca listopada oraz wczesną wiosną, od końca lutego do kwietnia,
• rozmnażanie przez podział polega na wykopaniu pierwiosnka i podzieleniu kępy, na której znajdują się wierzchołki wzrostu. Skracamy korzenie i liście, po czym uzyskane nowe rośliny sadzimy w wybranym miejscu,
• rośliny, przeznaczone do rozmnażanie przez sadzonki korzeniowe, wykopuje się jesienią i przechowuje w chłodnym pomieszczeniu, tak, by nie uszkodzić korzeni i pączków przybyszowych. Ukorzeniamy sadzonki, po czym wysadzamy je w ogrodzie na wiosnę – w maju i w czerwcu.

Pielęgnacja roślin:

• polega na zapewnieniu pierwiosnkom dostatecznie wilgotnego podłoża. Jeśli byliny rosną na słonecznym stanowisku, podlewamy je obficie, unikając zastoin wodnych. Odpowiednim miejscem dla pierwiosnków, dobrze rosnących w miejscach słonecznych, jest lekko podwyższona grządka, umożliwiająca spływanie nadmiaru wody,
• pierwiosnek to roślina odporna na zimowe spadki temperatury, więc może pozostawać na rabacie przez całą zimę. Niebezpieczne dla pierwiosnków może okazać się brak chroniącej pokrywy śnieżnej. Zabezpieczamy je, stosując osłonę, w postaci kopczyka suchych  liści lub gałązek iglaków.

Pierwiosnek lekarski i pierwiosnek wyniosły - byliny o leczniczych  właściwościach

Pierwiosnek lekarski (Primula officinalis) to wiosenny pachnący kwiat o żółtych płatkach, z pomarańczowymi plamkami w gardzieli dzwonkowatej korony. Bylina dorasta do 40 cm wysokości. Liście, wyrastające z krótkiego kłącza, są lekko pomarszczone i zebrane są w przyziemną różyczkę. Z jej środka wyrasta owłosiona łodyga kwiatostanowa. W naturze roślina występuje w zaroślach lasów liściastych, na brzegach lasów oraz na łąkach. Kwiaty pojawiają się od marca do maja.

W ogrodzie uprawiamy roślinę na słonecznym lub średnio zacienionym stanowisku, o wapiennej glebie. Pozyskujemy rozwinięte kwiaty i liście, natomiast korzenie wykopuje się jesienią. Liście i kwiaty cenione są za właściwości wykrztuśne. Napar stosowany jest w stanach zapalnych gardła, krtani i oskrzeli. Liście, zawierające bogate źródło witaminy C, wchodzą w skład maści, używanych na skaleczenia. Kwiatów i liści można używać również w kuchni – jako dodatek do dżemów, wina, marynat oraz do zielonych sałatek.

Pierwiosnka wyniosła (Primula elatior) – roślina tworzy żółte i pomarańczowe kwiaty, w różnych odcieniach, pojawiające się od marca do maja. Różyczka liściowa i łodyga kwiatostanowa wyrastają z krótkiego kłącza. W naturze pierwiosnka wyniosła spotykana jest w lasach liściastych, na leśnych polanach oraz w górach – od podnóża po piętro alpejskiej. Ze względu na ładne kwiaty,  wiosenny kwiat chętnie uprawiany jest w ogrodzie. Surowcem zielarskim jest korzeń i kwiaty, które u obu gatunków pierwiosnków, zawierają cenne substancje lecznicze – glikozydy, saponiny oraz olejki eteryczne. Odwar podawany jest w schorzeniach górnych dróg oddechowych.

Uwaga! Większe dawki leku są toksyczne!

Wiosenne kwiaty - najpopularniejsze gatunki i odmiany Primula

 Pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata) – wywodzi się z Chin oraz z Afganistanu. Roślina tworzy dekoracyjne kępy, o ząbkowanych liściach. Jeszcze przed rozwojem liści pojawiają się 20 – 30 cm pędy kwiatostanowe. Ozdobą gatunku są główkowate różnobarwne kwiaty, w zależności od odmiany, np.:

• pierwiosnek ząbkowany ‘Alba’ – o kwiatach białych,
• pierwiosnek ząbkowany ‘Rubin’ – kwitnący na purpurowo,
• pierwiosnek ząbkowany ‘Lilac” – tworzy kwiaty jasnofioletowe

 Odpowiednie dla gatunku stanowisko w ogrodzie to miejsce lekko zacienione lub nasłonecznione, jeśli roślina rośnie w mokrym podłożu. Na zimę pierwiosnki należy zabezpieczyć przed mrozem.

Pierwiosnek gruziński (Primula juliae) – bylina pochodzi z Kaukazu. Jej lśniące soczyście zielone liście tworzą zwartą darń, dorastającą do wysokości około 5 cm. W marcu i w kwietniu pojawia się obfitość rożowofioletowych kwiatów, ze złocistym środkiem, szczelnie pokrywających liście. Bylina preferuje lekko zacienione stanowiska, o wilgotnej i dostatecznie żyznej glebie. Nadaje się do uprawy na rabatach bylinowych, w ogrodach skalnych, a także do zadarniania ogrodowych zakątków.

Pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnek zwyczajny (Primula vulgaris) -  w naturze rośnie w Europie Zachodniej, Południowej oraz na Kaukazie. W Polsce spotykany jest w lasach i zaroślach u podnóża Karpat. Roślina osiąga około 10 cm wysokości. Żółte kwiaty osadzone są na pojedynczo na szypułkach. Gatunek kwitnie od marca do maja.  Pomarszczone żółtozielone liście, po wysuszeniu, używane są do sporządzania leczniczych naparów, działających uspokajająco. Efektowne odmiany uprawne cenione są za okazałe różnokolorowe kwiaty, tworzone po kilka kwiatów na szypułce.

Wśród wielu atrakcyjnych gatunków, polecanych do uprawy w ogrodzie, warto zwrócić uwagę na:

• pierwiosnek łyszczak (Primula auricula) – o złocistych pachnących kwiatach,
• pierwiosnek różowy (Primula rosea) – bylinę o różowych kwiatach ze złocistym środkiem,
• pierwiosnek omszony (Primula x pubescens) – roślinę o dużych, oryginalnie wybarwionych kwiatach, z kontrastowym środkiem,
• pierwiosnek japoński (Primula japonica) – tworzy wysokie 60 cm pędy kwiatostanowe, na szczycie których pojawia się około 5 sztuk czerwonych kwiatów, z zółtym środkiem.

Pierwiosnki pokojowe:

Pierwiosnek ślimakowaty (Primula malacoides) – to roślina pokojowa, nieodporna na zimowe spadki temperatury. Tworzy delikatnie pachnące drobne kwiaty – białe, różowe, czerwone i fioletowe - ułożone piętrowo. Ozdobą rośliny są także karbowane liście.

Pierwiosnek kubkowaty (Primula obconica) w Polsce uprawiany jest jako roślina pokojowa. Bylina, wywodząca się z Chin i z Tajlandii, nazywana jest również prymulą. Pierwiosnek kubkowaty dostępny jest na rynku ogrodniczym w wielu barwnych odmianach. Jest bardzo ładną rośliną, która kwitnie kilka miesięcy i dostępna jest w sklepach ogrodniczych przez cały rok. Wiosną i latem może stanowić oryginalną dekorację balkonów i tarasów. Na zimę przechowujemy rośliny w chłodniejszych miejscach, o temperaturze około 13 stopni Celsjusza.

Uwaga na toksyczną prymulę!

Pokrywające prymulę włoski gruczołowe zawierają priminę, która przy zetknięciu ze skórą wywołuje odpierwiosnkowe zapalenie skóry. Należy o tym pamiętać i unikać bezpośredniego kontaktu z aksamitnymi listkami. Na skórze, po kontakcie z rośliną, pojawia się zaczerwienienie i silnie swędzące pęcherze. Porażone miejsca należy umyć ciepłą wodą i zasięgnąć porady lekarza.

Pierwiosnki i ich odmiany

W dawnych czasach kobiety sadziły pierwiosnek (Primula veris) w przydomowych ogródkach nie tylko po to, aby te upiększyły rabaty, ale i ze względu na pewną legendę… Wierzono bowiem, że wplecione w warkocz lub przypięte do ubrania dziewczyny /kobiety mają magiczną moc rozkochania w sobie upatrzonego przezeń mężczyzny. Dziewczęta wiec ochoczo wykorzystywały „moc” pierwiosnka. Wokół pierwiosnków urosło jednak wiele innych legend. Jedną z najbardziej ciekawych jest ta opowiadająca o tym, iż wskazują one drogę do skarbów.

Obecnie mało kto pamięta o tych historiach i legendach – magicznej mocy przyciągania mężczyzn i mocy wskazywania drogi skarbów, ale Kwiat Wiosny dość licznie gości w naszym ogrodzie. Dość lekka uprawa i w miarę łatwa pielęgnacja sprawiają, że pierwiosnek jest tak chętnie sadzoną rośliną w różnych wariacjach. W kwietniu w ogrodzie rozkwita, upiększając rabaty, skalniaki oraz ogrodowe dróżki i ścieżki.

Odmiany pierwiosnka, które są najpopularniejsze to m.in.: pierwiosnek wyniosły, pierwiosnek ząbkowany, pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnek kubkowaty i pierwiosnek gruziński.

Pierwiosnek wyniosły

Pierwiosnek wyniosły (Primula eleatior) swoim wyglądem przypomina nam pierwiosnek bezłodygowy. W stanie naturalnym można go spotkać w Europie, w Iranie czy na Kaukazie. To roślina omszona, która osiąga mniejsze rozmiary od swojego bardziej popularnego krewniaka. Jak wygląda? Posiada podłużne liście o charakterystycznym jajowatym lub szerokoeliptycznym kształcie. Pierwiosnek wyniosły (Primula eleatior) charakteryzuje się jednak nieco bardziej kulistym kwiatostanem. Co ważne dla ogrodników – kwiat jego spotykany jest w różnych wersjach kolorystycznych. Najczęściej prymulka ta zakwita na takie kolory, jak: czerwony, różowy i żółty. Warto podkreślić, że jej kwiat niestety nie pachnie. Kwiaty zebrane po około dziesięć w baldachy, zazwyczaj wszystkie obrócone w jedną stronę. Do tego warto zwrócić uwagę, że pierwiosnek wyniosły ma charakterystyczny dla siebie środek w kolorze białym lub żółtym. Ten pierwiosnek ogrodowy kwitnie w ogrodzie od kwietnia do maja, warto wziąć to pod uwagę, planując rabatę wielokwiatową lub kompozycję kwiatową z jego udziałem.

Pierwiosnek ząbkowany

Pierwiosnek ząbkowany (Primula denticulata) dość łatwo można odróżnić od wcześniej wymienionych odmian pierwiosnka. W ogrodzie pierwiosnek ten wyróżnia się tym, że może osiągnąć nawet trzydzieści centymetrów wysokości. Jak wygląda? Primula denticulata ma charakterystyczne kwiaty zebrane w coś w rodzaju główek, które utrzymują się na sztywnych pędach. Pierwiosnek ząbkowany zwraca uwagę na siebie również umieszczonym na wyrastającej z liściastej rozety wysokiej łodyżce z kwiatostanem w kształcie kółka. Roślina spotykana jest z kwiatami o różnych kolorach, co na pewno lubi większość ogrodników, daje więcej możliwości na rabacie. Pierwiosnki te mogą mieć barwę białą, jasnoliliową, fioletową, różową oraz purpurowofioletową. Duże ząbkowane liście w kolorze jasnozielonym ukształtowane są w przyziemne rozety. Pierwiosnki Primula denticulata kwitną od marca do kwietnia.

Pierwiosnek bezłodygowy

Pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgarsi Huds) nie występuje już naturalnie na terenie Polski. Natomiast pierwiosnek w tej odmianie należy zdecydowanie do najbardziej popularnego w naszych ogrodach. Polscy ogrodnicy pośród innych odmian, tę właśnie polubili najbardziej. Charakteryzuje się baldachowym kwiatostanem. Jego kwiat może przybierać różne kolory, ale wszystkie pozna się po typowym żółtym środku. Roślina dorasta maksymalnie do dwudziestu centymetrów co sprawia, że pierwiosnek bezłodygowy pięknie prezentuje się na skalnikach, przy kamiennych ścieżkach ogrodowych czy jako część kompozycji kwiatowej w ogrodzie. W uprawie występują różne odmiany, w tym pierwiosnek lekarski. Kwitnie od marca do kwietnia.

Pierwiosnek kubkowaty

Pierwiosnek kubkowaty (Primula obconica) to roślina bylinowata z rodziny pierwiosnków zakwitająca w kwietniu, hodowany w doniczce w domu zakwita na wiosnę i zimę. Pierwiosnek ten pochodzi z Chin i zazwyczaj wykorzystywany jest jako kwiat doniczkowy. Rośnie do ok. dwudziestupięciu – trzydziestu centymetrów. Charakteryzuje się baldachowatymi kwiatostanami z typowymi dla tej odmiany pojedynczymi kwiatkami. Pierwiosnek kubkowaty może mieć kwiat w różnym kolorze, najczęściej spotyka się te białe, czerwone, fioletowe, różowe i pomarańczowe. Prymulka ozdabia także parapet, balkon lub rabatę pięknymi liśćmi – są ząbkowate i przypominają kształtem serce. Pierwiosnek kubkowaty sadzony w ogrodzie jest rośliną jednoroczną. Pierwiosnki te nadają się najlepiej jako kwiaty doniczkowe do uprawy w domu czy na balkonie.

Pierwiosnek gruziński

Pierwiosnek gruziński (Primula juliae) to niewielkich rozmiarów bylina kępiasta dochodząca do maksymalnie piętnastu cm. Ten pierwiosnek ogrodowy pochodzący z Kaukazu upiększa przydomowe rabaty, skalniaki czy brzegi oczek wodnych już od początku marca do końca maja. Prymulka sadzona jest jednak również i w doniczkach. Ma liczne, ozdobne i dość mocno błyszczące się zielone liściem, których kształt można określić jako jakowatosercowe. W okresie kwitnienia pierwiosnek gruziński potrafi tak licznie zakwitnąć, że niemal zakrywa liście. Najczęściej spotykany w formie fioletowych kwiatuszków z żółtym, okrągłym środkiem. Pierwiosnek gruziński może mieć jednak kwiat w innych kolorach, m.in. w białym (najrzadziej spotykanym), liliowym i różowym.

Pierwiosnek Ptak

Warto tutaj wspomnieć, że oprócz kwiatów ozdobnych, które upiększają przydomowe rabaty i skalniaki nazwa pierwiosnek nie jest zarezerwowana wyłącznie dla tych bylin. Pierwiosnek występujący również pod nazwą pierwiosnek zwyczajny to także niewielki ptak należący do rodziny świstunek. Charakteryzuje się zielonoszarymi piórkami jasnobeżowym spodem. Pierwiosnek ptak licznie zamieszkuje nasz kraj. Warto dodać, że wielu przedstawicieli pierwiosnek ptak występuje na terenie Mazur. Na terenie Polski objęty jest ścisłą ochroną.

Kwiat o właściwościach leczniczych – pierwiosnek lekarski

W tym zestawieniu nie można zapomnieć o jednej z odmian, które wykazuje właściwości lecznicze. Właściwości lecznicze, jeśli chodzi o pierwiosnek lekarski, są bardzo szerokie. Pierwiosnek lekarski (Primula veris) to kwiat występujący na terenie naszego kraju zarówno w środowisku naturalnym dziko rosnący, jak i jako okaz hodowlany. Primula veris charakteryzuje się karbowanymi, podłużonymi liśćmi zebranymi w rozety. Owłosiony pęd kwiatostanu zakończony jest kwiatami w kolorze jaskrawożółtym z typowymi dla nich pomarańczowymi plamami. W stanie dzikim najczęściej rośnie na łąkach, polanach czy porasta brzegi rzek. Kwitnie od kwietnia do maja.

Pierwiosnki z tego gatunku są cenione jednak nie tylko ze względu na dekoracyjność, ale również ze względu na właściwości lecznicze. Pierwiosnek lekarski jako ziele możemy wykorzystać w całości lub tylko jego korzeń. Pamiętajmy jednak, że w stanie naturalnym jest pod ochroną, wykorzystywać więc w celach leczniczych możemy jedynie ten hodowlany. Pierwiosnek lekarski primula veris posiada działanie moczopędne, napotne i przeciwzapalne oraz wykrztuśne. Warto przygotowywać napar z kwiatów pierwiosnka, gdyż wykazuje też właściwości uspokajające. Syrop z korzenia pierwiosnka lekarskiego złagodzi kaszel, wspomoże nas w walce z przeziębieniem oraz wesprze w walce z nieznośną migreną. Pierwiosnek lekarski posiada tyle zdrowotnych właściwości ze względu na swój skład, roślina zawiera m.in. witaminę C, flawonoidy czy olejek eteryczny.

Warto jeszcze dodać, że pierwiosnek lekarski ma jeszcze jeden sekret. Jego liście są jadalne. Możemy je dodawać do sałatek oraz zapiekać z ciastem naleśnikowym. Z tym, że najsmaczniejsze liście ma do okresu kwitnienia, później mają one posmak goryczki.

Pierwiosnek lekarski i nie tylko - sadzenie

Prymulka chętnie gości w naszych ogrodach. Jej odmiany są liczne, a uprawa i pielęgnacja nie wydają się być nader trudne i uciążliwe. Planując zagospodarowanie przydomowej przestrzeni warto wziąć pod uwagę, gdzie lubi rosnąć i prezentuje się dobrze, pierwiosnek ogrodowy. W większości odmiany prymulki doskonale sprawdzą się w rabatach, okalając oczka wodne i porastając brzegi ścieżek oraz jako część skalniakowej kompozycji. Pierwiosnki te najbardziej poleca się sadzić na jednorodnym tle lub łączyć je z roślinami cebulowymi, tak, aby mnogość barw nie upstrzyła nam ogródka, ale stworzyła piękną całość. Odmiany pierwiosnków zaleca się też nasadzać pod bezlistnymi na wiosnę drzewami i krzewami lub w sąsiedztwie takich zimozielonych roślin jak bergenia.

Pierwiosnki preferują słoneczne miejsca, ale nie należy sadzić ich w tej części ogrodu, gdzie przez cały dzień będzie grzało – zbyt duże nasłonecznie je osłabia.

Uprawa pierwiosnków

Pierwiosnki - podstawy uprawy

Uprawa jest dość prosta, ale trzeba pamiętać o kilku podstawowych kwestiach. Przede wszystkim należy dokładnie przygotować podłoże, na których chcemy je hodować. Co istotne, pierwiosnki preferują ziemię żyzną, taką, która jest bogata w próchnicę. Lubią też podłoże gliniaste, takie, które nawet latem jest wilgotne. Najlepsze jest podłoże o lekko kwaśnym odczynie. Ważne, aby omijać teren piaszczysty – na nic może zdać się nawet częste podlewanie, roślina może nam tu słabo się rozwijać lub całkowicie zaniknąć.

Uprawa wieloletnia

Ich uprawa wieloletnia wymaga także wiedzy na temat ochrony przed mrozami. Trudno przewidzieć, czy zimy będą śnieżne, czy bezśnieżne stąd przykrywamy je np. zeschniętymi liśćmi. A wszystko po to, aby pierwiosnki nie zmarzły nam przez zimę i zakwitły w kwietniu.

Pielęgnacja w ogrodzie

Pamiętajmy, że pierwiosnki uwielbiają dużą wilgotność powietrza i podłoża (przypominamy, że preferują glebę wilgotną). Ich pielęgnacja wymaga więc regularnego podlewania. Ponadto pielęgnacja będzie się nieco różniła w zależności od konkretnego gatunku.