Rokitnik - odmiany, sadzonki, uprawa, pielęgnacja, zastosowanie

Rokitnik zwyczajny – charakterystyka i najpopularniejsze odmiany

Rokitnik – charakterystyka

Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides), znany również jako rokitnik pospolity, to krzew liściasty należący do gatunku oliwnikowatych. Nazywany bywa również rosyjskim ananasem, a owoce rokitnika wyglądem przypominają nieco owoce jarzębiny. Rokitnik zwyczajny występuje w Europie oraz Azji, w Polsce zaś można go spotkać głównie nad wybrzeżem Bałtyku oraz przy ujściu Wisły, a także w Pieninach.

Rokitnik pospolity to najczęściej krzew liściasty, bardzo rzadko przybiera formę drzewa, który wykorzystywany jest, jako roślina ozdobna lub też w celu umocnienia skarp. Rokitnik zwyczajny sięga bowiem maksymalnie 7 metrów wysokości, a jego ciemnozielone, wąskie listki pokryte srebrzystym meszkiem oraz owoce w kształcie jagód zebranych w pomarańczowe grona stanowią o jego niezwykłych walorach ozdobnych. Należy przy tym pamiętać, że aby roślina mogła owocować musi być posadzona w pobliżu męskich egzemplarzy, ponieważ rokitnik jest krzewem dwupiennym (jeden egzemplarz jest tylko męski, inny tylko żeński). Charakterystyczne u rokitnika jest również jego powolny wzrost ok. 0,5 metra w ciągu 4 lat. Rokitnik posiada ponadto podłużne i lancetowate liście wyrastające z gałązek pokrytych łuskami. Młode pędy są zwykle zakończone ostrymi cierniami i tworzą boczne odgałęzienia w postaci długich cierni. Liście rokitnika mogą mierzyć nawet 7 cm i przybierają kolor szaro-zielony, od spodu zaś mają srebrzysty nalot. Owoce rokitnika zaś mają długość 6-8 mm, jajowaty kształt i żółty lub pomarańczowy kolor. Sprawdź także, co warto wiedzieć o uprawie miłorzębu japońskiego, innego krzewu ogrodowego.
W Polsce rokitnik pospolity jest rośliną chronioną i raczej bardzo rzadko uprawianą. Największe plantacje tej rośliny, zwanej również sea berry, znajdują się w Chinach, a zaraz po nich w Estonii, Rosji czy Rumunii, stąd nazwa syberyjski ananas. Poza tym aromat wydawany przez tą roślinę bardzo mocno przypomina zapach ananasa.

Odmiany rokitnika

Decydując się na uprawę oraz rozmnażanie rokitnika należy, jak w przypadku każdej rośliny, dokonać wyboru odpowiedniej odmiany. Podejmując tą decyzję zaś zawsze najważniejsza jest adaptacja do warunków regionu uprawy oraz jakość owoców rokitnika, które chce się pozyskać w określonych celach. Współcześnie na światowym rynku ogrodniczym istnieje ponad 300 odmian rokitnika. Do głównych odmian rosyjskich należą: „Botaniczeskaj”, „Botaniczeskaja lubitelskaja”, „Trofimowskaja”, „Avgustinka”, najpopularniejsze niemieckie gatunki rokitnika to m.in.: „Hergo”, „Leikora”, „Habego”, „Askola” oraz „Pollmix”, na Łotwie zaś uprawia się najczęściej „Tatjana”, „Lord” oraz „Mary”. Każda z tych odmian ma swoje zalety, jak np. wysoka lub niska odporność na zasychanie, na choroby grzybowe, różny stopień kolcowatości, czy wysokość do jakiej dorasta dany rokitnik albo wielkość i skład chemiczny owoców rokitnika czy ilość odrostów korzeniowych. W zależności od regionu uprawy należy wybrać odpowiednią dla swoich celów odmianę.

Na Polskim rynku najczęściej dostanie się trzy główne odmiany rokitnika:

  • Botaniczeskaja – charakteryzująca się wysoką plennością oraz podłużnymi owocami koloru żółto-pomarańczowego.
  • Plamiennaja – ta odmiana nie tworzy rozłogów i jest bardzo plenna, ale przy tym wydaje dużo cierni utrudniających zbiór.
  • Podarok Sadu – polecany jest dla osób nielubiących cierni charakterystycznych dla rokitnika, ponieważ wydaje stosunkowo niewielką ilość kolców, a przy tym jej żółto-pomarańczowe owoce są duże.

Rokitnik pospolity – prawidłowa uprawa

Uprawa rokitnika nie należy do skomplikowanych. Rokitnik pospolity (hippophae rhamnoides) bowiem posiada minimalne wymagania, jeśli chodzi o jego hodowlę. Niemniej, jak każda roślina wymaga spełnienia kilku podstawowych zasad dotyczących gleby, stanowiska czy niezbędnych czynności pielęgnacyjnych.

Jakie stanowisko lubi rokitnik?

Rokitnik zwyczajny do prawidłowego rozwoju potrzebuje dostatecznego dostępu do światła. Oznacza to, że planując hodowlę tej rośliny należy zatroszczyć się o odpowiednie stanowisko. Rokitnik zwyczajny preferuje stanowisko słoneczne i osłonięte od wiatru oraz charakteryzujące się podwyższoną wilgotnością powietrza. Dlatego też często krzew ten można spotkać w pobliżu źródeł wody, ponieważ jego korzenie nie muszą wtedy wrastać głęboko pod powierzchnię. Jeśli interesuje cię także uprawa nagietka lekarskiego, porady na temat jego uprawy znajdziesz w tym artykule.

Najodpowiedniejsza gleba pod uprawę rokitnika

Rokitnik zwyczajny może wyrosnąć na niemal każdym podłożu, jednak najlepiej rozwija się na glebie próchniczej, lekkiej i przepuszczalnej np. lekko piaskowej. Ponadto bardzo ważne jest, aby podłoże pod uprawę rokitnika było odpowiednio wilgotne, bowiem roślina ta nie toleruje przesuszenia. Odczyn gleby pod uprawę rokitnika powinien być zasadowy. Ważne, aby podłoże miało również sporą zawartość wapnia i fosforu. Rokitnik pospolity źle znosi cień, zbyt długo trwającą suszę oraz ciężkie, gliniaste, torfowe podłoża.

Pielęgnacja rokitnika

Rokitnik nie wymaga zbyt wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Nie toleruje przycinania, ponieważ po tym zabiegu bardzo trudno i długo regeneruje się oraz odrasta. Uprawiając rokitnik należy skrócić jego pędy po posadzeniu rośliny, co pozwoli na jego zagęszczenie. Cięcia takiego dokonuje się tuż nad pąkiem skierowanym na zewnątrz rośliny. Operację podcinania można powtarzać przez kilka pierwszych lat rozwoju rokitnika, zawsze wczesną wiosną. Później trzeba usuwać tylko suche i złamane pędy. Jeśli zaś rokitnik został posadzony w celu stworzenia żywopłotu również zaprzestaje się skracania większych pędów, podcinając jednie końcówki młodych pędów, aby nadać odpowiednią formę krzewom, a jednocześnie nie spowodować ich obumarcia. A może zainteresuje cię także uprawa aronii?

Rokitnik jest rośliną odporną na mrozy, niektóre źródła podają, że potrafi znieść spadki temperatury do -37 st. C. Jest przy tym również odporny na zanieczyszczone miejskie powietrze, stąd stanowi dobrą roślinę do uprawy w parkach czy zieleniach miejskich. W przypadku rokitnika rosnącego w ogrodach trzeba również usuwać odrosty, aby roślina się nie rozgałęziała. Nie wycina się ich, a wyrywa wczesnym latem, zanim zaczną drewnieć.

Należy również pamiętać o tym, że roślina ta lubi wilgotne miejsca, a nie znosi długotrwałego przesuszenia, dlatego niezbędne jest podlewanie jej, podczas długich, bezdeszczowych okresów. Zaraz po posadzeniu rokitnik wymaga obfitego podlewania, w późniejszych latach zaś nawadnia się roślinę jedynie w czasie suszy.

Rokitnik jest rośliną żyjącą w symbiozie z bakteriami wiążącymi azot z powietrza, są to promieniowce. Stąd ten krzew liściasty nie wymaga nawożenia. Trzeba za to regularnie odchwaszczać oraz spulchniać ziemię wokół krzewów, aby ułatwić dostęp tlenu do korzeni.

Jak sadzić rokitnik?

Planując posadzenie oraz rozmnażanie rokitnika, należy pamiętać, że ten krzew liściasty jest rośliną dwupienną. Jeśli zatem chce się otrzymać owoce trzeba zasadzić w ogrodzie zarówno okazy męskie jak i żeńskie. Przyjmuje się zasadę, że dla obfitego owocowania, na sześć krzewów żeńskich powinien przypadać minimum jeden okaz męski. Niestety okazy żeńskie można rozpoznać dopiero po 3 latach rozwoju, kiedy rozpoczynają kwitnienie, a ich kwiaty są mniejsze i mają mniej pąków kwiatowych, niż te w okazach męskich. Z kolei do nasadzeń najlepiej nadają się okazy młodsze, najlepiej dwuletnie, dlatego należy zadbać o dobre pochodzenie każdej sadzonki.

Mając już odpowiednie sadzonki oraz wybrane odpowiednie stanowisko i podłoże, trzeba wykopać dół ok. 80 cm głębokości oraz szerokości i zruszyć jego boki łopatą. Jeśli gleba jest bardzo uboga w składniki odżywcze, można dno tak wykopanego dołu wyłożyć kompostem, a następnie warstwę tą przykryć ziemią. W tak przygotowane miejsce wsadza się sadzonkę oraz dokładnie ją zakopuje, ubijając starannie podłoże i obficie podlewając młode rośliny. Rokitnik sadzi się co 80-100 cm, a niektóre źródła podają nawet 1-2 m odległości, tak aby świeżo zasadzone krzewy miały miejsce na rozrost.

Rokitnik pospolity – rozmnażanie

Rozmnażanie rokitnika odbywa się głównie na jeden sposób poprzez nasiona. Nasiona takie pozyskuje się z owoców, oczyszcza z miąższu, opłukuje oraz wysusza, a następnie poddaje trzymiesięcznej stratyfikacji. Po tym czasie można je wysiewać wiosną (kwiecień-maj), pokrywając niewielką warstwą piasku. Dopiero po około 3-4 latach po wysiewie, zbiera się sadzonki. Należy przy tym pamiętać, aby wraz z okazami żeńskimi sadzić również odpowiednią ilość okazów męskich, jeśli chce się nadal uzyskiwać owoce ze swoich rokitników. Rozmnażanie rokitnika jest również możliwe poprzez pobieranie sadzonki z odrostów korzeniowych, chociaż ten sposób stosowany jest na niewielką skalę.

Choroby i szkodniki najczęściej atakujące krzew liściasty

Rokitnik, jak każdy krzew liściasty, posiada swoich osobistych wrogów. Najbardziej zagrażające tej roślinie są grzyby z rodzaju fusarium i werticillium, które powodują zasychanie roślin oraz liczne straty mogące sięgać nawet 100% uprawy. Często również atakują je szkodniki, z których największym zagrożeniem są mszyca rokitnikowa, nasionnita rokitnikowa, miodówka rokitnikowa oraz trocinarka torzyśniad.

Właściwości lecznicze oraz zastosowanie rokitnika

Właściwości lecznicze

Rokitnik to krzew liściasty, który poza walorami ozdobnymi posiada drogocenne właściwości lecznicze. Zarówno owoce, jak i liście posiadają wiele cennych substancji, które wykorzystywane są w medycynie oraz kosmetyce. Z rokitnika wytwarzany jest sok, nalewka czy olej z rokitnika, które posiadają pozytywne opinie wielu użytkowników stosujących je na różne dolegliwości. Owoce rokitnika to bogate źródło witaminy C, dlatego sok z owoców rokitnika warto włączyć do diety zwłaszcza jesienią. Jeśli interesuje cię także nalewka z derenia, w tym artykule znajdziesz przepisy.

Owoce i liście rokitnika

Owoce i liście rokitnika to największe źródło bogatych substancji wartości odżywczych. Posiadają one bardzo wysoki poziom witaminy C, która utlenia się wolniej niż w innych owocach. Poza tym zawiera również witaminy K, P, E, D, A, F oraz B, a także składniki mineralne, takie, jak bor, mangan, żelazo oraz kwas foliowy, cukry, karoteny, flawonoidy, garbniki i antocyjany. Składniki te sprawiają, że owoce rokitnika mają właściwości antyseptyczne, utleniające, wzmacniające układ odpornościowy oraz chroniące przed infekcjami górnych dróg oddechowych. Owoce i liście rokitnika zawierają również niezastąpione aminokwasy (loeucyna, lizyna, walina, izoleucyna, metionina, fenyloalanina, treonina), a także stanowią źródło kwasów omega-3, -6, -7 i -9 oraz adaptogenów – związków poprawiających funkcjonowanie układu odpornościowego.

Olej z rokitnika

Olej z rokitnika uzyskiwany jest z pestek tej rośliny i stanowi naturalny koncentrat tokoferoli oraz karotenoidów. Zawiera on wysoki poziom witamin A, C i E, składników mineralnych (żelaza, potasu, fosforu i wapnia) oraz związków fenolowych, garbników, kwasów organicznych (jabłkowy, maleinowy, szczawiowy, winowy), czy też nienasyconych kwasów tłuszczowych, aminokwasów i fitosteroli. Ilość tych składników zależy w dużej mierze od stopnia dojrzałości owoców, ich wielkości, klimatu, w którym dorastał rokitnik zwyczajny czy czasu zbioru owoców oraz technik ich przetwarzania itp. Te związki zaś powodują, że olej z rokitnika z powodzeniem stosowany jest zarówno w medycynie, jak i kosmetyce, jako składnik leków oraz kosmetyków. Niemniej olej z rokitnika posiada wiele cennych właściwości m.in.: właściwości antyoksydacyjne, antynowotworowe, obniża poziom cholesterolu, glukozy, ciśnienia krwi oraz agregacji płytek, usprawnia funkcjonowanie układy krążenia, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, łagodząco oraz regeneracyjnie. Poza tym wygładza skórę i wyrównuje jej koloryt oraz zmniejsza zmarszczki, a także korzystnie działa w pielęgnacji włosów, co wykorzystywane jest głównie w kosmetyce.

Zastosowanie rokitnika

Wszystkie właściwości lecznicze oraz odżywcze, które posiada rokitnik pospolity stanowią o jego szerokim zastosowaniu zarówno w medycynie, kosmetyce, jak i w kuchni. Sok, nalewka, dżem czy olej z rokitnika coraz częściej goszczą dzisiaj w polskich domach, posiadając przy tym niezwykle pozytywne opinie. Popularność tej rośliny bowiem spowodowała, że nie tylko jest ona ceniona ze względu na swoje walory ozdobne, ale również na posiadane właściwości lecznicze, a wielu dzięki temu zdecydowało się na jej uprawę we własnym ogrodzie. Do najważniejszych sposobów zastosowania rokitnika należą:

  • Olej z rokitnika stosowany jest jako środek wspierający walkę z chorobą wrzodową żołądka oraz dwunastnicy, z biegunką oraz stanami zapalnymi narządów wewnętrznych.
  • Polecany dla kobiet w ciąży oraz karmiących.
  • Jako środek prewencyjny w przeziębianiach i grypie, wzmacniający układ odpornościowy (dzięki wysokiemu poziomowi witaminy C).
  • Jako środek wspomagający leczenie stanów zapalnych przewodu pokarmowego.
  • Jako środek regenerujący w oparzeniach, odmrożeniach lub odleżynach w leczeniu trudno gojących się ran oraz podrażnień i uszkodzeń naskórka.
  • Jako środek obniżający cholesterol, cukier oraz ciśnienie krwi.
  • W profilaktyce choroby niedokrwiennej serca.
  • W leczeniu aft, stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej, zapalenia spojówek.
  • W leczeniu hemoroidów.
  • W kuchni do przetworów: dżemów, galaretek, soków, win, nalewek (sok zastępuje cytrynę).
  • Suszone liście wykorzystywane są do przygotowywania naparów.
  • Jako składnik kremów przeciwzmarszczkowych.
  • Jako składnik preparatów nawilżających i pielęgnujących włosy oraz skórę głowy, zapobiegających wypadaniu włosów oraz powstawaniu łupieżu.
  • Jako składnik kremów na oparzenia słoneczne.

Jako składnik preparatów do opalania (likwiduje przebarwienia skóry).