Rozmaryn w doniczce - jego uprawa i rozmaite zastosowania kosmetyczne i kuchenne

Rozmaryn lekarski - ciekawostki

Rozmaryn lekarski to wiecznie zielona roślina lecznicza i ozdobna znad Morza Śródziemnego, gdzie dorasta do dwóch metrów wysokości. W ogrodzie nie osiąga rozmaryn takich rozmiarów - nie przekracza zazwyczaj półtora metra. Krzewy rozmarynu występują dziko w siedliskach suchych i skalistych, w formacjach krzewinkowych nazywanych garigiem. Rozmaryn oraz pozostałe popularne zioła rośnie również w innych częściach Europy, a także w Azji Mniejszej, Afryce Północnej oraz Ameryce Południowej. Reprezentuje rodzinę wargowych, z której wiele roślin wykazuje zdolność syntezy olejku. Nazwa rosmarinus pochodzi prawdopodobnie z połączenia słów ros, czyli rosa (róża) i marinus - związany z morzem. Dzięki obecności żywicy oraz olejku lotnego rozmaryn lekarski wydziela orzeźwiający zapach. Smak ma natomiast gorzkawy, korzenny i nieco cierpki.

Rosmarinus officinalis w czasach starożytnych był otaczany szczególnym kultem. Znane były już wówczas właściwości lecznicze rozmarynu. Roślinkę tę poświęcono bogini Afrodycie i Wenus, a Rzymianie wieńczyli rozmarynem domowe bóstwa opiekuńcze Lary. Osoby zdające egzamin nosiły we włosach girlandy z rozmarynu na szczęście. Roślina ta weszła też do mitologii rzymskiej. Rozmaryn lekarski w Rzymie nazywano libanotis, od imienia legendarnego młodzieńca Libanosa, który został zamieniony przez bogów w ziele rozmarynu właśnie. Dla ludzi antyku, którzy każdą roślinę niebędąca krzewem lub drzewem uważal za zioło, rozmaryn był symbolem wierności, przyjaźni i pamięci. Wplatano go w bukiety i wieńce ślubne oraz pogrzebowe. Zwyczaj ten odziedziczyli później obywatele średniowiecza i odnieśli go do zwierząt. Ozdabiano rozmarynem głowę dzika, będącego głównym daniem w kuchni bożonarodzeniowej. Karmiono też rozmarynem owce, by miały smaczne mięso.

Z rozmarynem wiązano wiele przesądów. Wierzono na przykład, że rosmarinus officinalis potrafi dać szczęście tym, którzy mieli złe sny. Był bowiem symbolem sennego smutku. W niektórych krajach miał też odpędzać złe duchy. Rozmaryn w kuchni i jadalni miał również znaczenie symboliczne. Jedzenie miało dobry smak, kiedy jadło się je łyżką wystruganą z drewna rozmarynu. W Europie był rozmaryn symbolem płodności i śmierci. Wkładano go do trumien osób niezamężnych, by odpędzić złe moce. Przyozdabiano nim także groby. W dawnej Polsce panny młode wkładały na głowę wieńce z rozmarynu, ponieważ roślina ta miała zagwarantować małżeńską wierność. Spotykano rozmaryn w ogrodzie polskim już dwieście lat temu. Uprawa rozmarynu miała wówczas służyć celom ozdobnym i leczniczym. Rozmaryn i inne zioła może stanowić także ciekawy element dekoracyjny.

Zastosowanie rozmarynu w domowej uprawie

Właściwości lecznicze rozmarynu zaowocowały uprawą rośliny na większych areałach również w Polsce. Rozmaryn lekarski można hodować też w ogrodzie, na balkonie, a nawet w domu. Planując rozmarynowy kącik, warto pamiętać, że roślina pochodzi z łagodnego klimatu Morza Śródziemnego. Rozmaryn jest szczególnie wrażliwa na brak światła. W gruncie rośnie na glebach przepuszczalnych, niezbyt wilgotnych, w pełnym słońcu i w miejscach osłoniętych od wiatru. Na słonecznym stanowisku gromadzą się w liściach olejki eteryczne i osiągają wysokie stężenie. Ponieważ w stanie naturalnym rozmaryn rośnie w basenie Morza Śródziemnego, jest wrażliwy na mróz. W naszym klimacie warto więc posadzić go w doniczce, a dopiero latem w ogrodzie. Wyhodowany w doniczce dorasta do czterdziestu centymetrów.  Własna uprawa sprawi, że w każdej chwili można będzie wykorzystać właściwości lecznicze rozmarynu w celu przygotowania naparu, który pomoże w gorączce albo w biegunce. Tutaj znajdziesz więcej ziół i roślin leczniczych, które warto uprawiać.

Najbardziej aromatyczny jest rozmaryn świeży. Uszczykujemy go w takich ilościach, jakie są nam potrzebne. Zbiór liści do przechowania przeprowadzamy podczas kwitnienia lub nieco później. W praktyce jest to okres od czerwca do sierpnia. Zbieramy liście z najmłodszymi pędami podczas ciepłej i słonecznej pogody. Suszymy rozmaryn na siatkach, w temperaturze nieprzekraczającej trzydziestu pięciu stopni Celsjusza. Dobrym sposobem jest też związanie gałązek w pączki i rozwieszenie w suchym, przewiewnym miejscu. Jeśli ziele jest przechowywane w szczelnie zamkniętych i chronionych przed światłem naczyniach, cenne właściwości rozmarynu utrzymają się nawet przez rok.

Rozmaryn lekarski rozmnaża się wiosną przez sadzonki ucięte ze starszych roślin albo przez podział kłączy. Ukorzenia się je w wilgotnej ziemi ogrodowej lub piasku. Optymalny miesiąc na pobieranie sadzonek rozmarynu to maj. Odcinamy wówczas fragment pędu umiejscowiony jak najbliżej głównego pędu rośliny matecznej. Obrywamy liście i zanurzamy koniec sadzonki w preparacie ułatwiającym ukorzenienie, strzepując jego nadmiar. Wciskamy sadzonkę dolnym końcem do mniej więcej 1/3 jej wysokości w podłoże. Sadzimy później do gruntu w dużych, nawet czterdziestocentymetrowych odstępach. Można też wysiać rozmaryn z nasion.

Zastosowanie rozmarynu w kosmetyce

W dawnej Polsce właściwości lecznicze rozmarynu wykorzystywano przede wszystkim w zabiegach kosmetycznych. Robiono z kwiatów syrop, który miały działać zmiękczająco i wygładzająco na skórę, a nawet niwelować guzy na twarzy. Z kolei wino rozmarynowe miało podobno wpływ na zachowanie młodości. W średniowieczu lecznicze właściwości rozmarynu wykorzystywano do kąpieli w chorobach kobiecych. Dziś wiadomo, że zastosowanie rozmarynu w kąpieli nadaje skórze jędrności, odkaża i działa uspokajająco na organizm. Na wzmocnienie włosów można natrzeć skórę głowy naparem z rozmarynu, przygotowanym z jednej łyżeczki ziela zalanego ½ szklanki wrzątku i parzonego pod przykryciem przez piętnaście minut. Najlepsze przepisy na domowe kosmetyki z wykorzystaniem rozmarynu lekarskiego cieszą się niesłabnącą popularnością. Tym bardziej, że nie jest on trudny w uprawie, a w niektórych rejonach świata występuje także w stanie dzikim.

W kosmetyce wykorzystuje się dziś bakteriobójcze, odkażające, tonizujące i odżywiające skórę właściwości rozmarynu. Zawierają go preparaty pielęgnujące cerę trądzikową i tłustą, a także kremy przeciwzmarszczkowe. Właściwości kojące i przeciwutleniające ma też kwas rozmarynowy, który chroni przed szkodliwym promieniowaniem UV i działa przeciwwirusowo i przeciwalergicznie. Naparem z rozmarynu można płukać ciemne włosy. Do celów kosmetycznych uprawia się rozmaryn na południu Europy, w północnej Afryce oraz w Rosji i Anglii.

Z rozmarynu pozyskuje się cenny olejek lotny, wykorzystywany w kosmetyce do produkcji wody kolońskiej, mydła, szamponu, płynów tonizujących, maseczek kosmetycznych i okładów ściągających. Olejek rozmarynowy działa pobudzająco, antyseptycznie i przeciwbólowo. Poleca się go w aromaterapii i podczas masażu ciała w bólach reumatycznych. Wystarczy do wanny wlać kilkanaście jego kropli. Zapach olejku jest też podobno lekkim afrodyzjakiem. Olejek rozmarynowy znany był już przed naszą erą, ale jego właściwości zostały opisano dopiero w roku 1300. W wieku XV rozpoczęto produkcję perfum z wykorzystaniem olejku rozmarynowego. Ekstrahowano z kwiatów rozmarynu związki zapachowe stosując destylację alkoholową.

Rozmaryn lekarski ma drobne listki i jasnofioletowe do bladoniebieskich malutkie groniaste kwiatuszki. Niebieski kolor kwiatów ma zawdzięczać podobno ingerencji Matki Boskiej, która w trakcie ucieczki do Egiptu rozwiesiła na nim swój płaszcz. Spotyka się też rozmaryn kwitnący na biało. Ziele to kwitnie od marca do maja i powtarza kwitnienie jesienią.

Właściwości lecznicze rozmarynu

Właściwości lecznicze rozmarynu służyły dawniej wielu różnym celom. W antyku stosowano rozmaryn do zabiegów poronnych. Plastry, wonne odwary i preparaty rozmarynowe stosowano na wrzody, stany zapalne, trudno gojące się rany, a także jako lek na padaczkę, żółtaczkę, skąpomocz, hemoroidy itd. Popiołem z rozmarynu czyszczono zęby. Zalecano też na kaszel i suchoty palenie cygar z liści rozmarynu, a wywar z ziela jako lekarstwo na łysinę. Lecznicze właściwości rozmarynu wykorzystywano też w herbatkach, które miały łagodzić bóle i pomagać w przeziębieniach. Wino z tej rośliny miało podobno leczyć epilepsję, a sok pomagał na choroby oczu.

Choć naukowa medycyna traktuje z dystansem dawne zastosowanie rozmarynu, również dziś jest to ziele przydatne w domowej apteczce. Właściwości lecznicze rozmarynu pomagają w zwiększeniu ilości soku żołądkowego oraz pobudzeniu apetytu. Ziele działa rozkurczowo, a także hamująco na rozwój bakterii oraz napotnie i wykrztuśnie. Rozmaryn w kuchni, zastosowany jako przyprawa, wzmacnia też układ nerwowy. Okłady z rozmarynu łagodzą bóle reumatyczne i poprawiają krążenie krwi. Liście lub olejek rozmarynowy wchodzą w skład wielu produktów przeciwgośćcowych, ponieważ wywołują przekrwienie skóry. Odwar z liści rozmarynu uspokaja nerwy, zwłaszcza w okresie przekwitania. Właściwości lecznicze rozmarynu wykorzystuje się też w zaburzeniach krążenia oraz w celu pobudzenia układu nerwowego. W warunkach domowych wykorzystuje się rozmaryn przy niedokrwistości. Preparatów z rozmarynem nie wolno podawać kobietom w ciąży i dzieciom do lat sześciu. Wiedziano o tym już w średniowieczu i przestrzegano przed używaniem rozmarynu przez matki karmiące.

Właściwości lecznicze rozmarynu wykorzystuje się też w weterynarii. W leczeniu zwierząt używany bywa rozmaryn w postaci naparów w schorzeniach wątroby, w niestrawności i wzdęciach oraz jako lek uspokajający. Naparem z rozmarynu można także smarować obolałe miejsca zaatakowane przez choroby reumatyczne.