Sałata

Sałata - opis, odmiany, sadzenie, pielęgnacja, porady

Sałata to samo zdrowie. Jako zielona roślina warzywna pełni ważną rolę w diecie. Zawiera witaminy i liczne składniki odżywcze. Sałata masłowa, lodowa, rzymska są niezbędnym składnikiem sałatek. Poznaj pochodzenie oraz rodzaje salaty i dowiedz się, czy można ją uprawiać w przydomowym warzywniaku. Doradzamy jak uprawiać sałatę, aby mieć świeże warzywo na stół.

Sałata - gatunki i odmiany

Sałata pochodzenie i gatunki

Zielona sałata, która gości na naszych stołach, to sałata siewna należąca do rodziny astrowatych. Roślina na nie występuje dziko, lecz tylko w formie hodowlanej. To smaczne warzywo zostało wyhodowane przez człowieka z sałaty kompasowej, która jest pospolicie występującym chwastem. Co ciekawe, sałata kompasowe jest rośliną trującą, gorzką w smaku i kolczastą. Przed wiekami wyselekcjonowano okazy pozbawione goryczy i kolców i z nich wyhodowano sałatę siewną. Zielona sałata znana była już w sztuce kulinarnej Starożytnego Egiptu, Rzymu i Grecji.

Sałata należy do rodziny astrowatych i obejmuje około 100 gatunków roślin. Rośliny te obecnie bytują na całym świecie, zaś w Polsce są uprawiane lub introdukowane. Większość z nich rośnie na łąkach, przydrożach, nieużytkach. Sałata kompasowa, będąca przodkiem sałaty liściastej, jest pospolitym chwastem porastającym nieużytki, przydroża i miejsca ruderalne. Spośród sałat, jedyną rośliną jadalną jest sałata siewna. Nieliczne gatunki sałat wykorzystywane są w zielarstwie.

Właściwości odżywcze sałaty

Sałata siewna posiada wszystkie witaminy, z wyjątkiem D i K, oraz liczne składniki odżywcze. Zawiera kwas foliowy oraz magnez, potas i mangan. Jest też niskokaloryczna i ma liczne właściwości prozdrowotne, dlatego też warto ją włączyć do diety.

Chlorofil zawarty w sałacie ma właściwości bakteriobójcze. Sałata posiada również liczne antyoksydanty, które zapobiega zwyrodnieniu plamki żółtej. Ponadto uspokaja i dobrze wpływa na zdrowie układu nerwowego. Poprawia metabolizm, dlatego też jej spożycie sprzyja odchudzaniu. Pomaga obniżyć poziom złego cholesterolu i oczyścić organizm.

Sałata w sztuce kulinarnej - rodzaje i odmiany

Sałata siewna posiada liczne odmiany, które mają różne zastosowanie kulinarne. Sałata dzieli się na 4 grupy botaniczne:

• sałata głowiasta, do której zalicza się sałata lodowa, masłowa,
  • sałata masłowa - jest to sałata głowiasta o wiotkich, miękkich liściach. Tworzy zwartą główkę. Charakteryzuje się krótkim okresem przechowywania.
  • sałata lodowa, tworzy zwartą główkę, jest krucha i można ją długo przechowywać.
• sałata rzymska, ma długie, ciemnozielone liście,
• sałata dębolistna została sztucznie wyhodowana przez człowieka, ma czerwono-bordowe lub zielone liście o pofalowanych brzegach,
• sałata łodygowa.

Sałata jest blisko spokrewniona z cykorią, endywią czy sałatą cykoriową. W sztuce kulinarnej za sałatę uważa się także rukolę i roszponkę, chociaż należą one do innej rodziny roślin i z sałatą nie mają nic wspólnego. .

Sałata pełni ważną rolę w kuchniach świata i wykorzystywana jest na surowo, przede wszystkim do sałatek. Delikatne i kruche liście sałaty nie nadają się do gotowania, dlatego też jada się ją na świeżo w sałatkach lub jako dodatek do kanapek. W XX wieku w Polsce znana była tylko jedna sałata zielona. Jadano ją głównie jako surówkę do obiadu z dodatkiem śmietany i soli lub cukru. Później, wraz z większą świadomością zwiększenia warzyw w diecie, sałata stała się głównym dodatkiem do kanapek jako zielony element. Obecnie różne rodzaje sałaty wykorzystywane są głównie do sałatek ze świeżych warzyw. Sałata nadaje kruchości każdej sałatce, dzięki czemu stała się niezbędnym elementem większości przepisów na sałatki ze świeżych warzyw. Nie dodaje jej się natomiast do sałatek z warzyw gotowanych, czy sałatek śledziowych. Najsłynniejsze przepisy, w których sałata gra główną rolę, to sałatka Cezar z sałatą rzymską lub sałatki śródziemnomorskie z różnymi odmianami sałat. Co ciekawe, sałatę lodową można kisić. Kisi się również łodygę sałaty łodygowej.

Uprawa sałaty w ogrodzie

Jakie wymagania sałata stawia przed rolnikiem

Sałata uprawiana jest w gruncie i w szklarniach oraz pod folią. Ma krótki okres wegetacji, dlatego też w rolnictwie uprawiana jest jako przedplon lub poplon. Co ciekawe, sałatę można uprawiać w przydomowym warzywniaku, a nawet w skrzynkach na balkonie.

Sałata ma nieduże wymagania uprawowe i jest rośliną łatwą w uprawie. Jednak smak sałaty i kruchość lub miękkość liści w dużej mierze zależy od warunków uprawowych. Dlatego też jej uprawa jest pracochłonna, gdyż wymaga dostosowania się do warunków pogodowych. Dużą rolę odgrywa temperatura, która musi być odpowiednia dla poszczególnych odmian sałaty. W uprawie sałaty ważne jest, aby wytworzyły się regularne główki. Zbyt wysoka temperatura lub spadki temperatury mogą spowodować, że roślina wytworzy pędy kwiatostanowe i tym samym utraci swój kształt i wartość handlową. Dlatego też w czasie długotrwałych upałów zalecane jest zakrywanie grządek sałaty przed palącym słońcem.

Sałata nie ma dużych wymagań glebowych, jednak najsmaczniejsze liście wyrastają na glebie wilgotnej, żyznej i próchniczej. Susza z kolei powoduje, że liście sałaty stają się mniej kruche i gorzkawe. Sałata wymaga regularnego podlewania. Jednak nie znosi zalegania wody w podłożu, które powoduje gnicie główek.

W rolnictwie sałatę najczęściej uprawia się z rozsady, w pomieszczeniu, w szklarni lub pod folią. Ważne jest utrzymanie odpowiedniej temperatury od 10 do 15 stopni. Wykonywanie rozsady można zacząć już w połowie lutego. Nasiona sadzi się bardzo płytko. Sadzonki powstają w ciągu 1 - 2 miesięcy. Następnie sałatę sadzi się w gruncie, po wcześniejszym zahartowaniu sadzonek. Uprawa w szklarni lub pod folią pozwala na produkcję przez cały rok.

Wymagania uprawowe sałaty:

• gleba gliniasto- piaszczysta, odmiany późne dobrze rosną na ciężkich glebach,
• źle rośnie na glebie piaszczystej i suchej,
• wymaga nawożenie kompostem lub obornikiem,
• stanowisko słoneczne lub półcieniste.

Pielęgnacja upraw sałaty polega na odchwaszczaniu, zwalczaniu szkodników, nawożeniu dolistnym i nawadnianiu.

Najlepsze sposoby uprawy sałaty w ogródku przydomowym

Sałata idealnie nadaje się do uprawy w przydomowym warzywniaku, gdyż nie wymaga dużo miejsca. Jednak uzyskanie odpowiednio dorodnych główek wymaga doświadczenia, które nabywa się z czasem. Aby uzyskiwać regularnie zbiory na swój stół, najlepszym rozwiązaniem jest wysiew partiami. Dzięki temu sałata na grządce w ogrodzie będzie dojrzewać w różnym czasie i zapewnimy sobie świeże warzywo przez całe lato. Sałatę możemy wysiać bezpośrednio do gruntu lub przygotować rozsadę w domu. Przygotowanie rozsady przyspieszy proces uzyskania dojrzałej sałaty. Ponadto przygotowane z rozsady sadzonki możemy posadzić w ogrodzie w miejscu, które akurat jest dostępne.

Sałata nie wymaga dużej grządki. Najlepiej jest uprawiać ją na małych grządkach i zbierać liście, tyle ile potrzebujemy do sałatki. Liście sałaty ścinamy około 2 cm od gruntu. Po 7 - 8 tygodniach roślina odbije i możemy znowu zebrać plon. Sałatę możemy także wykorzystać dekoracyjnie, wypełniając nią miejsca po innych, już zebranych roślinach, lub sadząc ją w rzędzie na obrzeżu grządki.

Sałata została wyhodowana z dzikiej sałaty kompasowej i nie występuje w przyrodzie. Sałata siewna jest jedynym gatunkiem sałat wykorzystywanym spożywczo. Ma szerokie zastosowanie kulinarne, dużo witamin i składników odżywczych. Jest to roślina łatwa w uprawie.

Ogród lub działka to idealne miejsca do pielęgnowania różnych roślin. Wiele z nich to ciekawe gatunki ozdobne. Nie należy jednak zapominać o uprawie warzyw. Są, bowiem naturalnym źródłem witamin, dostarczają też wartości odżywcze. Jednym z najchętniej sadzonych jest sałata występująca pod różnymi postaciami. Warto, więc dowiedzieć się o niej nieco więcej. Jakie odmiany są najpopularniejsze? Czy jest to wymagające warzywo? Poniżej odpowiadamy na te pytania.

Sałata, jej charakterystyka, odmiany i właściwości

Salata to nazwa określająca rodzaj jednorocznych roślin należących do licznej rodziny astrowatych. Są to gatunki pochodzące z terenów Europy i Azji o umiarkowanym klimacie. Typowym przedstawicielem tej grupy, występującym wyłącznie w uprawie, jest sałata siewna. Sporą popularnością cieszy się też sałata masłowa. Pierwsza z wymienionych jest rośliną mogącą dorastać do 80-150 cm w okresie, gdy łodyga wytwarza pędy kwiatostanowe. Kształt i kolor liści zależą od odmiany. Najczęściej jednak są jasno lub ciemnozielone. Ważne jest też to, że mają szerokie zastosowanie kulinarne. Mogą być spożywane na surowo lub dodawane do innych potraw.

Sałata zawiera wartości odżywcze, co może zdziwić wiele osób. Dlatego, że w powszechnym mniemaniu to warzywo oferuje tylko walory smakowe. Warto, więc wiedzieć, że praktycznie każda zielona sałata jest źródłem witamin B, E oraz C. Zaopatruje organizm w żelazo, wapń, sód, miedź, cynk i magnez. Interesujące nas warzywo zawiera silne przeciwutleniacze chroniące przed zwyrodnieniem plamki żółtej. Wykazuje też właściwości bakteriobójcze, wzmacnia system odpornościowy, poprawia trawienie i odkwasza organizm.

Jakie rodzaje sałat można z powodzeniem uprawiać w ogrodzie czy na działce? Jak już wspomnieliśmy sporą popularnością cieszy się sałata masłowa. Jej główki są otoczone rozłożystymi liśćmi. Są delikatne, jasno lub ciemnozielone, rzadko czerwonawe. Kolejne miejsce na naszej liście zajmuje sałata lodowa zwana też kruchą. Zawiązuje twarde główki składające się z gładkich lub pęcherzykowatych liści. Warta uwagi jest też sałata rzymska. Jej liście są całobrzegie lub ząbkowane, mięsiste i rosnące w górę. Ta odmiana charakteryzuje się słodkim, nieco orzechowym smakiem.

Uprawa sałaty w gruncie

Wymienione powyżej rodzaje sałata zawierają witaminy, żelazo i inne minerały. To nie jedyne cechy, które je łączą. Warto wiedzieć, że te warzywa mają bardzo podobne wymagania uprawowe. Sałata rzymska i inne odmiany mogą być uprawiane z siewu lub rozsady. Wysiew wykonuje się wiosną w dwutygodniowych odstępach. Pomiędzy nasionami zachowuje się 20-30 centymetrowe odstępy. Gdy wytworzą 3-4 liście, przeprowadza się przerywkę mającą na celu pozostawienie odległości między siewkami wynoszącą 20-25 cm. Tymczasem rozsady hoduje się w doniczkach w lutym, końcem marca, w połowie kwietnia lub w lipcu. Gdy sadzonki osiągną 6-10 cm wysokości przenosi się je do gruntu.

Każda zielona sałata lubi gleby żyzne, próchniczne, przepuszczalne i wilgotne. Wymagania wodne są dość duże, lecz zbytnia wilgotność prowadzi do gnicia roślin. Odczyn podłoża musi być zbliżony do obojętnego. Dodatkowo stanowisko powinno być spulchnione, ciepłe, nasłonecznione i osłonięte przed wiatrem. Sałata kiełkuje w temperaturze 15-20°C, wschodzi w 15-18°C, główki zawiązuje w 12-14°C. Wytrzymuje przy tym lekkie przymrozki. 

Sałata lodowa czy inne, opisane tu odmiany wymaga pewnych zabiegów pielęgnacyjnych. Podstawą jest regularne odchwaszczanie i delikatne spulchnianie gleby. Odmiany uprawiane we wczesnych terminach przykrywa się folią perforowaną w celu przyspieszenia zbiorów. Ważne jest też podlewanie, przeprowadza się je regularne pamiętając by było umiarkowanie obfite. Jeśli chodzi o nawożenie to pierwsze wykonuje się jeszcze przed posadzeniem roślin. Wykorzystuje się do tego wieloskładnikowy nawóz naturalny lub kompost. Po tym przeprowadza się nawożenie pogłówne saletrą amonową.Można, więc stwierdzić, że uprawa sałaty nie należy do najtrudniejszych.

Kulinarne zastosowanie sałaty

Wspominaliśmy już, że sałata ma wiele kulinarnych zastosowań. Nie ma tu większego znaczenia jej odmiana, choć każda ma nieco inne walory smakowe. Warzywo można, więc spożywać na surowo, na przykład, jako dodatek do kanapek. Jest też znakomitym dodatkiem do różnego rodzaju sałatek. Takich jak na przykład klasyczna sałata masłowa ze śmietaną będąca uzupełnieniem obiadu. Każda odmiana sałaty doskonale komponuje się z pomidorami, ogórkami, rzodkiewką.

Sałata rzymska, lodowa, masłowa czy siewna to rośliny głowiaste z rodziny astrowatych. Można je siać lub sadzić od wczesnej wiosny do późnego lata. Nie sprawiają większych problemów w trakcie uprawy. Trzeba zapewnić im odpowiednie stanowisko, regularne podlewanie i odchwaszczanie. Odwdzięczą się ciekawym smakiem, licznymi wartościami odżywczymi oraz niską kalorycznością. Opisane cechy są świetną zachętą do zaproszenia różnych odmian sałaty do ogrodu lub na działkę.