Spotkanie w lesie z łosiem – atrakcja czy powód do strachu?

Coraz łatwiej o spotkanie z łosiem

Nie wdając się w szczegółowe analizy bliższej i dalszej historii łosia na obszarze Polski, można krótko stwierdzić, że przełomowy dla tego gatunku okazał się rok 2001. Ministerstwo Środowiska wprowadziło wtedy moratorium na odstrzał łosi, co spowodowało stały wzrost ich krajowej populacji. Podczas gdy szacunkowa liczba łosi przed zawieszeniem polowań wynosiła w Polsce ok. 2000 sztuk, to w roku 2012 wzrosła do 10 000 osobników, a w ubiegłym roku sięgnęła liczby 34 500. Można powiedzieć, że w XXI wieku stan łosi w Polsce powiększył się 17 razy.

Jednocześnie, w tym samym okresie, bardzo znacząco powiększył się obszar występowania w Polsce łosi. W pierwszym roku objęcia łosi ochroną odnotowano ich obecność w mniej niż 9% obwodów łowieckich, a po 22 latach były już w prawie połowie obwodów. Łosie występują najliczniej w północno-wschodniej i wschodniej Polsce. W kilku okręgach stwierdzono wysokie stany ponad 10 osobników/1000 ha powierzchni leśnej. Brak łosi odnotowano tylko w 5 okręgach na południowym zachodzie Polski. Biorąc pod uwagę stały wzrost liczebności tego gatunku, można zakładać, że w ciągu najbliższych lat łosie będą spotykane w całym kraju. Sprawdź także Porady, co zrobić, jeśli zabłądzi się w lesie.

Olbrzym z bagien i mokradeł

Łoś jest największym przedstawicielem rodziny jeleniowatych na świecie, a spotykany w Polsce łoś europejski jest określany jako jeden z kilku podgatunków Alces alces. Podczas gdy europejskie łosie osiągają masę ciała ponad 500 kg, osobniki na Kamczatce dorastają do 800 kg. Jedne i drugie zdecydowanie ustępują jednak łosiom alaskańskim, które mogą ważyć nawet tonę.

Łoś jest zwierzęciem typowo leśnym, preferującym rozległe, podmokłe lasy z mokradłami, zbiornikami wodnymi i polanami. Lubi bagna, bory bagienne, olsy i zarośla wierzbowe. Łatwo przystosowuje się do warunków środowiska i bez problemu osiedla się w lasach zagospodarowanych.

Wyjątkowo długie nogi łosia ułatwiają mu brodzenie po bagnach, wodzie i śniegu, i wraz z długą szyją umożliwiają obgryzanie roślin do wysokości ponad 2 m nad ziemią. Zwierzę potrzebuje latem 30-50 kg pokarmu dziennie i około 10 kg zimą. Zjada trawy i turzyce, liście, krótkopędy i pączki roślin drzewiastych. Żeruje też na roślinności wodnej, nurkując do 5 m i pozostając pod wodą do 50 sekund.

W odróżnieniu od jeleni, łosie nie zbierają się w wielkie chmary, a byki nigdy nie gromadzą haremu. Łoś-byk może pozostawać w jednym sezonie z dwiema lub trzema klępami, ale nie jednocześnie. Bukowisko (okres godowy łosi) odbywa się we wrześniu i październiku.  Cielęta rodzą się w maju i na początku czerwca.  

Krótki kalendarz łosia

• Styczeń – marzec: ubiegłoroczne cielę pozostaje nadal z klępą; byk zrzuca poroże (starszy wcześniej, młody później).
• Kwiecień/maj – klępa przepędza ubiegłoroczne cielę; okres porodu; okres kamienia; nakładanie nowego poroża przez byka; zmiana sukni (okres linienia okrywy włosowej).
• Czerwiec – koniec okresu porodowego; okres karmienia; okres wychowywania młodych; wzrost nowego poroża; zmiana sukni.
• Lipiec – okres karmienia; okres wychowywania młodych; początek wycierania poroża; zmiana sukni.
• Sierpień – okres karmienia; okres wychowywania młodych; koniec wzrostu poroża; czas wycierania poroża.
• Wrzesień – okres karmienia; okres wychowywania młodych; koniec wzrostu poroża; koniec wycierania poroża; początek bukowiska.
• Październik – okres karmienia; wychowywanie młodych; bukowisko.
• Listopad/grudzień – cielę pozostaje nadal przy matce; byk zrzuca poroże (starszy wcześniej, młody później).

Kiedy łoś może być niebezpieczny?

Łoś jest wielkim zwierzęciem o masie ciała dochodzącej do 700 kg i nieprawdopodobnie silnym. Chociaż robi wrażenie powolnego i leniwego, potrafi biec 30 km/h, a nawet prędzej. W konfrontacji z nim człowiek nie ma najmniejszych szans. Łoś atakuje kopnięciami i pchnięciami porożem, co może się skończyć bardzo tragicznie. Niektórzy uważają, że łosie są bardziej niebezpieczne niż niedźwiedzie i częściej zdarzają im się ataki na ludzi.

Łosie stanowią poważne zagrożenie nie tylko dla pieszych wędrujących po lesie, ale również dla kierowców. Wypadki z udziałem saren i dzików na drogach biegnących przez las nie są wprawdzie niczym nadzwyczajnym, ale zderzenie z łosiem stanowi zupełnie inny kaliber sprawy. Biorąc pod uwagę wielkość i masę tego imponującego zwierzęcia, łatwo przewidzieć fatalne skutki dla obu stron. Dla małego auta osobowego jest to porównywalne z frontowym uderzeniem w ścianę.

Znając tryb życia łosi można stwierdzić, że zasadniczo są dwa okresy w roku, kiedy te zwierzęta mogą być szczególnie niebezpieczne:

• Wiosna – O tej porze roku klępy (samice łosia) stanowią wyjątkowe zagrożenie, ponieważ muszą bronić swoich cieląt. Łoszaki rodzą się w maju i na początku czerwca, i chodząc po lesie trzeba mocno uważać, aby niechcący nie podejść się do nich zbyt blisko.
• Jesień – We wrześniu i październiku byki (samce łosia) rywalizują często o względy klępy i chociaż widowiskowe walki zdarzają się rzadziej niż u jeleni, to jednak żaden konkurent nie jest tolerowany. Byk-łoś nigdy nie gromadzi haremu, ale pozostając przez pewien czas z jedną klępą bez wahania zaatakuje intruza, który wejdzie mu w drogę, również człowieka. Należy zachować odległość co najmniej 30 m (a jeszcze lepiej 100 m), aby nie prowokować byka i nie rzucać mu wyzwania.

Jak rozpoznać, że łoś chce nas zaatakować?

O tym, czy spotkany w lesie łoś jest spokojny, czy zdenerwowany i agresywny, świadczą liczne sygnały ostrzegawcze. Właściwie odczytane, dają człowiekowi niepowtarzalną okazję do uniknięcia niebezpieczeństwa. Oto one:

• łoś zarzuca głowę do góry, podobnie jak robi to czasem koń;
• stroszy sierść na karku, garbie albo na zadzie;
• jeśli akurat żerował, zatrzymuje się nagle i patrzy na człowieka;
• oblizuje wargi, mlaszcze i szczęka zębami;
• oddaje mocz;
• pochyla głowę i powoli idzie w kierunku człowieka;
• widoczne są wyraźnie białka jego oczu;
• tupie nogami;
• kładzie po sobie uszy;
• chrząka, pomrukuje.

To są wyraźne oznaki, że łoś może cię zaatakować, ale czasami może stać się agresywny bez ostrzeżenia i bez tych sygnałów. Łosie bywają czasem kapryśne i niespodziewanie mogą zmienić swoje zachowanie. Nie należy dać się zwieść pozornemu spokojowi zwierzęcia. Najlepszym sposobem na uniknięcie konfrontacji jest wycofanie się i pójście w przeciwnym kierunku, obserwując cały czas łosia, dopóki nie znajdziesz się w bezpiecznym miejscu.

Jak uniknąć niebezpiecznej sytuacji z łosiem?

Oczywiście, nie zawsze da się każdą potencjalnie niebezpieczną sytuację przewidzieć i całkowicie jej uniknąć. Szczególnie kierowca może mieć czasem zwyczajnego pecha i przyjdzie mu zderzyć się z łosiem na drodze. Chodząc po lesie jako obserwator przyrody, zbieracz grzybów albo tak po prostu dla relaksu, powinno się jednak pewnych zasad przestrzegać - we własnym dobrze pojętym interesie. 

• Przede wszystkim należy pamiętać, że łoś jest dzikim zwierzęciem, a wobec dzikich zwierząt zawsze należy zachować najwyższą ostrożność.
• Ważne jest zachowanie bezpiecznego dystansu. Bliska obecność człowieka powoduje u dzikich zwierząt poczucie zagrożenia i wzrost czujności. Próg bezpiecznej odległości, który nie powoduje stresu u ptaków i ssaków jest większy, niż mogłoby się wydawać. Najmniejsze ptaki tolerują bezstresowo ludzi z odległości ok. 20 m, a duże, jak jastrzębie i orły, aż z 400 m. Wiewiórki i inne małe zwierzęta nic sobie nie robią z widoku człowieka z 50 m, ale duże ssaki, jak na przykład łosie, zmieniają swoje zachowanie, wyczuwając obecność człowieka aż z kilometra. Widząc łosia w lesie, należy zachować dystans przynajmniej 100 m.
• Można zrobić łosiowi zdjęcie, ale trzeba zachować ostrożność i upewnić się, że odległość jest bezpieczna. Mimo na ogół spokojnego usposobienia łosie łatwo się denerwują. Jeśli uznają, że naruszasz ich terytorium albo podchodzisz zbyt blisko, zwłaszcza do młodych, mogą się zestresować i próbować odpędzić intruza.
• W żadnym wypadku nie należy stawać między klępą i jej cielęciem – matka odbierze to jako zagrożenie i może w obronie dziecka interweniować.
• Natknąwszy się w lesie na łosia, a tym bardziej na klępę z łoszakami, należy zachowując spokój oddalić się na bezpieczną odległość, nie czekając na ostrzegawczą reakcję zwierzęcia.
• Psa należy zawsze trzymać na smyczy i nigdy nie pozwalać na pogoń za zwierzyną. Dobrze jest pamiętać o tym, że pies ze ścigającego zwierzynę może szybko sam stać się ściganym, a wtedy na pewno zwróci się do was o pomoc.
• Nie należy karmić łosia, ani innych dzikich zwierząt. Jeśli łoś przyzwyczai się do dokarmiania, staje się agresywny, kiedy nie dostanie oczekiwanego pożywienia. Agresję może skierować na dowolną osobę, także tę zupełnie niewinną.

Co należy robić, kiedy łoś zaatakuje?

Kiedy przypadkowo znajdziesz się w takiej niebezpiecznej sytuacji i zauważysz, że łoś ma zamiar zaatakować, powinieneś pamiętać o kilku rzeczach:

• Ukryć się – Upewnij się, czy możesz schować się gdzieś za najbliższym drzewem, kępą krzewów, płotem lub inną zasłoną, aby łoś nie mógł cię zobaczyć i stracił zainteresowanie. Kryjówka może też stanowić ochronę przed atakiem.
• Uciekać – Nawet jeśli łoś zaczyna podchodzić w twoją stronę powoli, powinieneś jak najprędzej i jak najdalej uciekać. W przeciwieństwie do niedźwiedzia,  spotkania wilka, a nawet psa, przed łosiem warto uciekać, ponieważ nie ma on zwyczaju gonić zbyt daleko. Jeśli teren jest odkryty, niektórzy radzą biec zakosami. Ciężkie i niezbyt zwinne zwierzę może się szybko zniechęcić do dalszej pogoni.
• Próbować zwierzę zatrzymać – Jeśli opcja ucieczki z jakichś względów nie wchodzi w grę, można atakującego łosia próbować zatrzymać, robiąc wrażenie większego, poprzez wejście na pniak lub kamień, głośne krzyki i agresywne wymachiwanie rękami albo kurtką.
• Zwinąć się w kłębek – Jeśli by się zdarzyło, że łoś powali cię na ziemię, zwiń się w kłębek i zasłoń głowę rękami i kurtką. W przypadku gdyby uderzył nogą, lepiej ochronisz głowę i wewnętrzne organy.
• Nie wstawać – Nawet jeśli łoś nie ma już ochoty na dalsze udowadnianie własnej przewagi, podnieś się z ziemi dopiero wtedy, gdy na dobre się oddali. W przeciwnym razie prawdopodobnie zaatakuje ponownie i może wyrządzić jeszcze większą szkodę.