Szarłat

Szarłat - opis, występowanie, wymagania, uprawa, porady

Skąd się wziął kolor amarantowy? Od rośliny zwanej amarantusem lub szarłatem, którego ozdobą są okazałe kwiatostany w bordowym kolorze. Nie każdy wie, że szarłaty od dawna zadomowiły się w naszym klimacie, choć niektóre z nich jako nieatrakcyjne chwasty. Przedstawiamy ciekawe gatunki szarłatów ozdobnych i doradzamy jak je uprawiać. Wyjaśniamy również dlaczego szarłat jest rośliną spożywczą i jakie ma właściwości prozdrowotne.

Szarłat - roślina ozdobna, chwast, roślina jadalna

Jak wygląda szarłat - gatunki i odmiany

Szarłat (Amaranthus) obejmuje około 70 gatunków, wśród których większość to rośliny jednoroczne. Rzadziej występują byliny. Najczęściej są to rośliny wysokie, strzeliste o wzniesionych łodygach. Ich charakterystyczną cechą są drobne kwiaty zebrane w strzeliste lub zwisające kwiatostany. Szarłat ozdobny, ogrodowy ma piękne kłosowe kwiatostany w kolorze bordowym. Właśnie od nazwy tej rośliny powstał kolor amarantowy. Roślina ta ma duże liście o różnym kształcie, zielone lub bordowe.

Niektóre szarłaty, jak szarłat biały czy szarłat szorstki, nie są atrakcyjne i rozrastają się jak pospolite chwasty. Rośliną ozdobną jest szczególnie szarłat zwisły i niekiedy szarłat wyniosły o ogromnych, bordowych kwiatostanach. Z szarłatu robi się również mąkę z amarantusa, która zawiera dużo białka i jest coraz bardziej popularna jako element zdrowej żywności.

Szarłat występuje głównie w strefie międzyzwrotnikowej. Jednak rozprzestrzenił się także w strefie umiarkowanej. W Polsce naturalnie nie występuje, zaś obecne tu gatunki są obce.

Gatunki szarłatu zadomowione w Polsce:

• szarłat biały (Amaranthus albus L.),
• szarłat komosowaty (Amaranthus blitoides S. Watson),
• szarłat prosty, sz. zielony (Amaranthus chlorostachys Willd.),
• szarłat siny (Amaranthus lividus L.),
• szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus L.).

Szczególnie nielubianym chwastem jest szarłat szorstki, jeśli rośnie na polach uprawnych, gdzie hoduje się okopowe, warzywa i kukurydzę. Szarłat, który wybiera żyzne gleby, konkuruje z roślinami uprawnymi o wodę i składniki odżywcze. Zazwyczaj jednak rośnie w zaroślach i na nieużytkach. Spotykamy go często w zaniedbanych nieużytkach miejskich. Zwalcza się go za pomocą herbicydów.

Pospolitym chwastem jest także szarłat prosty. Natomiast szarłat wyniosły jest rośliną uprawną. W niektórych ogrodach uprawiany jest jako roślina ozdobna, gdyż ma bordowe ubarwienie liści i kwiatów.

Szarłat - zastosowanie

Szarłat znajduje szerokie zastosowanie, nie tylko jako kwiat ogrodowy. Pochłania on dwa razy więcej dwutlenku węgla niż inne rośliny, dlatego też można go wykorzystać do zwalczania efektu cieplarnianego. Rośliny te są także od niedawna wykorzystywane w medycynie, gdyż z ich nasion pozyskuje się skwalen.

Niegdyś szarłat zwisły i szarłat wyniosły stanowiły pożywienie rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej. Z nieznanych przyczyn konkwistadorzy zabronili uprawy tej rośliny pod karą śmierci. Dlatego też uprawa ta zaginęła na wiele stuleci i została zastąpiona uboższą w wartości odżywcze kukurydzą. Właściwości szarłatu odkryto dopiero w XX wieku.

Szarłat dostępny jest na rynku w postaci mąki z amarantusa, nasion amarantusa lub amarantusa ekspandowanego. Nie zawiera glutenu, posiada zaś dużo białka. Dlatego też jest szczególnie ceniony przez wegetarian. Szczególnie wartościowymi składnikami amarantusa są lizyna, tryptofan i melatonina. Lizyna jest ważna w procesie wytwarzania kolagenu. Tryptofan odpowiada za prawidłową pracę układu nerwowego. Mąka z amarantusa świetnie nadaje się do wypieków, zaś ziarna można dodawać do sałatek lub zup. Co ciekawe, szarłat uprawia się także w Polsce, choć największe plantacje znajdują się w Ameryce i w Azji. W Polsce w celach spożywczych uprawia się głównie szarłat wyniosły, zaś zwisły tylko do celów dekoracyjnych. Największe uprawy szarłatu wyniosłego znajdują się w lubelszczyźnie.

Szarłat jako kwiat ozdobny w ogrodzie i doniczkowy na balkon

Szarłat jako roślina ozdobna - zastosowanie

W Polsce uprawia się 3 gatunki szarłatu jako kwiat ogrodowy:

• szarłat zwisły,
• szarłat wiechowaty, wyniosły,
• szarłat trójbarwny.

Szarłaty w ogrodzie można wykorzystać do obsadzania obwódki klombów, zaś wysokie rośliny jako tło dla mniejszych. Wysokie szarłaty jak szarłat wyniosły czy zwisły nadają się na tylną lub środkową część rabat, gdzie stanowią tło. Natomiast szarłat trójbarwny najlepiej sadzić w miejscu eksponowanym podkreślającym urok ogrodu. Szarłaty sprawdzą się przy ogrodzeniach lub wzdłuż ścian. Szarłat doniczkowy będzie ozdobą tarasu.

Co ciekawe, szarłat sprawdza się jako kwiat cięty do świeżych i suchych bukietów. Gdy kwiaty są w połowie zakwitnięte wyrywa się szarłat z korzeniami i wstawia do wody. Następnie odcina się korzenie. Dzięki temu szałat wytrzymuje w wazonie 5 - 7 dni. Roślina ta doskonale nadaje się do suszenia na suche bukiety.

Szczególnie dekoracyjny jest szarłat zwisły, który pochodzi z Azji. Dorasta do wysokości nawet 2 metrów, chociaż przeciętnie osiąga wysokość około 1 metra. Posiada bordowe gałązki i duże, zielone liście. Najbardziej dekoracyjny jest zwisający kwiat w postaci długich kłosów. Kwitnie od lipca do października. Nasiona szarłatu są jadalne. Z gatunku tego wyhodowano szereg ciekawych odmian różniących się kolorem i kształtem kwiatostanów. Niektóre prezentują kwiat zwisający, a inne wzniesiony. Niektóre mają purpurowe liście.

Ciekawą rośliną jest szarłat trójbarwny, który ma krzaczasty pokrój i dorasta do wysokości 80 cm. Nieco przypomina koleusa, z tym że, trójbarwne liście znajdują się na czubkach pędów. Jego dolne liście są zielone lub purpurowe, zaś czubki pędów tworzą barwną mozaikę z czerwienie i żółci. Wyhodowano liczne odmiany o różnych kolorach. Co ciekawe, kwiaty szarłatu trójbarwnego są niepozorne i nie mają charakteru dekoracyjnego.

W celach ozdobnych hoduje się także szarłat wiechowaty i wyniosły. Jednak szarłat wyniosły uprawiany jest głównie do celów spożywczych i paszowych. Jego nasiona wykorzystywane są na mąkę, zaś części zielone na paszę.

Uprawa szarłatu - wymagania uprawowe

Uprawa szarłatu jest dość łatwa. Niekiedy szarłat, szczególnie wyniosły, sam wysiewa się z nasion. Problemem jest wysiew tych roślin, gdyż nie znoszą one przymrozków i można je wysiewać dopiero pod koniec kwietnia lub po ostatnich przymrozkach. Można też stworzyć sadzonki z rozsady. Rośliny te lubią przepuszczalną glebę i nie udają się na glebach ciężkich i zbitych. Są odporne na choroby i szkodniki, jednak nie lubią nadmiernej wilgoci w podłożu i wtedy mogą gnić. Ważne jest jednak regularne podlewanie. Podlewania w czasie suszy potrzebuje szczególnie szarłat doniczkowy.

Wymagania uprawowe:

• stanowisko słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru,
• gleby lekkie, przepuszczalne, niezbyt żyzne.

Koniecznym zabiegiem jest pielęgnacja szarłatu, która polega na:

• odchwaszczaniu,
• podlewaniu, szczególnie młodych sadzonek,
• nawożenie konieczne dla szarłatu trójbarwnego,
• duże szarłaty wymagają podpór.

Szarłat jest rośliną egzotyczną, której niektóre gatunki zadomowiły się w Polsce. Sporo gatunków szarłatu to nieładne chwasty. Natomiast gatunki szarłatu o pięknych, wiśniowych kwiatostanach uprawiane są w celach ozdobnych lub spożywczych.

Egzotyczna roślina ozdobna to marzenie wielu osób. Musi jednak radzić sobie z warunkami klimatycznymi panującymi w naszymi kraju. Na szczęście istnieje kilka gatunków, które spełniają to wymaganie. Jednym z nich jest piękny szarłat. Z całą pewnością może pochwalić się tropikalnym rodowodem. W jakich odmianach występuje? Jakie ma wymagania uprawowe i pielęgnacyjne? Odpowiedzi na te pytania zawarliśmy w poniższym artykule.

Szarłat, czyli amarantu

Szarłat (amaranthus) znany też, jako amarantus to ogólna nazwa rodzaju roślin zaliczanych do rodziny szarłatowatych. Wspomniana grupa obejmuje około 100 gatunków, które są znane na niemal całym świecie. Warto jednak wiedzieć, że największe zróżnicowanie gatunkowe występuje w tropikalnych i subtropikalnych rejonach Azji. Sporo roślin szarłatowatych rozwija się a Ameryce Środkowej. Co ciekawe wiele spośród odmian szarłatu to rośliny jadalne. U części spożywa się nasiona z kolej u innych młode pędy. W Polsce szarłat jest traktowany wyłącznie, jako roślina ozdobna.

Gatunki zwane amarantus to rośliny jednoroczne mogące dorastać do 300 cm wysokości. Ich pędy są przeważnie prosto wzniesione, rozgałęzione lub pojedyncze. Liście zazwyczaj skrętoległe, jasnozielone i jajowate. Jednopłciowe kwiaty są drobne, wzniesione lub zwisające. Zbierają się w kuliste lub wydłużone kłosy. Jednym z najpopularniejszych okazów w naszym kraju jest szarłat ogrodowy. Nieco później zajmiemy się nim dokładniej. Zanim jednak do niego przejdziemy opiszemy inne odmiany, na początek szarłat wiechowaty.

Amarantus wiechowaty i szorstki

Szarłat wiechowaty zwany również wyniosłym prawdopodobnie pochodzi z Ameryki Środkowej. Jego nasiona mają wysoką wartość odżywczą. Są, więc wykorzystywane w piekarnictwie, przemyśle cukierniczym i farmaceutycznym. Ten amarantus ma wysoki i zwarty pokrój, dorasta do 80-150 cm. Spotyka się również odmiany niskie, osiągające 30-50 cm wysokości. Liście szarłatu wyniosłego są zielone i rozwijają się na długich ogonkach. Mają jajowaty kształt wyraźnie zaostrzony na końcu. Roślina kwitnie od sierpnia do września. Pojawiają się wtedy purpurowe, żółte lub zielonkawe kwiaty zebrane w duże kwiatostany.

Szarłat wiechowaty lubi stanowiska nasłonecznione i osłonięte przed wiatrem. Sadzi się go w parkach, ale też na rabatach w ogrodach. Najlepiej wygląda, gdy jest posadzony w grupie. W Polsce występują też inne amarantusy. Co ważne w większości rosną dziko na terenie całego kraju. Chodzi tu o szarłat biały, prosty oraz siny. Dokładniej opiszemy kolejny gatunek a mianowicie szarłat szorstki. Pochodzi z południowego zachodu Ameryki Północnej oraz międzyzwrotnikowego terenu obu Ameryk. W Polsce jego obecność zauważono w XIX wieku. Jest często zwalczany, jako chwast.

Szarłat szorstki jest dość wysoki, osiąga wysokość 80-100 cm. Łodyga jest jasnozielona lub żółtawa, czasem czerwonawa. Pojawia się na niej szorstkie owłosienie o krótkich szczecinach. Zielone liście o długich ogonkach są nakrzyżległe, romboidalne i ostro zakończone. Kwiaty pojawiające się w okresie kwitnienia są przeważnie zielone, czasem tylko lekko zaczerwienione. Opisywana roślina nie wykazuje zbyt dużych walorów dekoracyjnych. W tym względzie najlepiej wypada wspomniany już szarłat ogrodowy. I to właśnie nim teraz się zajmiemy.

Szarłat zwisający – uprawa i pielęgnacja

Amarantus ogrodowy występuje też pod innymi nazwami. Znany jest, jako szarłat zwisły, zwisający lub ogrodowy. Można go uznać za swego rodzaju tropikalny kwiat. Przeważnie dorasta do 70-100 cm wysokości. Jego pokrój jest wzniesiony i rozłożysty a pędy zabarwione na czerwono. Rozwijają się na nich ostro zakończone, jajowate liści. Najczęściej są jasnozielone, purpurowe lub trójkolorowe. Okres kwitnienia tego amarantusa trwa od czerwca do września a czasem nawet do października. Roślinę zdobią wtedy zielone, purpurowe lub czerwone, drobne kwiaty. Tworzą duże, zwisające kwiatostany.

Szarłat zwisający to kwiat, który najlepiej czuje się na stanowiskach nasłonecznionych i osłoniętych przed wiatrem. Wysiewa się go wprost do gruntu pod koniec kwietnia lub też w maju. Najważniejsze jest tu by nie występowały już przymrozki. Nasiona rozmieszcza się w rozstawie 40-60×30-40 cm. Uprawa przynosi najlepsze rezultaty w glebie żyznej, próchnicznej i przepuszczalnej. Do tego musi być stale wilgotna a odczyn pH powinien utrzymywać się w okolicach lekko kwaśnego lub obojętnego. Roślina z całą pewnością nie poradzi sobie na podłożu ciężkim czy ubogim w składniki odżywcze.

Szarłat zwisły jest rośliną ozdobną świetnie nadającą się do tworzenia kolorowych rabat. Ładnie wygląda również na trawniku. Co ciekawe równie dobrze sprawdzi się, jako kwiat cięty. Warto przy tym wiedzieć, że jego nasiona są jadalne. Można, więc wprowadzić je do diety. By móc wykorzystać wspomniane zastosowania należy zapewnić mu odpowiednią pielęgnację. Najważniejszym zabiegiem jest regularne podlewanie. Trzeba utrzymywać stale wilgotną glebę. Wierzchołki szarłatu zwisającego można przycinać, co pobudzi krzewienie. Wysokie okazy wymagają zastosowania podpór. Ostatnim zabiegiem jest odchwaszczanie, szczególnie ważne w początkowym okresie uprawy.