Szkodniki drewna – gatunki owadów i sposoby na szkodniki żyjące w drewnie

Owady żerujące w drewnie

Fizjologiczne, techniczne i inne szkodniki drewna

Długotrwałe współistnienie na świecie drzew i owadów spowodowało specjalizację i podział wpływów poszczególnych gatunków. Owady rozwijające się w lesie nie wchodzą sobie wzajemnie w drogę i zajmują od dawna określone obszary żerowania. Jedne owady żywią się aparatem asymilacyjnym (liście, igły drzew), inne żerują w łyku i płytko w drewnie, a inne wreszcie nauczyły się żyć głęboko w drewnie.

Poszczególne grupy szkodników owadzich nie działają w oderwaniu i izolacji, ale wykazują wzajemne powiązania i zależności. Pierwsze pojawiają się w lesie foliofagi, gatunki zjadające liście, igły, pączki i kwiaty drzew, określane jako szkodniki pierwotne. To właśnie gradacje strzygonii choinówki oraz brudnicy mniszki co jakiś czas przybierają w lasach rozmiary klęski.

Drzewa pozbawione igieł i liści nie giną natychmiast, jakby się mogło wydawać (przeżywają w większości nawet gołożery), ale zostają mocno osłabione i podatne na opanowanie przez kolejną grupę – tak zwane szkodniki wtórne. Te żerują głównie w łyku, miazdze i płytko w drewnie, a osłabione redukcją aparatu asymilacyjnego drzewa nie mają siły się bronić. To do tej właśnie grupy należy słynny kornik drukarz (jak również kornik drukarczyk, kornik sześciozębny i inne).

Kornik w drewnie, a zwłaszcza w meblach i w boazerii, nigdy nie występuje. Typowym szkodnikiem technicznym świeżego drewna jest natomiast drwalnik paskowany. Głębokie korytarze i rozprzestrzeniająca się sinizna obniżają wartość drewna i jego konstrukcyjną przydatność. Co ciekawe, pokarmem larw i dorosłych drwalników paskowanych nie jest tkanka drewna, ale grzybnia grzyba Monilia candida, którego zarodniki pracowicie przenosi do wydrążonego korytarza samiczka chrząszcza.

Szkodniki drewna żyjące w suchym drewnie wewnątrz budynków

Groźnym wrogiem drewna są grzyby, które potrafią zniszczyć zarówno więźbę dachową, jak i podłogę, jednak do swojego rozwoju potrzebują znacznej wilgotności podłoża. Natomiast niektóre owady opanowały trudną sztukę przetrwania nawet w drewnianych meblach, w boazerii albo elementach konstrukcji dachu o wilgotności rzędu 8%. Tak mała wilgotność otoczenia sprawia, że w martwym i suchym drewnie cykl rozwoju owada trwa nawet siedem lat i więcej.

Na ogół rzadko spotyka się w domu chrząszcze, których larwy żerują w przerobionym drewnie, dlatego gatunek występującego szkodnika przeważnie ustala się na podstawie wielkości i kształtu otworów wylotowych albo śladów po żerowaniu. Jak wspomnieliśmy, chrząszcze z rodzaju kornik w drewnie w budynkach nie żerują. Owady niesłusznie nazywane „kornikami”, niszczące meble, podłogi i belki, to najczęściej przedstawiciele następujących gatunków:

• Kołatek domowy (Anobium punctatum)

Jest pospolitym szkodnikiem drewna, którego larwy są w stanie rozwijać się w meblach i konstrukcjach budowlanych z twardych i miękkich gatunków liściastych i iglastych o wilgotności ok. 15%. Woli niższe temperatury, ale w miejscach dosyć wilgotnych. Z tego powodu chętnie zasiedli drewniane elementy w piwnicy, a będzie raczej unikał suchego strychu i pomieszczeń z centralnym ogrzewaniem. Dorosły chrząszcz ma długość 2,5-5 mm. Z jaj składanych w spękaniach i szczelinach wylęgają się po 4-6 tygodniach larwy. Wgryzają się w drewno wczesne słojów rocznych, pozostawiając płytki drewna późnego. Dorosłe larwy przepoczwarczają się w czasie 2-8 tygodni. Otwór wylotowy dorosłego owada jest okrągły i ma średnicę 1-2 mm. Cykl rozwoju kołatka domowego trwa w optymalnych warunkach jeden rok, natomiast w warunkach niekorzystnych do ośmiu lat.

Charakterystyczne odgłosy „kołatania” odbierane w wierzeniach ludowych jako zły omen i przypisywane często kołatkowi domowemu, pochodzą przeważnie od tykotka rudowłosa (Xestobium rufovillosum) z rodziny kołatkowatych. Owad posiada na głowie twardą pytkę, którą równomiernie uderza w drewno. Dla porządku trzeba dodać, że złowróżbne na ogół kołatanie bywa też w niektórych regionach tłumaczone pozytywnie: zwiastuje bliskie zamążpójście, a gdzie indziej z kolei nadzieję na deszcz.

• Spuszczel pospolity (Hylotrupes bajulus) - Należy do rodziny kózkowatych i jest bardzo groźnym szkodnikiem elementów drewnianych. Spuszczel pospolity lubi ciepłe miejsca i martwe, suche drewno iglaste. Potrafi zasiedlać podłogi, meble, boazerię, a także więźbę dachową i drewniane ściany. Chrząszcz ma długość do 20 mm i ciemną barwę, larwy zaś są białe i dorastają do 30 mm. Stadium larwy może trwać w niesprzyjających warunkach nawet do kilkunastu lat. Tunel wyjściowy ma kształt owalu o średnicy ok. 6 mm. Larwy potrafią sygnalizować stopień nagromadzenia owadów w drewnie poprzez stężenie feromonów wydzielanych do trocin. Wysokie stężenie sygnalizuje duże obłożenie miejsca i zniechęca samice na zewnątrz do składania nowych jaj.
• Tykotek pstry (albo tykotek rudowłos)  (Xestobium rufovillosum) - Tykotek pstry jest groźnym szkodnikiem starych elementów drewnianych. Lubi drewno zawilgocone, liściastych gatunków, czasem iglaste.



• Wyschlik grzebykorożny (Ptilinus Pecticornis) - Wyschlik grzebykorożny lubi gatunki liściaste o wilgotności ok. 20%. W domu rozwijają się w meblach, konstrukcjach drewnianych, a nawet rzeźbach. Rozwój owada trwa co najmniej dwa lata.
• Miazgowiec parkietowiec (Lyctus linearis) - Miazgowiec parkietowiec niszczy drewno gatunków liściastych, na przykład boazerię, parkiet albo meble. Od starego drewna woli świeży materiał.

Zwalczanie szkodników drewna

Zwalczanie szkodników drewna bez środków chemicznych

Najpierw trzeba owady zidentyfikować. Wykorzystać należy do tego celu obraz szkód oraz warunki otoczenia, co nie zawsze jest proste. Jeśli samodzielne oznaczenie gatunku owada jest zbyt trudne, należy zlecić tę pracę fachowcom. Rezygnacja ze środków chemicznych jest korzystna dla ludzi, zwierząt i naturalnego środowiska.

Kołatek domowy i spuszczel pospolity są wrażliwe na wysokie temperatury. Ich pomyślny rozwój odbywa się w temperaturze około 25°C. Podwyższenie temperatury o 20-30 stopni jest dla nich całkowicie katastrofalne. Skuteczne jest więc podgrzanie zasiedlonego drewna do takiej temperatury. Drewniane meble można przykryć czarną folią i wystawić na palące słońce, a małe przedmioty z drewna umieścić na pół godziny do piekarnika nagrzanego do 60°C. Podobne wyniki można uzyskać podczas bardzo dużych mrozów zimą.

Drewno przeznaczone na schody albo na podłogę powinno być przez użyciem podgrzane w suszarni do co najmniej 50°C, co da gwarancję braku zasiedlenia przez szkodniki. Nieprzestrzeganie tej prostej zasady zemści się po kilku latach odkryciem w belkach i deskach otworów wylotowych.