Słonecznik bulwiasty

Topinambur (słonecznik bulwiasty) - uprawa, pielęgnacja, sadzenie, właściwości, zastosowanie

Wracająca do łask roślina bulwiasta to topinambur, której cena jest niska. Znana jest niestety jeszcze przez wąskie grono osób, jednak jej popularność powoli się zwiększa. Uprawa topinamburu jest bardzo prosta, a dzięki niej można pozyskać wartości odżywcze oraz właściwości lecznicze. Bulwy topinamburu używane są w celu przygotowywania różnych potraw, przepisy kulinarne nie są skomplikowane, a dodadzą odrobinę różnorodności w menu codziennym.

Jeśli szukasz więcej inspiracji, sprawdź także zebrane w tym miejscu przepisy kulinarne.

Topinambur - charakterystyka niecodziennej rośliny bulwiastej

Pochodzenie topinamburu

Słonecznik bulwiasty- bo taka jest jego inna nazwa, pochodzi z Ameryki Północnej. Jest to gatunek z rodziny astrowatych - Asteraceae, a jego łacińska nazwa brzmi Helianthus tuberosus. Rozpowszechniony on został na wielu kontynentach jako gatunek pastewny, jadalny oraz ozdobny. Sadzenie bardzo często odbywa się ze względu na biomasę zieloną.

W dawnych czasach był używany przez Indian, a do Europy przybył z początkiem XVII wieku. W Polsce natomiast uprawiany jest od 1730 roku. Rośnie on dziko na terenach Europy, obu Ameryk, Nowej Zelandii, Chin, Japonii oraz Iranu. Uprawiany jest nawet w tropikalnych warunkach.

Bylina ta jest ksenofitem, czyli gatunkiem rośliny obcego pochodzenia, który nie należy do rodzimej flory, ale zadomowił się w jej środowisku. Jest to też gatunek inwazyjny, uciążliwy dla rolników, dlatego obecnie wprowadzone zostały procedury, które ograniczają jego rozpowszechnianie się. Dzieje się to z prostego powodu- gatunek ten bardzo łatwo odrasta z podziemnych organów, dzięki czemu szybko się rozprzestrzenia i dziczeje. Jeśli szukasz więcej porad i inspiracji, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o warzywach.

Słonecznik bulwiasty - odmiany

Topinambur ma kilka dość znanych odmian, które różnią się przede wszystkim wyglądem bulw. Pierwszą z nich jest Helianthus tuberosus var. tuberosus. Jest to standardowa odmiana botaniczna. Jej liście są mniej kontrastowe, słabiej owłosione, a ich skrętoległe ułożenie zaczyna się od połowy rośliny. Odmiana wyróżnia się też tym, że jest bardziej masywna. Helianthus tuberosus 'Boston Red' ma duże, guzowate i czerwonawe bulwy.

Kolejna ze znanych odmian to Helianthus tuberosus var. subcamescens Gray. Jest to smuklejsza pokrojem odmiana botaniczna, którą można spotkać w Polsce. Jej liście spodem są jaśniejsze i mocnoowłosione. Helianthus tuberosus 'Albik' - to odmiana uprawna w Polsce, znana z białawych i maczugowatych, wydłużonych bulw. Helianthus tuberosus 'Golden Nugget' ma stożkowate byliny, przypominające marchew.

Uprawa topinamburu 'Rubik' również prowadzona jest w Polsce. Jego bulwy są nieregularne kształtem lub owalne i nachodzą kolorem fioletowym. Helianthus tuberosus 'Fuseau' to odmiana francuska uprawiana na świecie - jej bulwy są gładkie, białe i wydłużone. Helianthus tuberosus 'Dwarf Sunray' ma krótkie łodygi, a dzięki swojemu kwitnieniu jest stosowana jako roślina ozdobna.

Morfologia topinamburu

Słonecznik bulwiasty - kwiaty i liście

Różne części roślin mają różne funkcje. Słonecznik bulwiasty ma prostą i wzniesioną łodygę. Sięgają do 1 lub 2 metrów wysokości. Ich przekrój jest prawie okrągły, a ich powierzchnia jest podłużnie bruzdowana i szorstko, białawo owłosiona. Włoski są bardzo gęste, zagięte i sztywne. Najwięcej jest ich w górnej części rośliny.

Kwiaty zebrane są w koszyczki od 3 do 15. Są one na szypułkach, których długość wynosi od 1 do 15 cm. Ich zewnętrzne kwiaty języczkowe, których jest ponad 10 i są w kolorze żółtym. Wnętrze koszyczka wypełnione jest kwiatami rurkowymi- są one bardzo drobne, płodne i są na nich ciemne łatki. W rurkę zrośniętych jest 5 pylników w kolorze ciemnobrązowym. Koszyczek pokryty jest ciemnozielonymi lub prawie czarnymi, lancetowatymi listkami okrywy. A może zainteresuje cię także ten artykuł o uprawie kalarepy w ogrodzie?

Kwitnienie odbywa się od VII- XI, ale trwa ono zaledwie półtora miesiąca. Słonecznik bulwiasty kwitnie, gdy lato jest ciepłe, a dni długie. Roślina ta jest owadopylna i przyciąga do siebie motyle, pszczoły i inne owady zapylające. Owocem jest naga lub owłosiona niełupka o długości do 7 mm.

Topinambur posiada naprzeciwległe ulistnienie, które w najwyższej części zmienia się na skrętoległe. Liście kształtem są jajowate lub lancetowate, na szczycie zaostrzone, a u nasady zwężone. Przy ogonku schodzi się klinowato. Brzegami są one grubo piłkowane, na spodzie mają połyskujące gruczołki i są jaśniejsze. Całe są szorstko owłosione, a ich długość sięga do 23 cm.

Topinambur i jego podziemne części

Uprawa topinamburu prowadzona jest przede wszystkim ze względu na bulwy topinamburu. Za ich pomocą możliwe jest też ich sadzenie. Są one jadalne, a ze względu, że cena jest niska - coraz częściej wprowadzane są do sklepów i sprzedawane jako warzywo, na które znaleźć można różne przepisy kulinarne.

Pod ziemią znajdują się rozłogi - sznurkowate i białawe, do 1,2 m długości. Na ich końcach powstają bulwy pędowe o gruszkowatym lub owalnym kształcie. Jedna roślina potrafi wytworzyć do kilkudziesięciu bulw w różnej wielkości. Ich grubość wynosi od 3 do 6 cm, a długość pomiędzy 7 a 10 cm.

Bulwy, które ma topinambur, mają w sobie wiele witamin. Zawierają one białka, węglowodany, tłuszcze, wodę, witaminy: C, B1, B3 i A. Są w nich również mikroelementy - żelazo oraz makroelementy - wapń, potas i sód. Znaleźć w nich możemy skrobię, cukry proste, krzemionkę, a także aminokwasy egzogenne. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także ten artykuł o uprawie batatów w ogrodzie.

Topinambur - wymaganie, zastosowanie i uprawa

Wymagania, uprawa i rozmnażanie słonecznika bulwiastego

Słonecznik bulwiasty ma niskie wymagania i może rosnąć w różnych warunkach. Uprawa topinamburu może odbywać się w gruncie, dzięki dużej zawartości inuliny. Bardzo często rośnie on na brzegach rzek, przydrożach, nasypach, nieużytkach oraz wysypiskach odpadów. Najlepiej, gdy gleby są średniowilgotne lub wilgotne, mogą być żyzne lub piaszczyste. Źle rośnie natomiast na glebach kwaśnych.

Dobrze jest, gdy gleby są głębokie i przewiewne. Na glebach gliniastych, plony stają się słabsze. W trakcie suszy liście więdną, natomiast po opadach deszczu, ich witalność powraca. Gdy jest ciepło i słonecznie- silniej rozwijają się bulwy, natomiast w chłodniejszym klimacie - masa zielona rozwija się szybciej i efektywniej.

Helianthus tuberosus to wieloletnia roślina. Uprawa topinamburu jest łatwa. Należy jednak pamiętać, że warzywo uprawiane dłużej niż 2 lata, będzie miało mniejsze plony. Sadzenie następuje przy użyciu bulwy topinamburu- sadzi się wiosną, po zakończeniu mrozów lub jesienią. Są one potrzebne również do wykonania rozmnażania. 

Przed sadzeniem, należy głęboko przekopać ziemię i nawieźć ją nawozem naturalnym. Nie wolno zapomnieć o odchwaszczaniu i spulchnianiu gleby. Można zasilać roślinę nawozami mineralnymi- potasowymi. U podstawy, rośliny należy przysypać- aby były stabilne. Gdy chcemy, by bulwy były dorodne, możemy usuwać pąki kwiatowe. Podczas suszy topinambur należy podlewać.

Zastosowanie topinamburu

Zacznijmy może od najważniejszej funkcji, którą jest stosowanie tej byliny jako rośliny jadalnej. Jadalną częścią rośliny są kruche bulwy, które w smaku są słodkie. W momencie, gdy bulwy nie zostaną odpowiednio przetworzone, ich wartości odżywcze są dużo mniejsze. Słonecznik bulwiasty jest to warzywo cenione przez cukrzyków. Są różnorakie przepisy kulinarne z wykorzystaniem jego- można go piec, gotować i przyrządzać na parze. Przyrządza się go w podobny sposób jak ziemniaki.

Kolejne zastosowanie to użycie jej jako rośliny leczniczej. Jej właściwości lecznicze to np.: pomoc przy zaparciach, wprowadzanie w ruch jelit i normalizacja glikemii. Stosuje się osłonowo na wątrobę jako immunostymulator, przy zakażeniach dróg moczowych, cukrzycy, otyłości, chorobach układu krążenia i reumatyzmie. Dodawany jest do środków dietetycznych w formie sproszkowanej. Cena tych środków nie jest wysoka, a warto się w nie zaopatrzyć.

Jako roślina pastewna używana jest na pasze dla bydła, świń i owiec. Robi się ją z bulw i pędów zielonych. Pędy podawane są jako zielonka lub kiszonka, a zbierane są przed kwitnieniem. Używa się je także do dokarmiania zwierzyny leśnej. Bulwy są bardzo często zjadane przez dziki. Topinambur to też roślina przemysłowa, z której tworzony jest alkohol. Dodatkowo z biomasy wytwarza się bioetanol, używany do produkcji paliw, a z wysuszonych pędów wyrabia się brykiet i pelet.

Uprawa topinamburu stosowana jest do rekultywacji gleb zasolonych, zanieczyszczonych ropopochodnymi substancjami i na terenach górniczych. Ponadto słonecznik bulwiasty jest podłożem dla niektórych grzybów jadalnych. Nie należy jednak zapomnieć, że jest to również roślina ozdobna, charakteryzująca się silnym wzrostem. Jego kwiatostany o żółtej barwie są bardzo efektowne.

Przepisy na przygotowanie potraw z topinamburem

Bylina ta może być podawana na surowo lub w formie przetworzonej. Warto wiedzieć, że gdy jest ona surowa- powoduje wzdęcia. Można go piec, gotować lub przygotowywać na parze. Bardzo popularne jest połączenie go z czarnuszką. Jest to prosta potrawa, która może posłużyć jako dodatek do mięs lub jako przekąska. Składnikami tego dania są bulwy topinamburu, oliwa, sól morska, czarnuszka, tymianek i sezam. Bulwy myje się i wkłada na 5 minut do wody z octem. Pół łyżeczki soli mieli się z czarnuszką, dodaje do tego oliwę i łyżeczkę tymianku. Mieszanką naciera się bulwy i układa na blaszce do pieczenia. Piecze się przez około 10 minut w 200^oC, a posypuje uprażonym sezamem.

Istnieją jeszcze przepisy kulinarne na topinambur pieczony z tymiankiem. Potrzebne są do tego: bulwy, papryka, główka czosnku, cebula, gałązki tymianku, sól morska, mielony pieprz czarny i oliwa z oliwek. Słonecznik bulwiasty po umyciu krojony jest w ćwiartki, a cebula powinna być pokrojona na 8 części. Na blaszce wyłożonej papierem do pieczenia należy rozłożyć wcześniej pokrojone warzywa i czosnek w łupinie. Pomiędzy układa się gałązki tymianku, a całość skrapia delikatnie oliwą z oliwek i doprawia. Piecze się w 200^oC przez 30 minut.

Można spotkać się również z zupą krem z ugotowanego warzywa oraz z sałatką. Przepisy na sałatkę są różne. Wszystko zależy od tego, co kto lubi. Podstawowym składnikiem są bulwy. Dodatkowo można dodać ząbki czosnku, cebulę, kolendrę, parmezan, oliwę z oliwek, sól oraz pieprz dla smaku.

Uprawa topinamburu jest bardzo prosta i naprawdę pożyteczna. Roślina ta przynosi nam wiele korzyści. Mając gospodarstwo, można wykorzystać ją do karmienia swoich zwierząt, można także przygotować z niej pyszne potrawy. Sadzenie jej na ogrodzie sprawi, że stanie się ona rośliną ozdobną. Jak widać, ma ona bardzo dużo zastosowań i dlatego warto rozważyć jej uprawę.