Ziemniaki

Ziemniaki - opis, odmiany, sadzenie, pielęgnacja, przechowywanie

Ziemniaki stanowią podstawę żywieniową w krajach Europy o chłodnym klimacie. Warzywo to króluje w kuchni polskiej oraz kuchniach innych krajów Europy środkowo-wschodniej. Wyjaśniamy, jakie jest pochodzenie ziemniaka i jak trafił na nasze stoły. Ostatnio ziemniak cieszy się złą sławą, jako warzywo tuczące i kaloryczne. Przedstawiamy, co zawierają ziemniaki i czy mają wystarczające wartości odżywcze, aby je zachować w diecie. Doradzamy jak jeść ziemniaki i czy gotując dania z ziemniakami musimy liczyć kalorie.

Ziemniaki - pochodzenie, występowanie, historia

Pochodzenie i historia ziemniaka

Ziemniaki należą do roślin psiankowatych i wywodzą się z Ameryki Południowej. Obecnie na kontynencie amerykańskim rośnie w stanie dzikim około 200 gatunków ziemniaka. Jednak upowszechniony obecnie ziemniak, uprawiany i jadany na całym świcie, pochodzi od ziemniaków uprawianych od kilku tysięcy lat w Peru.

W wyniku działań człowieka powstało ponad tysiąc uprawnych odmian ziemniaka. W sztuce kulinarnej Ameryki Południowej nadal używa się różne, lokalne gatunki ziemniaków. Ziemniak jest tam jednym z podstawowych warzyw. Natomiast do Europy przywieziono w XVI wieku odmiany andyjskie, zaś w XIX wieku odmiany chilijskie, z których wywodzi się większość istniejących obecnie odmian ziemniaka.

Uprawa ziemniaka w Europie upowszechniała się z oporami. Początkowo nie wiedziano, że jada się bulwy po ugotowaniu, zaś owoce ziemniaka są niejadalne. Roślina ta była hodowana w ogrodach botanicznych jako kwiat ozdobny, zaś rolnicy nie chcieli jej uprawiać. XVIII wieczni władcy i ekonomiści starali się znaleźć roślinę, która rozwiąże problem klęsk głodowych, które często nawiedzały Europę. Trwało jednak długo zanim zachęty, fortele i nakazy zmusiły rolników do rozpoczęcia masowej uprawy ziemniaka. Legenda głosi, że jeden z królów kazał otoczyć pola ziemniaka strażą. Zaintrygowani wieśniacy zaczęli wykradać bulwy i sadzić na swoich polach.

Niektórzy naukowcy twierdzą, że uprawa ziemniaka przyczyniła się do znacznego wzrostu populacji ludzkiej. Jego upowszechnienie się w znacznym stopniu rozwiązało problem głodu w krajach o klimacie umiarkowanym. Tani i pożywny ziemniak stał się wkrótce podstawą żywienia biedaków. Głód w XIX wieku wywołała słynna zaraza ziemniaczana w Irlandii, która spowodowała śmierć tysięcy ludzi i masową emigrację Irlandczyków do USA.

Ziemniak - co to za roślina

Mało kto wie, że w naturze ziemniak jest byliną. Roślina ta żyje około 20 lat. Mieszkańcy Ameryki przez całe wieki prowadzili ekstensywną uprawę ziemniaka jako byliny. Wykopywali tylko część bulw na własne potrzeby, dzięki czemu roślina mogą żyć dalej. Obecnie uprawia się ziemniaka jako roślinę jednoroczą, która wykopuje się po dojrzeniu bulw.

Ziemniak jest zielnym, wieloletnim krzewem dorastającym do wysokości około 80 cm. Gruba i mięsista łodyga przechodzi pod ziemią w kłącze. Na kłączu roślina wytwarza bulwy, które są rodzajem zmodyfikowanej łodygi. Kwiaty ziemniaka mają 5 płatków i koronę w kolorze białym, fioletowym, różowym lub błękitnym. Kontrastują z żółtymi pręcikami. Owoce ziemniaka są małe, okrągłe, zielone i przypominają pomidory.

Istniejący obecnie gatunek ziemniaka uprawnego nie występuje w przyrodzie. Został wyhodowany przez człowieka drogą licznych krzyżówek. Obecnie najwięcej ziemniaków uprawia się w Chinach i Indiach, chociaż ziemniaki nie występują w tradycyjnej kuchni tych krajów. Polska zajmuje około 8 miejsca w produkcji ziemniaków na świecie.

Ziemniaki w sztuce kulinarnej - gotowanie, wartości odżywcze

Legenda głosi, że do Polski ziemniaki przywiózł Jan III Sobieski. Wkrótce warzywo to stało się podstawą żywienia biedny warstw społeczeństwa, nie tylko na ziemiach polskich ale także w całej Europie środkowej. Ziemniak jest pożywny, daje energię, ponadto jest tani, dlatego stał się on bazowym składnikiem kuchni polskiej, litewskiej, białoruskiej, ukraińskiej, czy też czeskiej i innych. Jada się go głównie w regionach chłodnych, gdzie ludzie potrzebują więcej energii do pracy. Podczas gdy, w kuchni śródziemnomorskiej i południowej stanowi on margines i jada się go rzadko.

Dania z ziemniaków królują w kuchni polskiej, szczególnie w tradycyjnych przepisach wywodzących się z kuchni ludowej. Kiedyś podstawą posiłków na wsi były ziemniaki, mleko i tłuszcz. Z ziemniaków robiono różnego rodzaju kluski ziemniaczane, placki ziemniaczane, baby ziemniaczane, zapiekanki z ziemniaków czy też jadano po prostu kartofle ze zsiadłym mlekiem. W XX wieku, kiedy to w Polsce upowszechniłą się tania wieprzowina, podstawowym daniem obiadowym stał się kotlet schabowy, ziemniaki i surówka. Ziemniaki dostarczają organizmowi skrobi.

Do niedawna ziemniaki obardzano winą z otyłość i nadwagę. Obecnie dietetycy próbują przywrócić ziemniakowi renomę warzywa zdrowego. Wbrew pozorom ziemniaki mają liczne właściwości prozdrowotne. Ich główną wartością jest witamina C występująca w ziemniakach w dużej ilości. Do tego dochodzi cenna witamina B6. Ziemniaki jako takie zawierają bardzo mało tłuszczu.

Głównym składnikiem ziemniaków jest skrobia, która ma cenne właściwości prozdrowotne. Przede wszystkim stanowi pożywkę dla bakterii jelitowych i przyczynia się do lepszego wchłaniania pokarmów. Ponadto obniża zły cholesterol i cukru. Podobne działanie ma błonnik zawarty w ziemniakach. Spożycie skrobi obniża ryzyko wystąpienia raka jelita grubego. Ziemniaki zawierają również cenne białko i aminokwasy egzogenne, które lepiej są zużytkowane przez organizm, jeśli są spożywane z białkiem zwierzęcym. Co ciekawe, ziemniaki mają mniej kalorii niż kasze.

Wartości odżywcze ziemniaka:

• skrobia, białka, aminokwasy,
• witamina C i witaminy z grupy B,
• makroelementy: potas, fosfor i magnez,
• mikroelementy: żelazo, cynk i mangan.

Skąd biorą się kalorie w daniach z ziemniaka? Otóż przepisy na dania z ziemniaka zawierają duży dodatek białej mąki oraz tłuszczu. Ziemniaki, placki ziemniaczane, czy kluski ziemniaczane są często smażone lub podsmażane na tłuszczu. Modnym i uwielbianym dodatkiem do obiadu są frytki smażone na głębokim tłuszczu, które są bardzo kaloryczne i tuczące. Ziemniaki smakowo pasują do tłustego mięsa i dań tłustych. Jednak warto jeść ziemniaki głównie jako warzywo. Dobrym pomysłem jest także spożywanie ziemniaków na zimno, na przykład w sałatkach.

Aby wykorzystać jak najwięcej właściwości ziemniaków warto gotować je ze skórą, w małej ilości wody. Najlepiej obrać ziemniaki po ugotowaniu, dzięki czemu zyskujemy jak najwięcej wartości odżywczych, które znajdują się pod skórką.

Prócz zastosowanie kulinarnego, ziemniaki służą również jako pasza. Gotowane ziemniaki są podstawą karmienia świń. W przemyśle ziemniaki wykorzystuje się do produkcji mączki ziemniaczanej i spirytusu.

Gotowanie ziemniaków - jak wykorzystać ich właściwości w kuchni

Częścią jadalną ziemniaka jest bulwa. Pozostałe części rośliny są trujące dla człowieka. Dlatego też nie jada się owoców ziemniaka. Bulwy jadamy po ugotowaniu. Gotowanie ziemniaka sprawia, że jest on smaczny.

Surowe ziemniaki nie są szkodliwe dla człowieka. NIe jada się ich, gdyż są niesmaczne. Ponadto surowe ziemniaki mogą być częściowo zielone, niedojrzałe i zawierają kiełki. W niedojrzałych ziemniakach, oczkach i kiełkach znajduje się szkodliwy aminokwas solanina, który powoduje zatrucie pokarmowe, nierzadko poważne, oraz jest rakotwórcza. Gotowanie osłabia toksyczność solaniny. Niemniej jednak obierając ziemniaki należy wykrawać części zielone, jak również kiełki. Wysokie stężenie solaniny jest przyczyną, dla której nie jadamy owoców ziemniaka, nawet po ugotowaniu.

Jeszcze w XX wieku, w czasach PRL na rynku występowała tylko jedna odmiana ziemniaka. Obecnie jest ich wiele. Jakie ziemniaki wybrać do poszczególnych dań? Do celów kulinarnych ziemniaki zostały podzielone na 3 rodzaje według zawartości skrobi.

Ziemniaki typu A, to ziemniaki sałatkowe o zwartym miąższu, który nie rozpada się po ugotowaniu. Można go łatwo kroić. Tego rodzaju ziemniaki, na przykład odmian Lord, świetnie nadają się do zup i sałatek.

Grupa B to ziemniaki uniwersalne, które sprawdzają się do większości dań. Należą do nich ziemniaki Irga, Irys, które świetnie nadają się do obiadu, do wyrobu klusek, puree, do smażenia i na baby ziemniaczane. Natomiast typ kulinarny C to ziemniaki bardzo mączyste i suche, które rozsypują się po ugotowaniu. Najlepiej nadają się do pieczenia, na frytki, puree lub placki ziemniaczane.

Czy można uprawiać ziemniaki w przydomowym warzywniaku?

Czy ziemniaki można uprawiać w ogródku lub na działce? Jest to warzywo łatwe w uprawie i doskonale nadaje się do uprawy samodzielnej. Niestety uprawa ziemniaków jest pracochłonna, gdyż warzywo to jest podatne na różnego rodzaju choroby i szkodniki. Ponadto zjadamy ich dużo, zaś uprawa ogrodowa nie wystarczy na wiele. Dlatego też rośliny te są rzadko sadzone w ogrodach, gdyż przeznaczamy grządki na bardziej wydajne warzywa.

Wymagania uprawowe ziemniaka:

• miejsce ciepłe (młode siewki są wrażliwe na wiosenne przymrozki),
• stanowisko słoneczne,
• gleba żyzna, próchnicza, najlepiej piaszczysto-gliniasta,
• wymagany jest płodozmian,
• wymagają podlewania w czasie suszy,
• korzystna jest uprawa w redlinach.

Ziemniaki to bylina pochodząca z Ameryki Południowej, która upowszechniła się w Europie w XVIII wieku. Jadalną jej częścią są bulwy korzeniowe, które spożywa się po ugotowaniu. Jest to warzywo łatwe w uprawie na przydomowym warzywniaku, jednak uprawa jest pracochłonna.

Ziemniak jadalny to warzywo tak popularne, że nie wyobrażamy sobie obiadu bez niego. Technologia uprawy ziemniaka nie jest trudna, tak że możliwa jest nawet uprawa ziemniaków na działce czy w ogródku przydomowym. Dowiedz się, jak wygląda technologia produkcji ziemniaka. Doradzamy krok po kroku, jak sadzić ziemniaka, jak pielęgnować uprawę ziemniaka, aby nie pojawiły się choroby i szkodniki oraz jaki nawóz pod ziemniaki jadalne wybrać.

Ziemniaki jadalne - co warto wiedzieć?

Do czego służą ziemniaki jadalne?

Do Europy ziemniaki jadalne przybyły z Ameryki Południowej w XVI wieku. Stanowią one nieodzowny składnik kuchni polskiej i obecnie uprawia się u nas aż 130 odmian tej rośliny. W naszej kuchni szczególnie popularny jest ziemniak irga średniej twardości, który nie rozsypuje się w czasie gotowania, a na końcu jest kruchy.

Częścią jadalną ziemniaka są bogate w skrobię bulwy wyrastające na końcach kłączy. Części naziemne ziemniaka zawierają trujące związki glikozydowe solaninę, która chroni roślinę, a szczególnie owoce przed szkodnikami i grzybami. Jadalne bulwy mają jej znacznie mniej, mimo to ziemniaki należy jeść tylko ugotowane lub upieczone, gdyż solanina rozkłada się pod wpływem temperatury. Nie powinno się jednak jeść nawet ugotowanych ziemniaków, które zazieleniły się pod wpływem światła słonecznego, gdyż oznacza to, że posiadają wyższe stężenie toksycznego związku.

Odmiany ziemniaka

Odmian ziemniaka jest ogromna ilość i czasem zastanawiamy się, jakie ziemniaki jadalne wybrać do poszczególnych potraw. W zależności od ich mączystości i twardości ziemniaki dzielimy na trzy grupy:

• ziemniaki sałatkowe, twarde, które najlepiej nadają się do sałatek, do grillowania czy do gotowania w mundurkach.
• ziemniaki ogólnoużytkowe, uniwersalne, są idealne do gotowania i duszenia,
• ziemniaki mączyste, które się łatwo rozpadają i najlepiej nadają się na pure, farsze, kluski czy babki ziemniaczane.

Ziemniaki sałatkowe są dość twarde i po ugotowaniu można je łatwo kroić w plasterki czy kostki. Dlatego też świetnie nadają się do sałatek i na grilla. Należy do nich popularna odmiana Lord.

Ziemniaki uniwersalne są bardziej miękkie i można je rozgnieść widelcem. Do tego rodzaju należy popularny ziemniak Irga idealny do gotowania i duszenia. Ziemniak Irga to uniwersalny, ogólnoużytkowy rodzaj ziemniaka, który idealnie nadaje się jako kartofle do zupy, placki ziemniaczane czy też frytki.

Najwięcej skrobi posiadają ziemniaki mączyste. Po ugotowaniu rozsypują się, dlatego też najlepiej nadają się do wyrobów i wypieków jak kluski, knedle, pyzy czy pure.

Czy możliwa jest uprawa ziemniaków na działce?

Wbrew pozorom uprawa kartofli nie jest trudna i można wyhodować ziemniaki na swój stół także w ogródku przydomowym czy na działce. Niestety uprawa ziemniaków na działce wymaga wiele czasu i pracy, szczególnie w odniesieniu do ochrony przed szkodnikami i chorobami ziemniaka. Mimo tych trudności uprawę kartofli można polecić nawet początkującym działkowcom.

Ziemniaki jadalne mają małe wymagania co do gleby. Ale pod uprawę kartofli należy wybrać stanowisko słoneczne, zaś ziemia powinna być oczyszczona z chwastów, zaorana i zbronowana. Sadzenie ziemniaków wczesnych wymaga ciepła. Jeśli istnieje jeszcze ryzyko przymrozków ziemię należy okryć włókniną.

Uprawa ziemniaka krok po kroku

Technologia uprawy ziemniaka

Ziemniaki jadalne mają płytki system korzeniowy, który sięga około 50 cm w głąb gleby. Dlatego też najlepszym sposobem uprawy kartofli jest sadzenie ich w redlinach i okopywanie. Ziemniaki powinny być uprawiane na terenie płaskim.

Ziemniaki jadalne nie mają dużych wymagań, jeśli chodzi o glebę, lecz musi być ona przewiewna i spulchniona. W przypadku uprawy ziemniaka bardzo ważny jest płodozmian. Nie należy sadzić ziemniaka bezpośrednio po roślinach psiankowatych lub okopowych. Natomiast można sadzić ziemniaka na miejscu, gdzie wcześniej rosły rośliny strączkowe, zboża lub nawozy zielone.

Przygotowanie podłoża pod uprawę ziemniaka

Prawidłowa technologia produkcji ziemniaka wymaga odpowiedniego przygotowania podłoża, o które należy zadbać już jesienią.

Najpierw należy zrobić podorywkę i bronowanie, następnie wykonuje się nawożenie obornikiem i ponowną orkę. Przed nastaniem zimy stosujemy nawozy fosforowe i potasowe, a następnie ponawiamy orkę.

Zgodnie z zasadami technologii produkcji ziemniaka, wiosną należy ponownie bronować pole. Następnie wysypujemy nawozy azotowe.

Sadzenie ziemniaka - najlepszy termin sadzenia

W zależności od pory sadzenia ziemniaki dzielimy na wczesne i późne. Sadzenie ziemniaków wczesnych zaczynamy już na przełomie marca i kwietnia. Termin sadzenia ziemniaków wczesnych zależy od temperatury gleby, która w naszym klimacie powinna przekraczać 8 stopni C. Ziemniak to gatunek ciepłolubny, zaś młode siewki są wrażliwe na przymrozki. Późniejsze odmiany sadzi się w drugiej połowie kwietnia.

Do sadzenia należy przygotować bulwy zdrowe, bez uszkodzeń mechanicznych. Aby przyspieszyć wzrost roślin możemy je wcześniej podkiełkować. Sadzonki sadzimy w odstępach 20-40 cm, zaś pomiędzy rzędami powinna być odległość 60-90cm.

Nawożenie ziemniaka - jaki nawóz pod ziemniaki jadalne będzie najlepszy

Odpowiedź na pytanie jaki nawóz pod ziemniaki jadalne wybrać, zależy od żyzności gleby. Na glebach żyznych sadzimy ziemniaka w drugim roku po oborniku. Zaś na glebach ubogich, piaszczystych, w pierwszym roku po oborniku. Obornik rozkładamy poprzedniej jesieni. Dzieje się tak dlatego, że rozkładające się składniki obornika mogą spowodować gnicie bulw.

Oprócz obornika nawożenie ziemniaków wymaga również nawozów sztucznych azotowych. Na mniejszych obszarach, na przykład na działce lub w ogrodzie, wystarczą nawozy humusowe.

Pielęgnacja ziemniaka

W uprawie ziemniaka bardzo ważne jest podlewanie, gdyż ziemniaki jadalne mają duże zapotrzebowanie na wodę. Podlewanie jest szczególnie ważne w czasie suszy. Nadmiar wody również nie jest wskazany, gdyż może spowodować gnicie bulw.

Uprawa ziemniaka wymaga takich zabiegów pielęgnacyjnych jak wyrywanie chwastów, okopywanie i ochrona przed szkodnikami.

Choroby ziemniaka

Najczęściej występujący choroby ziemniaka to czarna nóżka, alternarioza, sucha zgnilizna bulw, bakterioza pierścieniowa i parchy. Aby zniwelować te choroby należy wybierać odmiany odporne na te choroby. Stosuje się również chemiczne fungicydy. Jeśli uprawiamy ziemniaki w ogródku możemy stosować ekologiczne sposoby zwalczania chorób i szkodników w postaci gnojówki z pokrzywy, mniszka lub skrzypu.

Najgroźniejszym wrogiem ziemniaka jest stonka ziemniaczana. Zwalczanie jej polega na stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin. W ogródku przydomowym możemy zbierać stonkę ręcznie. Ekologicznym sposobem jest posadzenie obok grządki z ziemniakami, czosnku i cebuli. Co ciekawe dobrym sposobem na pozbycie się stonki są bażanty, dla których owad ten jest przysmakiem.

Termin zbioru ziemniaków

Wczesne odmiany ziemniaków możemy zbierać już w czerwcu, zaś późne odmiany we wrześniu. Bulwy wykopujemy przy pomocy motyki, która nie kaleczy bulw. Ważne jest, aby zbiór ziemniaków wykonywać w słoneczny dzień, gdyż bulwy muszą dobrze wyschnąć, aby nadawały się do przechowywania. Po wykopaniu, bulwy zostawiamy na ziemi kilka godzin, aby obeschły, a następnie przechowujemy w wiklinowych koszach zapewniających dobrą wentylację.

Technologia uprawy ziemniaków nie jest trudna, choć pracochłonna. Uprawa kartofli na własny stół uda się nawet w ogródku przydomowym lub na działce.