Wierzba iwa

Wierzba iwa w ogrodzie - sadzenie, uprawa, pielęgnacja, przycinanie, choroby

Wierzba to oczywisty atrybut polskiego krajobrazu. W stanie naturalnym rośnie u nas 28 gatunków wierzb. Wierzba była dawniej symbolem odradzającego się na wiosnę życia i drzewem płodności. W jej cieniu kobiety nabierały sił rozrodczych, natomiast niewiasty ciężarne prosiły o pomoc przy porodzie. Błogosławiono wierzbowymi witkami bydło po raz pierwszy wypędzane wiosną na pastwisko. Wierzbowe bazie połykane w święta Wielkanocy miały zapewnić zdrowie i dostatek. Z gałązek wierzby wyrabiano też różdżki radiestezyjne.

Jeśli interesują cię także inne gatunki wierzby, zebraliśmy je dla ciebie w tym miejscu.

Uprawa wierzb różnego gatunku

Zanim pojawiła się wierzba iwa pendula (salix caprea)

„… Łopiany ulubiłam i pokrzywę, / Lecz nade wszystko srebrnolistną iwę. / A ona, jakże wdzięczna, ze mną żyła / Przez całe życie. Swymi gałęziami / Bezsenność moją owiewała snami. / I dziwna rzecz, że to ja ją przeżyłam. / Tam sterczy pień, obcymi tam głosami / Już inne iwy coś mówią, coś szumią. / Ale ja milczę… Jakby brat mi umarł”. Tak pisała Anna Achmatowa w styczniu 1940 roku. Ta wielka rosyjska poetka miała wówczas 51 lat i przed sobą jeszcze 26 lat życia. Jak wynika z lirycznego zwierzenia, wierzba iwa była dla niej drzewem ważnym i bliskim, niczym brat. Achmatowa mieszkała wówczas w domu nad rzeką Fontanką, w Leningradzie - mieście położonym na kilkudziesięciu wyspach. Nie wiadomo, gdzie rosła iwa, gdyż poeta kilkakrotnie zmieniała miejsce zamieszkania. Jedno jest pewne, roślina ta musiała dobrze zapisać się w jej biografii. Wierzby są bowiem z natury bardzo przyjacielskie.

Wierzby to rośliny różnej wielkości - od drzew, poprzez krzewy, do niskich płożących się krzewinek wysokogórskich. W polskich Tatrach rośnie na przykład płożąca się wierzba zielna, dorastająca tylko do pięciu centymetrów wysokości. Formy płożące się występują również w Alpach, powyżej granicy lasu. Należy do nich, dorastająca do trzydziestu centymetrów, wierzba żyłkowana. Gatunek ten uważany jest za najpiękniejszy z rodzaju salix. W wysokogórskich rejonach Europy rośnie też płożąca się wierzba wykrojona, porastając skalne szczeliny i urwiska. Gatunek wierzb płożących, zwanych wierzbami arktycznymi (salix arctica), można znaleźć nawet na terenie Arktyki. A może zainteresuje cię także wierzba biała w ogrodzie?

W Polsce wierzby pojawiły się kilkanaście tysięcy lat przed naszą erą. Po cofnięciu się ostatniego zlodowacenia, gdy na naszych ziemiach rosła bezleśna tundra, wierzba była małą krzewinką. Kiedy z upływem wieków i wraz ze zmianami klimatycznymi, znacznie się rozrosła, ówcześni mieszkańcy polskich ziem uznali ją za drzewo opiekuńcze i nadali wierzbie zaszczytny tytuł protoplasty klanów i rodów. Drzewo to związane było także ze światem zmarłych. Dziś niewiele już pozostało z dawnych wierzeń, ale uprawa wierzb bardzo się rozpowszechniła.

Wierzba iwa (salix caprea) - uprawa dla pożytku pszczół i ludzi

W Polsce rośnie wiele gatunków wierzb, w tym dużo ich odmian i mieszańców, owadopylnych i miododajnych. Wierzby kwitną wczesna wiosną i są wówczas bardzo dekoracyjne. Ich uprawa jest szczególnie pożądana ze względu na miododajny pyłek, którego po zimie bardzo pszczołom brakuje. Wyjątkowo wartościowe pod tym względem są przedstawiciele kwitnącej bardzo wcześnie wierzby iwy. Kwiaty męskie i żeńskie wierzby iwy mają po jednym nektarniku, czyli organie wydzielającym nektar i wabiącym owady zapylające.

Wierzby mają szczoteczkowe kwiatostany. Ich prosto zbudowane kwiaty, rozdzielone dwupiennie, osadzone są gęsto na osi kwiatostanu. Są zapylane przez owady.  Drzewa te i krzewy to gatunki światłolubne, które najlepiej czują się na glebach wilgotnych. Wierzby rosną szybko i łatwo się je rozmnaża, zazwyczaj przez sadzonki zdrewniałe. Ponieważ wypuszczają korzenie na całej długości, sadzonki nie muszą być cięte pod oczkiem. Łatwość rozmnażania, powszechna dostępność i niska cena powodują, że wierzby znakomicie nadają się na żywopłoty. W tym celu najlepiej posadzić formy krzaczaste, wyposażone w kolorowe pędy. Sadzonki wtykamy zazwyczaj po prostu w ziemię i podlewamy.

Na łodygach wierzb lubią pasożytować specyficzne szkodniki, zwane kaniankami. Są to rośliny pasożytnicze z rodziny powojowatych. Wyrastająca z nasienia siewka kanianki owija się wokół łodygi, a rozrastając się, tworzy nabrzmienia w miejscach ścisłego kontaktu z krzewem. Kanianki mają ssawki, którymi wnikają w głąb zaatakowanego krzewu lub drzewa. Ssawki przenikają tkanki i pobierają z nich wodę oraz substancje odżywcze. Z kolei charakterystyczne białe pianki na wierzbach, topolach i olchach to znak, że drzewa zostały zaatakowane przez larwy pluskwiaków, nazywanych pienikami, które wysysają sok z rośliny. Wierzby podatne są też na choroby grzybowe, w tym srebrzystość liści. Objawami tej choroby jest srebrzystoszary kolor liści i stopniowe zamieranie pędów. Grzyb wnika do tkanek przez uszkodzenia, dlatego cięcie roślin wykonujemy w połowie wiosny, gdy pojawienie się choroby jest najmniej prawdopodobne. A może zainteresuje cię także wierzba japońska?

Wierzba iwa - od niej pochodzi wierzba iwa pendula

Uprawa wierzby iwy (salix caprea)

Wierzba iwa jest w Polsce bardzo popularna. Rośnie też w pozostałej części Europy i w Azji. Wiosną wyróżniają się jej szare, jedwabiste kotki, których miękkie włoski chronią wrażliwsze części kwiatów przed zimnem. Kwiaty żeńskie są natomiast szarozielone. Wierzba iwa zakwita w marcu lub kwietniu, tuż przed rozwojem liści. Jej miękkie srebrzystoszare bazie pięknie wyglądają w bukiecie. Używa się ich do palm wielkanocnych i zdobienia koszyczków ze święconką. Wierzba iwa jest najbardziej ozdobna wczesną wiosną, w czasie kwitnienia, gdy pracowite pszczoły oblegają jej nektarodajne kotki. Owocem tego gatunku jest dwuklapowa torebka.

Wierzba iwa to wysoki krzew lub nieduże, dorastające do trzech metrów drzewo, o liściach długości od sześciu do dziesięciu centymetrów. Niepodobne do liści większości gatunków wierzb, są szeroko jajowate lub eliptyczne, nieco pomarszczone, na brzegach falisto ząbkowane, z wierzchu ciemnozielone. Za młodu liście są obustronnie owłosione, potem już tylko pod spodem. Gałązki i listki wierzby iwy stanowiły dawniej paszę dla kóz i owiec. W tym celu zbierano je wiosną i tylko do imienin świętego Jana. Ponieważ liście mają działanie przeciwreumatyczne, chętnie zjadały je też dzikie zwierzęta. Kora wierzby iwy jest gładka i zawiera dużo garbników. Węgiel z drewna iwy był używany do produkcji prochu.

Decydując się na wierzbę w ogrodzie, musimy wiedzcie, że w szybkim tempie potrafi ona osiągnąć dość duże rozmiary. Niewielka i harmonijnie wkomponowana w otoczenie w młodości, po pewnym czasie może zająć zbyt dużą przestrzeń. W małych ogrodach najlepiej spełni się wierzba iwa karłowa, na przykład odmiana płacząca na pniu. Dzięki zwisającym gałązkom wierzba iwa pendula jest efektowna również zimą, gdy nie ma liści. By podkreślić jej dekoracyjność w tym okresie, warto umieścić sadzonki w miejscach, gdzie będą oświetlone promieniami słońca, na przykład nad stawkiem. Jeśli interesują cię także inne popularne drzewa do ogrodu, inspiracje znajdziesz w tym artykule.

Wierzba iwa (salix caprea) - cięcie i rozmnażanie

Wierzba iwa ma grube i za młodu owłosione pędy. Jej łodygi są cienkie, długie, o rzadko rozmieszczonych drobniutkich liściach. Warto wiedzieć, że najlepiej rozmnaża się iwa z pędów zielnych nieowłosionych i niezaczerwienionych. Pędy tego typu mają zazwyczaj okazy żeńskie. Łatwiejsza w rozmnażaniu jest wierzba smitha (cena wiązki sadzonek to kilkadziesiąt złotych), odmiana pyłkowa, która jest mieszańcem iwy i wierzby wiciowej. Ma ona lekko wydłużone liście.

Odmiany płaczące wierzby iwy uzyskuje się z kolei przez szczepienie. Szczepienie, nazywane inaczej transplantacją, polega na sztucznym utworzeniu zrośnięcia się dwóch roślin. Całość rośliny przeznaczonej do szczepienia nazywamy zrazem, natomiast roślinę, na której szczepimy inną roślinę, podkładką. Rozmnażanie przez szczepienie pozwala otrzymać nowe okazy w stosunkowo szybkim czasie. Zazwyczaj stosuje się ten sposób rozmnażania wówczas, gdy chcemy otrzymać pewne charakterystyczne formy roślin. Szczepienie wykonuje się również wtedy, kiedy system korzeniowy pewnej rośliny chcemy zastąpić systemem innej, łatwo przystosowującej się do gleby i klimatu.

Gatunek ten zawiązuje pączki kwiatowe na pędach zeszłorocznych, dlatego cięcie najlepiej jest wykonać wiosną po kwitnieniu. Wierzby to rośliny o elastycznym i miękkim drewnie. Rosną szybko i czasami, pod wpływem wiatru lub burzy, łamią się lub przewracają.  Ich wzrost można więc ograniczyć poprzez cięcie. Cięcie krzewiastych form, w tym przycinanie wierzby iwa, daje bardziej rozłożyste okazy. Przycinamy pędy na wiosnę, a roślina zareaguje wypuszczeniem świeżych, młodych pędów. U form drzewiastych regularnie też wycinamy gałązki suche. Drzewa stare, zniszczone przez żywioły, szkodniki i choroby, dobrze znoszą nawet silne cięcie i łatwo się odradzają. A może zainteresują cię także inne drzewa liściaste?

Uprawa wierzby iwy pendula

Znana z naszych ogrodów wierzba iwa pendula to krzyżówka wyhodowana specjalnie na działki. Popularna jest wierzba iwa pendula odmiany kilmarnock (cena około 40 złotych), wyróżniająca się srebrzystobiałymi baziami, okrywającymi drzewko na przedwiośniu, jeszcze przed pojawieniem się liści. Wierzba iwa pendula odmiany kilmarnock dorasta do dwóch metrów wysokości i osiąga podobną średnicę. Dostępna jest głównie szczapiona na pniu, na podkładce. Bardzo dekoracyjne są jej kwiaty - duże, początkowo srebrne, później żółte kotki męskie, gęsto pokrywające pędy. Przycinanie wierzby iwa odmiany kilmarnock powinno mieć miejsce po kwitnieniu. Pędy tniemy dość mocno, by wspomóc rozkrzewianie się korony.

Wierzba iwa pendula, o długich, cienkich, zwisających, jasnożółtych gałązkach to chętnie sadzona wierzba ozdobna. Jej miejsce jest głównie nad wodą, ponieważ tak właśnie rośnie w naturalnym środowisku i tam prezentuje się najpiękniej. Pochylona nad wodą, sprawia wrażenie narcystycznej królowej, zapatrzonej we własne oblicze. W rzeczywistości jest bratnią duszą ludzi, którzy w jej cieniu szukają odpoczynku i ochrony przed słońcem. Wierzba iwa pendula może też rosnąć w każdym innym miejscu ogrodu lub parku, w którym jest trochę miejsca na jej długie konary. Znakomicie wygląda jako soliter na trawniku i jest odporna na różne warunki atmosferyczne. Wierzbę iwa pendula rozmnaża się w marcu przez szczepienie. Z kolei cięcie, podobnie jak wszystkich innych wierzb o zwisającej formie, stosujemy po kwitnieniu. Przycinanie wierzby iwa pendula polega przede wszystkim na jej prześwietleniu. Pobudzamy wówczas drzewko do wypuszczenia nowych kwiatowych pędów.

Wierzba iwa to jedno z tych drzew, które od wieków niezmiennie kojarzą się z polskim krajobrazem. Szczególnie zapada w pamięć widok wierzby iwy pendula, gdy pochyla się lekko nad wodą. Wierzba ta potrafi w stanie naturalnym osiągnąć duże rozmiary. Odmiany ogrodowe mogą być natomiast niewielkie i zmieścić się na niezbyt dużym kawałku ziemi. Gatunek ten lubi gleby dość ciężkie i wilgotne i jak pozostałe wierzby, łatwo się rozmnaża.

Literatura:

1. Achmatowa A., Poezje. Kraków 1986.
2. Gąsek A., Różne oblicza wierzby. „Działkowiec” 2008 nr 1, s. 19-21.
3. Gorczyński T., Ćwiczenia z botaniki. Warszawa 1983.
4. Himmelhuber P., Cięcie drzew i krzewów. Warszawa 2009.
5. Mikolajski A., Anderson P., Małe drzewa. Poradnik ogrodniczy. Warszawa 2001.
6. Podbielkowski Z., Słownik roślin użytkowych. Warszawa 1985.
7. Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowania roślin do środowiska. Warszawa 1992.
8. Seneta W., Żywopłoty. Warszawa 1975.
9. Tyszyńska-Kownacka D., Starek T., Zioła w polskim domu. Warszawa 1988.
10. Ziółkowska M., Gawędy o drzewach. Warszawa 1983.