Wierzba w ogrodzie - odmiany, sadzenie, uprawa, pielęgnacja

Wierzba – charakterystyka roślin z rodzaju salix

Różne rodzaje wierzb – garść informacji użytkowych

Wierzba salix (salix to łacińska nazwa rodzaju) to grupa roślin w Polsce mocno rozpowszechnionych i łatwo krzyżujących się. Z tego powodu bardzo trudno rozpoznać poszczególne rodzaje wierzb. Drzewa te i krzewy są bardzo malownicze, ale najbardziej te wyhodowane specjalnie do celów dekoracyjnych. Wierzba ozdobna przybiera bardzo różnorodne formy - może mieć dekoracyjny pokrój, liście, pędy i kwiaty, dlatego jej sadzenie jest u nas bardzo powszechne. Wierzba to także cenny surowiec do produkcji lekarstw, celulozy, mas plastycznych, płyt budowlanych, sznurków i tkanin. Uzyskujemy z niej też dobrej jakości węgiel drzewny, z którego produkuje się proch strzelniczy.

Wierzba to roślina aktywnie wykorzystywana gospodarczo już w czasach bardzo dawnych. Starożytne i średniowieczne budowle stawiano często na palach, używając jako materiału konstrukcyjnego między innymi plecionek wierzbowych. Również w polskim budownictwie, zwłaszcza obronnym, dominowały przez wiele stuleci grody o konstrukcji drewnianej. W Polsce do najlepiej zabezpieczonych należał niegdyś gród książęcy w Gnieźnie. Jego drewniane umocnienia sięgały nawet dwunastu metrów wysokości. Odkrycia archeologiczne potwierdziły, że w Gnieźnie wiciową plecionką umocniono fosę. Zabezpieczenia brzegów rzecznych oraz grząskiego gruntu wierzbowymi pędami odkryto też we Wrocławiu, Poznaniu i Sanoku. A może zainteresuje cię także ten artykuł o uprawie wierzby białej w ogrodzie?

Największe zastosowanie znajdowały różne rodzaje wierzb w budownictwie wodnym. Umacniano gałązkami wierzby wydmy, groble, sadzawki, kanały, rzeki, potoki, wały przeciwpowodziowe, drogi na mokradła i nawet drogi bite. Zapomniana od połowy dwudziestego wieku i zastąpiona betonem, wróciła wierzba jako element wodnych umocnień z jego końcem. Najpierw we Francji, gdzie zastosowano wiklinowe pędy do umacniania brzegów nad wodą. Wierzba purpurowa (wiklina) po ukorzenieniu się daje bowiem efekt konstrukcyjny porównywalny do siły kamiennego muru. Wierzby krzewiaste znalazły też zastosowanie w budownictwie wodnym w Niemczech, Holandii, Szwajcarii, Austrii i Polsce. Wykorzystuje się krzew ten jako materiał ograniczający spływy powierzchniowe do zbiorników wodnych - budując strefy buforowe w ich pobliżu, do przeciwerozyjnej ochrony brzegów, przeciwpyłowej i przeciwhałasowej ochrony dróg i linii kolejowych, a także do budowy stref przeciwpożarowych w lasach.

Różne rodzaje wierzb i ekologia

Współcześnie podkreśla się w szczególności ekologiczne właściwości wierzby, takie jak: możliwość jej regeneracji po ścięciu; łatwość zasiedlania miejsc trudnych dla rozwoju innych roślin; zdolność gromadzenia pierwiastków śladowych, metali ciężkich i biogenów; szybki przyrost biomasy, zdolność unieszkodliwiania osadów ściekowych.

Różne rodzaje wierzb stanowią jeden z ważniejszych sposobów pozyskiwania energii w sposób ekologiczny. Tak zwana wierzba energetyczna stanowi podstawę do produkcji biomasy, używanej jako paliwo odnawialne. Przy efektywnym wykorzystaniu plantacji, z jednego hektara uzyskuje się od kilku do kilkunastu ton suchego drewna w ciągu roku, co równoważy energetycznie kilka ton węgla kamiennego. Obliczono, że plantacja wierzby może funkcjonować w jednym miejscu nawet do trzydziestu lat i wielokrotnie produkować materiał opałowy.

Do celów energetycznych dobiera się rodzaje wierzb w zależności od warunków klimatycznych i glebowych danego regionu. W miejscach często podtapianych sprawdza się wierzba energetyczna głęboko korzeniąca się, na przykład wiciowa lub migdałowa. Uprawa i stała pielęgnacja wierzby migdałowej na polskich plantacjach jest bardzo opłacalna, ponieważ gatunek ten dobrze znosi długie deszcze, lubi ponadto gleby ciężkie i zwięzłe. Z kolei na glebach piaszczystych wskazana jest uprawa wierzby wiciowej. Sprawdź także ten artykuł o uprawie wierzby płaczącej w ogrodzie.

Różne rodzaje wierzb - trochę danych etnograficznych

Gałązki wierzbowe kojarzą się najczęściej z wielkanocnymi palmami. Tradycja używania ich do zdobienia palm przyjęła się w X wieku. Narody rosyjskie miały dawniej zwyczaj trącania się wiosną gałązką wierzby, która budziła się właśnie do życia. Wymawiano przy tym życzenie: „Abyś był wesoły jak wierzba”. Słowa wesoło, wesoły rozumiano wówczas w szerszym niż dziś kontekście i oznaczały one wszelkie cechy budzące wesołość, sprawiające radość i wywołujące miłe wrażenie.

Wierzba była też kiedyś ważnym elementem komunikacji. Wiciami z wierzby zwoływano w dawnej Polsce szlachtę na wiece i pospolite ruszenie. Wśród narodów słowiański rozpowszechnione były niegdyś piszczałki, fujarki  i świstawki, na których wygrywano różne melodie. Robiono owe piszczałki najczęściej z kory wierzbowej, z której łatwo było usunąć drzewiasty rdzeń. Bywało, że z kilku osób grających na piszczałkach, tworzyła się orkiestra. Bardziej skomplikowanym instrumentem muzycznym wykonanym między innymi ze skręconych spiralnie młodych wierzb, były trąby.

Z wierzbą wiążą się przeróżne zabobony, wierzenia, legendy i gusła. Miała być ona swego czasu domem czarta. W starych wierzbach mieszkał podobno Napaśnik, Przechera lub Frant. Swoje siedziby miały tam też specyficzne diabły nocne, znane z psikusów płatanych ludziom od zmierzchu do świtu. Z kolei przy drogach wiodących do karczm i kościołów mieszkały diabły dzienne, które chytrze kierowały kroki wiernych ze świątyni wprost do gospody. Natomiast lokatorem wierzb rosnących nad brzegami rzek i stawów był sam diabeł Rokita, którego rodowód sięgał czasów jeszcze prasłowiańskich.

Rodzaje wierzb – dane botaniczne

Wierzba - gatunki pochodzenia obcego

Wierzba mandżurska (salix matsudana), jak sama nazwa mówi, pochodzi z Mandżurii, a w Polsce jest uprawiana jako dekoracyjna wierzba ozdobna. Charakteryzują ją falisto powyginane i poskręcane wąskie liście. Wierzba mandżurska występuję też w formie piennej o zaokrąglonej koronie.

Wierzba japońska (salix integra), zwana inaczej całolistną, to pochodzący z Japonii dekoracyjny krzew, zadomowiony w naszych parkach i ogrodach. Najbardziej znana jest wierzba japońska odmiany hakuro-nishiki, o różowo i kremowo nakrapianych liściach. Odmiana ta sprzedawana jest najczęściej w formie na pniu, jako miniaturowe efektowne drzewko, wysokie na półtora metra i szerokie na jeden metr. Dość powszechna jest dziś uprawa hakuro-nishiki w pojemnikach.

Z północno-wschodniej Azji pochodzi wierzba sachalińska (salix udensis) sekka, nazywana też, ze względu na specyficzny kształt pędów, wierzbą smoczą. Rośnie tam w dolinach rzek i w podmokłych  zaroślach. Jest to, dorastający do trzech metrów wysokości krzew, o stalowozielonych liściach oraz czerwonawych, brązowych albo zielonych pędach. Wierzba sachalińska została sprowadzona do Europy w połowie ubiegłego wieku.

Wierzba babilońska (salix babylonica), choć pochodzi z Chin, została opisana po raz pierwszy dopiero w latach dwudziestych ubiegłego wieku we Francji. Jest to niewielkie drzewo, dorastające do dwunastu metrów wysokości. Wierzba babilońska ma początkowo pokrój wąskokolumnowy, ale w starszym wieku rozrasta się wszerz. Ten gatunek wierzby ma charakterystyczne, spiralnie wygięte, zielone liście i pędy.

Wierzba - gatunki rodzime

Wierzba purpurowa (salix purpurea), czyli popularna wiklina, to powszechny w Polsce gatunek. Rośnie ona ponadto w innych krajach Europy, w Azji i Afryce Północnej. Jest to krzew o dużym znaczeniu użytkowym i mniejszym znaczeniu dekoracyjnym. Wierzba purpurowa służy przede wszystkim do wyrobu przedmiotów, naczyń i dekoracji koszykarskich. Ma też zastosowanie w zadrzewianiu kamiennych lub suchych terenów oraz jako faszyna. Pędy wierzby purpurowej są cienkie, błyszczące, czerwonawe, natomiast liście dość szerokie, szarozielone, piłkowane. Wierzba purpurowa zawiązuje  kwiaty przed rozwinięciem się liści. Ten gatunek wierzby ma bardzo małe wymagania w stosunku do żyzności i wilgotności gleby.

Kolejny gatunek, bardzo w Polsce popularny, to wierzba iwa (salix caprea). Jest to krzew, czasami małe drzewo, o grubych, pokrytych w młodości szarym kutnerem pędach. Rodzaj żeński charakteryzuje zielonkawy kolor, natomiast u okazów męskich pędy są czerwonobrązowe. Wierzba iwa rozwija kwiaty (kotki) najwcześniej z rodzimych gatunków, w marcu-kwietniu. Liście tego gatunku są eliptyczne, z lekko falistymi brzegami, dość szerokie, od spodu miękko owłosione. Wierzba iwa to gatunek powszechny w Europie i Azji. Rośnie na glebach wilgotnych i gliniastych, a czasami też na lżejszych i suchszych. W Polsce występuje na polanach, zrębach i w leśnych zaroślach.

Wierzba biała (salix alba) to w naturze drzewo o wysokości ponad dwudziestu metrów. Ten gatunek wierzby charakteryzuje bardzo szeroka korona oraz żółtawe, oliwkowobrązowe, pomarańczowe lub czerwone giętkie pędy. Wierzba biała ma liście lancetowate, lekko piłkowane. Roślina zawiązuje kwiaty wraz z rozwojem liści. Jest to drzewo w Polsce, Europie i Azji bardzo pospolite. Rośnie też w północnej Afryce. Bardzo dekoracyjna jest forma zwisająca, czyli popularna wierzba płacząca. Odmiany zwisające mają szeroką koronę oraz sięgające ziemi giętkie pędy.  Wierzba płacząca najpiękniej prezentuje się nad wodą i wymaga dużo miejsca w ogrodzie.

Wierzba krucha (salix fragilis) również występuje w Polsce bardzo pospolicie i łatwo tworzy mieszańce. Drzewo to ma kruche, zazwyczaj w oliwkowe, błyszczące i nagie pędy. Wierzba krucha ma liście nieco szersze i dłuższe oraz bardziej piłkowane niż wierzba biała. Są one błyszczące, ciemnozielone, a od  spodu szare i nagie.

Wierzba wiciowa (salix viminalis), zwana też witwą lub konopianą, to wysoki i rozłożysty krzew o długich, ciemnoszarych, miękko owłosionych pędach. Liście tego gatunku są bardzo dekoracyjne, lekko zwisające, długie, dość wąskie, matowozielone, pod spodem połyskujące, owłosione. Wierzba wiciowa występuje powszechnie w Europie i Azji, głownie nad rzekami i potokami. Jest to gatunek używany powszechnie w koszykarstwie oraz jako materiał na faszyny. Do wyplatania różnych przedmiotów ścina się wierzby co dwa - cztery lata. Najlepszy materiał plecionkarski stanowi wierzba wiciowa odmiany amerykanka.

Wierzba szara (salix sinerera), zwana inaczej łozą, to krzew, rzadziej małe drzewko, o owłosionych pędach. Gatunek ten ma liście podłużnie jajowate, sinozielone z wierzchu, a pod spodem owłosione. Wierzba szara rośnie w Polsce głównie na terenach nizinnych i czasami w górach. Jest też popularna w innych krajach Europy, a także w Azji. Zasiedla zazwyczaj torfowiska, mokradła i rowy.

Wierzba - sadzenie, uprawa i pielęgnacja

W Polsce występują liczne gatunki wierzby i liczne jej mieszańce. Wierzby mają niewielkie wymagania siedliskowe, a ich sadzenie na plantacjach ma duże znaczenie praktyczne. Drzewa te i krzewy na ogół lubią stanowiska wilgotne, ale dobrze też znoszą suche, piaskowe gleby. Ich pielęgnacja jest niewymagająca i niezbyt pracochłonna. Również rozmnażanie wierzb jest bardzo proste. Rozmnaża się je przez sadzonki zdrewniałe i czasami z nasion.

Wzrost wierzby można ograniczyć poprzez cięcie. Najintensywniej przycina się wierzby drzewiaste, w tym gatunek wierzby białej i jej zwisające odmiany ristis oraz wierzby wiciowe. Zabieg ten robimy co roku na przedwiośniu, pozostawiając na pędach tylko kilka oczek i nadając charakterystyczny głowiasty kształt drzewom. Wycinamy ponadto regularnie wszystkie suche gałęzie. Drzewa stare i połamane warto przyciąć bardzo intensywnie, ponieważ szybko się regenerują. Wierzby o zwartym pokroju wymagają jedynie prześwietlenia. Po kwitnieniu prześwietlamy także zwisające odmiany wierzby iwy. Skracamy ponadto jej pędy. W przypadku form krzewiastych zabieg ten powoduje, że są one jeszcze bardziej rozłożyste. Pozostałe po ścięciu wierzbowe witki warto zagospodarować, wyplatając z nich ozdoby ogrodowe.