Żarnowiec miotlasty

Żarnowiec miotlasty - dekoracyjny krzew - uprawa, pielęgnacja, popularne odmiany

Żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparius) to roślina rosnąca dziko w Europie Środkowej, Południowej i Zachodniej. Ten ładny krzew dekoracyjny z rodziny motylkowatych można spotkać w Polsce nad Bałtykiem lub w górach (głównie w Sudetach), a także w niektórych częściach niżu. Kwitnie on w maju i czerwcu charakterystycznymi motylkowymi kwiatami, a wysiewa się go na paszę dla zwierząt albo w celu umacniania piaskowych skarp i poskromienia lotnych piasków. Krzew cytisus rośnie też w naszych ogrodach.

Jeśli szukasz więcej porad i inspiracji, sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o krzewach ogrodowych.

Cytisus scoparius - krzew dekoracyjny z rodziny motylkowatych

Żarnowiec miotlasty (Cytisus scoparius) – roślina klimatu umiarkowanego i gorącego

Żarnowiec miotlasty to zimozielona bylina z rodziny motylkowatych. Roślina ta zwana jest też w polskiej tradycji janówcem miotłowym, szczodrzenicą miotłową, miotlichą, mietlicą, mietlonką, witeczką, barszczewnikiem lub zajęczym grochem. W naturze rośnie w mieszanych lub iglastych lasach, najczęściej na ich obrzeżach lub w odkrytych miejscach. Porasta też wrzosowiska, wzgórza, wąwozy, nasypy kolejowe, miedze i brzegi dróg. Krzew ten dostarcza pożytków pszczelich.

Występująca w klimacie umiarkowanym i gorącym rodzina motylkowatych jest bardzo liczna. W Polsce popularna jest uprawa wielu gatunków z tej grupy, na przykład grochu, bobu, soi, nostrzyka, koniczyny, wyki, łubinu i fasoli. Do rodziny motylkowatych należą rośliny jednoroczne, byliny oraz drzewa i krzewy. Na korzeniach motylkowatych rozmieszczone są brodawki, wewnątrz których znajdują się specjalne bakterie przyswajające wolny azot.

Rośliny z rodziny motylkowatych mają charakterystyczne motylkowe kwiaty, których korona składa się z pięciu płatków, z czego dwa dolne zrośnięte są w łódeczki, a dwa boczne osłaniają wnętrze kwiatu. Nazywa się je skrzydełkami lub wiosełkami. Na łódeczce i wiosełkach siadają owady zapylające. Pod ich ciężarem łódeczka opada, odsłaniając wnętrze kwiatu. Nagięta przez owady rozpręża się, wskutek czego owad zostaje opylony. Leci on potem na inny kwiat, przenosząc pyłek. Największy w kwiatach żarnowca jest płatek górny nazywany żagielkiem. Sprawdź także ten artykuł o polecanych drzewach i krzewach ozdobnych.

Żarnowiec miotlasty – charakterystyka

Żarnowiec miotlasty to krzew dekoracyjny dorastający na ogół do półtora metra wysokości. Istnieją też formy drzewiaste dorastające do czterech metrów, a także dekoracyjne żarnowce na pniu o wysokości kilkudziesięciu centymetrów. Bylina ta kwitnie zazwyczaj żółto. W ogrodzie uprawia się również kolorowe odmiany, na przykład żarnowiec miotlasty czerwony. Są też żarnowce dwubarwne i wielobarwne.

Krzew cytisus ma rózgowato wydłużone, wzniesione, u nasady silnie gałęziste ciemnozielone pędy. Drobne, odwrotnie jajowate, jedwabiście zielone, od spodu owłosione listki rośliny rozmieszczone są pojedynczo. Ponieważ liście żarnowca występują na pędach dość nielicznie, proces fotosyntezy zachodzi w łodydze. W kątach liści wyrastają skupione w grona, pozbawione zapachu kwiaty o średnicy około dwóch i pół centymetra. Znajdują się one na końcach gałązek.

Owocem żarnowca jest czerwonobrunatny wydłużony, spłaszczony, na brzegach długoowłosiony strąk z dzióbkiem. Strąki żarnowca zwijają się i rozrzucają nasiona, które potem często samoistnie kiełkują. W naszych lasach można spotkać duże „plantacje” tej rośliny, powstałe właśnie na skutek „działania” naturalnych czynników. Krzew ten bardzo lubią leśne zwierzęta, głównie zające i sarny, dlatego planując rabaty na otwartej przestrzeni, warto zabezpieczyć je przed wizytą niechcianych gości. Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o krzewach ozdobnych.

Żarnowiec miotlasty – wartości użytkowe rośliny

Żarnowiec miotlasty to roślina trująca, wykorzystywana czasami w medycynie naturalnej, a od XIX wieku także w oficjalnej - jako materiał, z którego wyodrębniano substancje czynne. Surowcem zielarskim są ulistnione pędy oraz kwiaty żarnowca, a czasami również nasiona i korzenie. Do celów leczniczych zbiera się w październiku szczytowe pędy albo w maju i czerwcu same kwiaty w fazie zakwitania albo jak podają inne źródła pełnego kwitnienia. Roślina ta zawiera alkaloidy (w tym obniżającą wrażliwość i przewodnictwo nerwowe w mięśniu sercowym sparteinę, używaną jako środek nasercowy), flawonoidy, żywice, garbniki, kwasy organiczne, gorycze i olejek eteryczny. Dzięki tym składnikom działa między innymi moczopędnie, rozwalniająco i znieczulająco.

Żarnowiec miotlasty wykorzystywano jeszcze do niedawna w leczeniu mięśnia sercowego, a także w niektórych chorobach nerek, wątroby, stawów i wewnętrznych krwawień. Zewnętrznie leczono zielem żarnowca czyraki i wrzody. Nie warto jednak samemu z tą rośliną eksperymentować, ponieważ stosowanie ziela żarnowca może powodować silne zatrucia. Ze względu na wysoką toksyczność roślina ta bywała dawniej raczej rzadko stosowana w medycynie ludowej. Nie powinniśmy też sadzić jej w ogrodzie, w którym przebywają dzieci.

Włókno żarnowca wykorzystywano dawniej do wyrobu worków i tkanin służących jako opakowania przedmiotów transportowanych na duże odległości. Z przędzy wytwarzano ponadto środki opatrunkowe. Z kolei z pędów żarnowca wyplatano różne materiały i przedmioty, a także robiono miotły - stąd nazwa rośliny. Odwarem z kwiatów żarnowca farbowano na żółto tkaniny, natomiast z kory na brunatno.

Żarnowiec miotlasty – uprawa i pielęgnacja

Żółty lub kolorowy krzew dekoracyjny

W ogrodach uprawiany jest tradycyjny żarnowiec żółty w różnych odcieniach (np. żarnowiec na pniu odmiany vanesse), a także coraz bardziej popularne kolorowe - choćby żarnowiec miotlasty czerwony lena lub burkwoodii, kremowy twilight, brzoskwiniowy frisia, pomarańczowy la coquette czy różowy zeelandia. W handlu dostępne są też dwubarwne żarnowce, na przykład żółtoczerwony palette lub daisy hill. Żarnowiec miotlasty czerwony ma z kolei swoje odmiany dwubarwne: boskoop ruby o rubinowopąsowych kwiatach albo brązowoczerwony roter favorit. W zachwyt wprawiają też wielobarwne żarnowce, mieniące się odcieniami żółci, różu i czerwieni.

Żarnowiec żółty, a także wszelkie odmiany kolorowe znakomicie komponują się z wszelkiego rodzaju iglakami w ogrodzie. Możemy krzewy te sadzić pojedynczo (szczególnie odmiany pienne) albo w większych grupach, uważając jednak, by nie stłumić charakterystycznego miotełkowatego kształtu roślin. Wzniesione formy łodyg znakomicie „wysmuklą” rabaty. Ładnie skomponuje się ten krzew ozdobny również z trawami, zwłaszcza tymi, które mogą rosnąć na piaskach.

Żarnowiec miotlasty rozmnaża się dobrze z nasion, a mogą one leżeć w ziemi bardzo długo. Najlepiej wysiać wysiana do doniczek, choć można również bezpośrednio na miejsce stałe w ogrodzie. Zniszczony przez mrozy łatwo się odradza od korzeni. Przesadzając roślinę w inne miejsce, wykopujemy ją z gruntu z dużą ilością ziemi. Gatunek ten ma bowiem długie korzenie palowe i dlatego starsze egzemplarze nie zawsze się przyjmują. Warto więc posadzić żarnowca od razu w miejsce docelowe.

Krzew dekoracyjny na ubogie gleby i słoneczne stanowiska

Krzew cytisus to bylina ciepłolubna, która rośnie głównie na podłożu ubogim, suchym i piaszczystym. Roślina ta nie lubi gleb zawierających wapń i próchnicznych. Lubi za to słoneczne stanowiska. Ten krzew dekoracyjny pełni ważną rolę przyrodniczą w ogrodzie, ponieważ wzbogaca ziemię w azot. Po kwitnieniu warto go lekko przyciąć.

Żarnowiec miotlasty nie lubi stanowisk zalewanych wodą, dlatego warto posadzić go na skarpie lub wzniesieniu. Nie wymaga też nawożenia. Żarnowce ogrodowe zimą potrzebują ściółkowania, gdyż przy braku śniegu może im zagrażać susza fizjologiczna. Podczas surowych zim krzew ten może wymarzać. Z kolei latem roślina jest w stanie dość długo wytrzymać bez wody.

Przypomina nieco miotłę i tak się właśnie nazywa – żarnowiec miotlasty. Uprawa i pielęgnacja tej rośliny należy do bardzo łatwych zadań w ogrodzie. Ten ładny krzew dekoracyjny uwielbia słońce i ciepło. Kwitnie z natury w odcieniach żółci, ale wyhodowano też mnóstwo odmian kolorowych. Żarnowiec żółty, a także liczne kolorowe odmiany hodowlane czują się dobrze praktycznie wszędzie, zwłaszcza na glebach lekko kwaśnych, piaszczystych i suchych. Łatwo się rozsiewają i rozmnażają przez podział. Nie lubią natomiast nadmiaru wody i cienia. 

Literatura:

1. Bonenberg K., Rośliny użyteczne człowiekowi. Warszawa 1988.
2. Kuźniewski E., Augustyn-Puziewicz J., Przewodnik ziołolecznictwa ludowego. Warszawa-Wrocław 1984.
3. Mowszowicz J., Flora letnia. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących letnich pospolitych roślin zielnych. Warszawa 1987.
4. Mölzer V., Kwitnący ogród. Warszawa [brak roku wyd.].
5. Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich zastosowanie.
6. Volák J., Stodola J., Severa F., Rośliny lecznicze. Warszawa 1987.
7. Podbielkowski Z., Podbielkowska M., Przystosowanie roślin do środowiska. Warszawa 1992.
8. Polakowska M., Leśne rośliny zielarskie. Warszawa 1982.