Orzech włoski

Orzech włoski - odmiany, pielęgnacja, przycinanie i wiele więcej

Nazywamy go w Polsce orzechem włoskim, ponieważ przywiózł go z Włoch święty Jacek, czyli dominikanin Jacek Odrowąż. Przebywając w Rzymie w 1218 roku, tak polubił orzechy, że ściągnął je do Polski, planując rozmnożenie. W taki właśnie sposób powstały pierwsze sadzonki orzecha włoskiego, uzyskane przez braci zakonników. We Włoszech nazywano drzewo orzechowe i jego owoce żołędziami Jowisza, Od tego określenia powstała później nazwa, czyli orzech królewski. Dziś to oficjalna łacińska nazwa botaniczna orzecha włoskiego.

Jeśli szukasz firmy, która wykona dla ciebie aranżację ogrodu, skorzystaj z usługi Szukaj Wykonawcy, dostępnej na stronie Kalkulatory Budowlane. Po wypełnieniu krótkiego formularza otrzymasz oferty od najlepszych wykonawców z twojej okolicy.

Orzechy włoskie, greckie, wołoskie, królewskie…

Orzech włoski (juglans regia) należy do rodziny orzechowatych. Z uwagi na trwałe, czarnobrunatne drewno o lekkim połysku, znany jest w sztuce użytkowej jako materiał do wyrobu dekoracji drogich mebli, tzw. fornirów, a także gustownych ozdób i wykwintnej galanterii drzewnej. Nazywane w Polsce także orzechem greckim, królewskim albo wołoskim, drzewo to już od bardzo dawna rosło w stanie dzikim w rejonie południowo-wschodniej Europy i w Azji.

Do Polski orzech włoski przywędrował (wiek przed świętym Jackiem) z Bałkanów, wzdłuż Dunaju, poprzez rumuńską Wołoszczyznę i zadomowił się najpierw na Opolszczyźnie i Pomorzu. W naszym kraju przebiegała wówczas północna granica jego zasięgu. Choć klimat Polski nie bardzo temu sprzyjał, sadzonki orzecha włoskiego zaaklimatyzowały się u nas, początkowo głównie w zacisznych lasach. Uprawiano później, przede wszystkim dla przyjemności i rozkoszy podniebienia, różne odmiany orzecha włoskiego. Smażono w miodzie niedojrzałe owoce albo przyrządzano z nich nalewki. Dojrzałe orzechy włoskie jedzono na surowo. Olbrzymie drzewo stanowiło też atrakcyjną ozdobę podwórka oraz miejsce do wypoczynku, bowiem mocny zapach jego liści odstraszał muchy i komary, a rozłożysta korona dawała schronienie przed słońcem. Z kory robiono też czarno-brunatną miksturę, którą poczerniano wąsy i włosy.

W Europie Północnej orzechy włoskie uważano w dawnych wiekach za symbol płodności. Podobnie było w starożytnym Rzymie. Orzechy włoskie stanowiły też w czasach pogańskich pokarm dla zmarłych i były tradycyjnym jedzeniem na stypach. Pomagały też podobno w miłości i życiu seksualnym. Kiedy narodził się zwyczaj zdobienia choinek, orzechy włoskie stały się podstawową ich ozdobą. Pierwowzorem bożonarodzeniowego drzewka w Polsce były tzw. podłaźniczki, czyli gałązki wieszane u sufitu przed świętami. Gospodyni oraz dorosłe córki ozdabiały je, a gospodarz umieszczał nad wigilijnym stołem.

Jeśli planujesz posadzenie orzecha włoskiego lub innych drzew i krzewów ogrodowych, wykorzystaj prosty kalkulator kosztów budowlanych, dzięki któremu łatwo oszacujesz wyda.

Odmiany orzecha włoskiego

Orzech włoski w warunkach naturalnych dorasta do trzydziestu, trzydziestu pięciu metrów wysokości. Jego pień ma szarawą, gładką korę, a młode gałązki są zielone, soczyste i kruche. Roślina kwitnie w kwietniu i maju, a owocuje we wrześniu. Kwiaty męskie to długie, ciemne, zwisające kwiatostany, tworzące zakończenia zeszłorocznych pędów. Z kolei kwiaty żeńskie zebrane są pojedynczo albo po dwa, trzy w tzw. kłębiki, rozmieszczone w kątach liści, na jednorocznych krótkopędach. Owocem orzecha włoskiego jest kulisty pestkowiec, ubrany w mięsistą, zieloną, biało nakrapianą łupinę, zwaną naowocnią. W jej wnętrzu znajduje się pestka o bardzo twardej skorupie, z falisto powyginanymi liścieniami, otoczonymi cienką okrywą nasienną. Pestka jest nierówna, brunatnawa, pękająca na dwie połowy w momencie kiełkowania, gdy powstają z niej sadzonki orzecha włoskiego. Zielona łupina po dojrzeniu brązowieje.

Znane są bardzo liczne odmiany orzecha włoskiego, charakteryzujące się różną plennością, odpornością na choroby i szkodniki, okresem wchodzenia w etap owocowania po posadzeniu, mrozoodpornością itp. Przed pierwszą wojną światową wyhodowano w Polsce rodzime odmiany orzecha włoskiego o wielkich owocach, które stały się tak popularne, że zawędrowały nawet do Kanady i Stanów Zjednoczonych. Takim to sposobem rozmnażanie orzecha o polskich korzeniach stało się tradycją za oceanem. Tamtejsze odmiany orzecha włoskiego nazwano polskimi lub karpackimi. Rozmnożone rośliny dały z kolei nowe sadzonki orzecha włoskiego, które w późniejszych latach „wróciły” do Polski. Orzech karpacki posłużył bowiem do wyselekcjonowania odmiany orzecha włoskiego, nazwanej w Stanach Zjednoczonych lake, która jest dziś popularna także w naszym kraju. Najlepiej w polskim klimacie aklimatyzują się jednak rodzime odmiany orzecha włoskiego. Do ogrodów przydomowych hodowcy polecają wielkoowocowe - np. jacek i koszycki. Na plantacji dobrze sprawdzą się natomiast odmiany orzecha włoskiego wyselekcjonowane przez Roberta Sekreckiego, oznaczone symbolem SK, np. SK 01, SK 04 i inne. Jeśli planujesz zagospodarowanie ogrodu drzewami i krzewami - czy to ozdobnymi czy też owocowymi - w tym artykule znajdziesz cennik najpopularniejszych z nich.

Orzech włoski popularny w Polsce

Mniej popularny jest w naszym kraju orzech czarny, nazywany tak od koloru kory. Drzewo to pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie dożywa czterystu lat i dorasta do pięćdziesięciu metrów wysokości. Drzewa z Polski nie są już jednak tak okazałe. Najstarsze okazy pochodzą z drugiej połowy wieku XVIII. Orzech czarny wymaga bardzo dobrej ziemi, zacisznego stanowiska i mnóstwa światła. Boi się wiosennych przymrozków, dlatego sadzenie i rozmnażanie orzecha czarnego powinno uwzględniać owe wymagania.

W Polsce spotyka się też drzewo orzecha szarego, które dotarło do nas również z Ameryki Północnej. Orzech szary ma popielato-szarą korę i w naturze dorasta do dwudziestu pięciu metrów. Z kolei gatunkiem rosnącym naturalnie w Polsce jest orzech laskowy, czyli leszczyna pospolita. Jest to krzew z rodziny brzozowatych, o ciemnej gładkiej korze oraz lekko jajowatych liściach. Owocem leszczyny są orzechy laskowe.

Owocowanie orzecha włoskiego

Orzech włoski dożywa nawet czterystu lat, a niektóre źródła podają, że nawet pół wieku. Jego owocowanie zależy od czynników klimatycznych, glebowych oraz genetycznych. Pod względem botanicznym jest to roślina o kwiatach rozdzielnopłciowych, co oznacza, że kwiaty żeńskie rozwijają się w innym czasie niż kwiaty męskie. W przypadku niektórych odmian zachodzi więc konieczność doboru roślin zapylających, w których kwiaty męskie będą rozwijać się w tym samym czasie co kwiaty żeńskie. Jeśli sadzonki orzecha włoskiego umieścimy w odległości ponad stu metrów od siebie, istnieje prawdopodobieństwa, że kwiaty nie zostaną zapylone. Na przebieg procesu zapylenia duży wpływ ma też pogoda w okresie kwitnienia. Przy wilgotnej i chłodnej aurze pyłek z trudem przenosi się na inne drzewa. Dobre wyniki w owocowaniu daje też nawożenie roślin gnojówką, kompostem i obornikiem w bardzo dużych ilościach. Drzewo wydaje owoce w wieku od trzech do nawet dwunastu lat po posadzeniu i obradza obficie co dwa, trzy lata. Największa jego wydajność wypada na okres pomiędzy czterdziestym a pięćdziesiątym rokiem po posadzeniu. Później owocowanie stopniowo słabnie.

Najlepszym sposobem rozmnażania jest szczepienie orzecha włoskiego. W warunkach polskich udaje się jedynie jesienne szczepienie na podkładkach. Rośliny uzyskane w ten sposób trzeba przechować aż do wiosny w chłodni. Rozmnażanie przez szczepienie orzecha włoskiego przeprowadza się wiosną w profesjonalnych szklarniach, pod okiem wykwalifikowanych ogrodników. Szczepienie orzecha włoskiego daje duże szanse przyjęcia się i mamy pewność, że drzewko powtórzy cechy rośliny matecznej. Warto więc, planując nasadzenie, zakupić zaszczepione już w szkółkach egzemplarze. Szczepienie orzecha włoskiego ma jeszcze tę zaletę, że roślina szybko wchodzi w okres owocowania.

Sadzenie orzecha włoskiego

Najlepsza dla rośliny jest ziemia żyzna, bogata w składniki pokarmowe i przepuszczalna oraz dużo słońca. Sadzenie orzecha włoskiego powinno też uwzględniać wapnowanie gleby, ponieważ roślina ta jest bardzo wrażliwa na brak wapna. Sadzonki orzecha włoskiego nie lubią ziemi ciężkiej i podmokłej. Na takim stanowisku obumierają wkrótce po posadzeniu. Orzechy włoskie powinny mieć też dużo przestrzeni, ponieważ ich system korzeniowy jest bardzo rozbudowany. Potrafią rozrosnąć się na głębokość trzech i szerokość dwudziestu metrów.

Niewskazane jest więc sadzenie orzecha włoskiego w bliskim towarzystwie innych drzew i krzewów. Również z uwagi na toksyczne działanie opadających liści, sadzenie orzecha włoskiego w sąsiedztwie innych roślin nie jest zalecane. Sadzonki orzecha włoskiego nie potrzebują też przycinania. Kiedy podrosną, formujemy koronę, wycinając suche lub uszkodzone przez mróz gałęzie, nisko rosnące pędy i konary zakłócające kształt korony.

Choroby orzecha włoskiego

Najczęstsze choroby orzecha włoskiego mają pochodzenie grzybowe i bakteryjne, np. antraktoza, czyli brunatna plamistość orzecha włoskiego. Wywołuje grzyb gnomonia lepto styla. Grzyb ten zimuje na opadłych liściach i owocach, dlatego jesienią trzeba je niszczyć i opryskać roślinę środkiem grzybobójczym. Objawy tej choroby orzecha włoskiego są widoczne na liściach i niedojrzałych owocach. Owoce często gniją i są niewykształcone. Pojawiają się na nich okrągłe lub nieregularne kanciaste plamy o szaro-żółtym zabarwieniu. W środku plam widoczne są czarne punkty, natomiast na ich obrzeżach brunatne obwódki.

Z kolei czarna plamistość wywołana jest przez bakterie. Choroba ta dotyka liście i owoce, szczególnie silnie młode drzewka, a potem drzewka już owocujące. Młode sadzonki orzecha włoskiego łatwo jest opryskać środkiem bakteriobójczym, w starszych okazach jest to jednak niemożliwe, ze względu na wielkość korony. Pierwsze objawy tej choroby orzecha włoskiego widoczne są na nerwach i blaszce liściowej, w postaci brunatnego lub prawie czarnego zabarwienia. Młode pędy pokryte są wodnistymi plamami i porażone zamierają. Również młode owoce mają wodniste plamy, które potem czernieją. Pokrywa nasienia robi się ciemnobrązowa lub czarna, a orzechy szybko wysychają i tracą smak. Porażone gałęzie, pędy, liście i owoce trzeba zniszczyć.

Groźne choroby orzecha włoskiego wywołuj też szpeciel orzechowiec, który żeruje na spodniej stronie liści. Kiedy się pojawi, liście deformują się i szybko zasychają. Niektóre orzechy włoskie są wręcz masowo atakowane przez tego szkodnika. Niebezpieczny dla rośliny jest też mączniak prawdziwy.

Orzech włoski w medycynie, kosmetyce i kuchni

Orzech włoski jako lek znany był już w czasach starożytnych w Grecji i Rzymie. Wraz z rozwojem lecznictwa ,udowodniono roślinie działanie przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, grzybobójcze, bakteriobójcze, poprawiające przemianę materii, obniżające ciśnienie i poziom cholesterolu, działające przeciw robakom i inne.

Do celów leczniczych używa się liści oraz owoców. Liście zbiera się w końcu czerwca, gdy są młode, ale już całkowicie wykształcone. Zawierają one garbniki, terpeny, flawonoidy, gorycze, karotenoidy, olejek eteryczny, sole mineralne, prowitaminę A oraz witaminy B, C, F, K, P. Po wysuszeniu przechowuje się je w ciemności. Owoce powinny być z kolei nie w pełni dojrzałe, bez wykształconej twardej łupiny, bowiem to właśnie zielona naowocnia ma właściwości prozdrowotne. Wartości odżywcze orzechów włoskich w diecie są nieocenione. W skład łupiny wchodzą witaminy A₁, B₁, B₂, B₃, PP oraz dużo witaminy C. Znany jest jej wpływ na zdrowie , dlatego chętnie czerpie z niej medycyna naturalna. Również liścienie, zwane popularnie orzechami, dostarczają witamin (A, B i E), soli mineralnych, żelaza, kobaltu, białka i oleju. Zielone owoce zbiera się w końcu lipca. Łuskane dojrzałe nasiona w orzechach to cenny, wysokokaloryczny, wzmacniający organizm środek odżywczy, zawierający nienasycone kwasy Omega 3, które usprawniają pracę serca. Badania dowodzą, że za sprawą dużej ich ilości, spożywanie stu pięćdziesięciu gramów tygodniowo różnych orzechów, redukuje ryzyko zawału serca o 35%. Jądro nasienne orzecha włoskiego zawiera od 51 do 69% tłuszczów. Dzięki dużej ilości witamin z grup B, orzechy mają także opinię wartościowej odżywki dla mózgu, szczególnie ważnej dla dzieci i młodzieży szkolnej. Zawierają też cynk, który wzmacnia układ odpornościowy i rozwiązują problemy z pamięcią i koncentracją.. Warto również wiedzieć, że orzechy włoskie oraz orzechy laskowe mogą powodować alergie.

W celach leczniczych przygotowuje się napar lub odwar z liści albo alkoholowy wyciąg z drobno posiekanych zielonych orzechów. Stosuje się je na bóle żołądka i wątroby, w krwawieniach, zatruciach rtęcią, braku łaknienia oraz podwyższonym ciśnieniu krwi. Zewnętrznie stosuje się odwar z liści w stanach zapalnych jamy ustnej i skóry, przy nadmiernej potliwości stóp, w egzemach i przy grzybicy. W dawnych czasach oleju z orzecha używano jako środka przeczyszczającego. Stosowano też olej w kuchni, cukiernictwie, produkcji farb, lakieru i tuszu. Dziś oleju z orzecha włoskiego używa się w procesie ekstrakcji cennych olejków kwiatowych. Młode niedojrzałe owoce służą natomiast do przygotowywania aromatycznych konfitur oraz poprawiającego trawienie likieru. Z kolei owoców dojrzałych używa się do wyrobu chałwy.

Niedawno wróciła też do łask nalewka z orzecha włoskiego - dobry lek na biegunki bakteryjne oraz niestrawność. Robi się ją w bardzo prosty sposób, zalewając piętnaście sztuk drobno posiekanych, zielonych, jeszcze niedojrzałych orzechów wódką w ilości ½ litra. Nalewka z orzecha włoskiego potrzebuje dwóch tygodni, aby dobrze naciągnąć. Warto zatem mieć szczepiony orzech w ogrodzie. Jeśli zainteresował cię orzech włoski jako drzewo ogrodowe, w tym miejscu znajdziesz szereg informacji na temat innych roślin z tego rodzaju.