Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi: uprawa w doniczce, ogrodzie i właściwości

Niewprawnemu zbieraczowi zdarzyć się może, że pomyli dziki czosnek z konwaliami, które również pojawiają się w maju. Głównie za sprawą długich, jajowatolancetowatych i szerokich na dwa do pięciu centymetrów liści czosnku, które rzeczywiście przypominają liście konwalii. Łatwo je jednak odróżnić za pomocą zmysłu węchu, gdyż mają intensywny czosnkowy zapach. Próbowanie rosnących w stanie dzikim roślin, na przykład w trakcie spacerów w górach odradzamy, ponieważ konwalie to rośliny trujące, a być może nie każdy jest w stanie rozpoznać ich czosnkową woń. Zdecydowanie bardziej bezpieczna jest uprawa czosnku niedźwiedziego we własnym ogrodzie.

Korzystając z naszej strony znajdź fachowców z Twojej okolicy. Sprawdź już teraz kto może pomóc Ci w aranżacji Twojego ogrodu – kliknij, żeby wypełnić formularz.

Czosnek niedźwiedzi - w lesie, w ogrodzie i w domu

Czosnek niedźwiedzi (allium ursinum) należy do rodziny liliowatych (allium) i rośnie w wilgotnych lasach Europy oraz w Azji. Liliowate to głównie rośliny zielne, występujące w Afryce, Ameryce Północnej oraz w Europie, w tym także w Polsce. Są to często gatunki zimujące w postaci cebul lub kłączy, z których wiele ma znaczenie użytkowe, np. czosnek pospolity, cebula, szczypiorek, por lub szparag leczniczy. W Polsce rośnie też dziki czosnek winnicowy, który jest chwastem pól uprawnych oraz czosnek zimowy. Na południu kraju spotyka się z kolei dziki czosnek grzebieniasty, uprawiany w całej Europie w ogrodach.

Allium ursinum rośnie głównie w górach i na pogórzu. W mniejszych grupach spotyka się go w różnych regionach naszego kraju. Naturalne siedlisko rośliny to wilgotne i cieniste lasy mieszane lub liściaste. Najczęściej jednak wybiera allium ursinum lasy bukowe (podobnie jak czosnek zimowy). W zbiorowiskach lasów bukowych przeważają byliny dwuliścienne. Wytworzona z glin lub piasków gliniastych gleba jest tam świeża, umiarkowanie wilgotna, z mullową formą próchnicy. Jej odczyn jest lekko kwaśny, obojętny lub delikatnie zasadowy. W warunkach naturalnych czosnek niedźwiedzi rośnie pod drzewami i krzewami, w wilgotnej lub lekko wilgotnej i zasobnej w składniki mineralne glebie - zasadowej do obojętnej, w warunkach domowych sadzenie czosnku musi się odbywać z wykorzystaniem specjalnej ziemi. Są lata, gdy ten dziki czosnek zakwita masowo, tworząc na dnie lasu piękne białe łąki. Na stanowiskach naturalnych objęty jest częściową ochroną i można go zbierać tylko w rejonach masowego występowania.

Allium ursinum wypuszcza liście wczesną wiosną i jest chętnie zjadany przez zwierzynę leśną. Jest to roślina wieloletnia, zapylana przez owady. W maju wytwarza drobne białe kwiaty, zebrane w wielokwiatowe nibybaldachy, po kilkanaście na łodygach. Kiedy czosnek niedźwiedzi zakwitnie, znajduje już zastosowanie tylko jako ozdoba ogrodu. Choć kwiaty są niepozorne i osiągają zaledwie centymetr średnicy, przypominają śnieżnobiałe małe gwiazdki. Uprawa czosnku niedźwiedziego w dużych grupach tworzy więc spektakularny efekt ale sadzenie czosnku pojedynczo, w doniczce w domu też daje przyjemny dla oka element. W czerwcu liście allium ursinum zasychają i roślina wchodzi w stan spoczynku.

Uprawa czosnku ozdobnego

W rodzinie allium spotykamy wiele gatunków ozdobnych. Szacuje się, że w ogrodach uprawia się ich około osiemdziesięciu. Rośliny poszczególnych gatunków różnią się między sobą. Wszystkie tworzą bezlistny kwiatowy pęd, zakończony półkulistym lub kulistym kwiatostanem. Również czosnek niedźwiedzi ma zastosowanie jako roślina ozdobna. Kwiaty alium ursinum ładnie prezentują się także w domu, w małych bukiecikach. Są przy tym bardzo trwałe. Przed wstawieniem do wody obrywamy z nich liście, które intensywnie pachą czosnkiem. Zobacz w artykule o zamiokulkasie zamiolistnym jak pięknie może on wyglądać w domu.

Uprawa czosnku ozdobnego jest w ostatnich latach bardzo popularna. Odmiany ozdobne charakteryzują się bowiem różnorodnością kwiatów, łodyg i liści. Kwitną zazwyczaj w pełni lata. Są tak dekoracyjne, że uprawa czosnku ozdobnego zdobyła naprawdę wiele ogrodniczych serc. Nie jest to zajęcie bardzo kosztowne, ponieważ cena cebulek wynosi kilka, najwyżej kilkanaście złotych. Rozmnaża się czosnki ozdobne również z nasion.

W małych ogródkach ładne efekty przyniesie z pewnością uprawa czosnku Ostrowskiego o karminoworóżowych niewysokich kwiatach. Niewielkie są też żółte kwiaty czosnku południowego, który ładnie się rozrasta. Uprawa czosnku południowego ładnie rozświetli ogródki skalne. Spośród czosnków o charakterystycznym okrągłym pokroju kwiatów i wysokiej łodydze na uwagę zasługuje czosnek główkowaty o ciemnofioletowych główkach. W Polsce rośnie on również dziko, na suchych, wyżynnych łąkach. Kwitnie stosunkowo późno, w lipcu, ale za to bardzo długo - nawet cztery tygodnie. Uprawa czosnku główkowatego udaje się najlepiej w pełnym słońcu. Do czosnków wysokich należy też aflatuneński o białych lub fioletowych główkach. Uprawa czosnku aflatuneńskiego daje niesamowity efekt, gdy posadzi się roślinę w towarzystwie niezapominajek lub tulipanów. Bardzo wysoką rośliną jest też czosnek karatawski. Jego kwiaty są różowobiałe. Uprawa czosnku karatawskiego nie jest kłopotliwa. Może on rosnąć nawet w doniczce. Ładnie wygląda obok pustynników lub w gąszczu ozdobnych traw. Chcesz sprawdzić czy dobrze będzie wyglądał przy czerwonych kwiatach? Przeczytaj artykuł o Amarylis i hippeastrum.

Uprawa czosnku niedźwiedziego - jak sadzić czosnek krok po kroku

Domowa uprawa czosnku niedźwiedziego nie jest trudna. Rośliny sadzimy pojedynczo co dziesięć centymetrów albo w grupach po trzy do pięciu sztuk, co trzydzieści centymetrów. Sadzonki czosnku niedźwiedziego są na ogół dostępne w handlu. Roślina lubi gleby żyzne, próchniczne, bobrze przepuszczalne i gliniaste. Ziemia w ogrodzie nie może być jednak ani zbyt sucha, ani też zbyt mokra. Bylina z podziemnej cebulki wypuszcza po dwa listki. Jest w pełni mrozoodporna i nie wymaga okrycia na zimę. Allium ursinum nie potrzebuje nawet nawożenia, a jedynie podlewania. Trzeba bowiem pamiętać, że czosnek niedźwiedzi jest wrażliwy na suszę. Specjaliści doradzają, by ziemię wokół czosnku wysłać jesienią bukowymi liśćmi. Ponieważ w naturze rośnie on w lasach bukowych, uprawa czosnku niedźwiedziego w zbliżonych warunkach ma prawdopodobnie sens.

Dobrze byłoby, gdyby domowa uprawa czosnku niedźwiedziego objęła miejsca pod drzewami ozdobnymi i owocowymi albo pod krzewami. Na zbyt słonecznej przestrzeni sadzonki czosnku niedźwiedziego po prostu marnieją. Allium ursinum nie tylko lubi cień, ale też znakomicie rozświetla miejsca zacienione koroną roślin. Ładnie będą prezentować się sadzonki czosnku niedźwiedziego pod pienną porzeczką lub agrestem. W czasie, gdy krzewy zaczną się rozwijać na wiosnę, allium ursinum wypełni puste miejsca pod nimi. A kiedy porzeczki i agrest wejdą w pełnię owocowania, czosnku już nie będzie. Można też posadzić roślinki na lekko ocienionej grządce z ziołami albo w innym miejscu warzywnika - tak, by stale mieć cenny surowiec „pod ręką”.

Rozmnażamy czosnek niedźwiedzi poprzez rozdzielanie co kilka lat cebul przybyszowych pod koniec okresu wegetacji. Są też źródła, które podają, że rozrastający się czosnek dzielimy w momencie, gdy ruszy jego wegetacja, czyli wczesna wiosną. Można też sadzić cebule przybyszowe jesienią. Umieszczamy je w ziemi na głębokości dziesięciu centymetrów. Cebule szybko się rozmnażają i w następnym roku mamy już nowe sadzonki czosnku niedźwiedziego. Możemy rozmnażać roślinę także z nasion, wczesną wiosną. Uprawa czosnku niedźwiedziego z nasion jest opłacalna, ponieważ z jednej paczuszki, liczącej około trzydziestu ich sztuk i której cena wynosi do czterech złotych, można pozyskać ładne poletko roślin. Warto też zebrać nasiona samodzielnie, wówczas wymagają one stratyfikacji. Dobrze jest wiedzieć, że nasiona czosnku są roznoszone przez mrówki. Sadzonki czosnku niedźwiedziego, podobnie jak inne zioła w doniczkach, można też kupić w sklepie albo na rynku i wiosną wysadzić na stałe miejsce. Ich cena wynosi od kilku do kilkunastu złotych.

Właściwości lecznicze alium ursinum, czyli co w czosnku niedźwiedzim siedzi?

Czosnek niedźwiedzi posiada udowodnione właściwości lecznicze. Właściwości lecznicze alium ursinum doceniali już nasi przodkowie, wykorzystując je w medycynie ludowej. Porównuje się je nawet do właściwości czosnku pospolitego. Działanie bakteriobójcze czosnku niedźwiedziego w porównaniu z czosnkiem naturalnym jest jednak dużo intensywniejsze, a uprawa czosnku niedźwiedziego jest prostsza niż uprawa czosnku główkowego. Podobnie jak czosnek zwyczajny, alium ursinum niszczy drobnoustroje, wirusy, drożdże i grzyby. Można go stosować w zapaleniach dróg moczowych i przewodu pokarmowego oraz płuc. Posiada też cenne związki siarkowe w ilościach siedem razy większych niż czosnek zwyczajny. Związki allilowe pobudzają aktywność enzymów detoksykacyjnych, które pomagają w wydalaniu z organizmu metali ciężkich i substancji toksycznych. Alium ursinum ma też smak podobny do czosnku pospolitego, jednak po zjedzeniu nie pozostawia w ustach nieprzyjemnego zapachu.

Czosnek niedźwiedzi zawiera dużo witaminy C, nawet do piętnastu razy więcej niż cytryna. Warto wiedzieć, że witamina C, czyli kwas askorbinowy, jest wręcz niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi bowiem ważny składnikiem regenerujący tkanki, kształtujący odporność ustroju, zmniejszający ilość wolnych rodników. Przyjmowanie witaminy C w postaci naturalnej jest bardziej korzystne dla organizmu niż przyjmowanie witaminy w postaci syntetyków, ponieważ towarzyszące jej flawonoidy nasilają lecznicze właściwości.

Czosnek niedźwiedzi zawiera też ważne dla ustroju witaminy A i E oraz selen i żelazo. Ze względu na dużą jego zawartość stosuje się allium ursinum w leczeniu anemii. Czosnek niedźwiedzi działa nie tylko bakteriobójczo, ale też przeciwmiażdżycowo i wspomaga leczenie nowotworów. Oczyszcza drogi oddechowe, przeciwdziała sklejaniu się płytek krwi, obniża poziom cholesterolu i wspomaga serce. Regularne spożywanie czosnku poprawia elastyczność ścian naczyń krwionośnych, dzięki czemu ułatwia przepływ krwi. Działa też rozkurczowo, zapobiegając zawałowi i udarowi mózgu. Czosnek niedźwiedzi zwalcza też pasożyty układu trawiennego i regeneruje jelita. Dzięki swoim właściwościom wzmacnia organizm osłabiony po zimie. Roślina działa też żółciopędnie.

Czosnek niedźwiedzi, znacznie łagodniejszy od zwykłego, zaleca się podawać dzieciom, szczególnie przy wiosennych przeziębieniach. Można posypać nim kanapkę, jajecznicę lub inne danie. Właściwości lecznicze czosnku niedźwiedziego wykorzystuje się też w postaci suplementów diety, dostępnych w formie tabletek lub kapsułek. Cena tabletek wynosi od kilku do kilkudziesięciu złotych. Podobna jest też cena kapsułek.

Właściwości przyprawowe alium ursinum

Wczesną wiosną, w marcu lub kwietniu, czyli jeszcze przed pojawieniem się na roślinie kwiatów,  zbiera się wyłącznie młode liście czosnku niedźwiedziego. Starsze są już łykowate i twarde, bowiem wraz ze starzeniem się, tracą też swoje cenne właściwości. Ostrożnie je wycinamy nożykiem tuż przy podstawie. Z jednej rośliny zbieramy tylko kilka listków, dając cebulom możliwość rozrośnięcia się. Największy zbiór listków uzyskuje się po trzech, czterech latach, kiedy roślina kilkakrotnie sama się rozsieje.  Młode liście, ze względu na ich prozdrowotne właściwości warto jeść na surowo.

Naturalnych liści czosnku niedźwiedziego używa się w kuchni do sałatek, sosów, kanapek, twarogów i zup. Dobrze smakuje na przykład zupa krem z czosnku i pora albo szpinakowo-czosnkowa zapiekanka z dodatkami. Warto też jeść liście bez obróbki termicznej, jako dodatek do żywności przetworzonej, ponieważ eliminują one niekorzystne związki zawarte w gotowych potrawach. Zmiksowany czosnek niedźwiedzi daje też ładne zabarwienie i smak klasycznemu spaghetti. Można z niego przygotować również smaczne pesto. W Rosji kisi się liście albo przesypuje je solą. Również w naszym kraju konserwowanie w soli staje się coraz bardziej popularne. A oto przepis, krok po kroku. Czosnek myjemy, osuszamy, siekamy i dodajemy sól -  20 gramów soli na 100 gramów ziół. Następnie przekładamy mieszankę do zakręcanych słoików. Przechowujemy czosnek w ciemnym i chłodnym miejscu. Gotowa marynata nadaje się do sosów, bulionów i zup.

Suszone liście alium ursinum znakomicie podkreślają smak kiełbas, pieczeni, pasztetów, sosów i zup. Można je kupić choćby w formie rozdrobnionego suszu. Cena porcji suszonej, w zależności od gramatury, producenta, kraju pochodzenia oraz innych uwarunkowań, wynosi od kilku do kilkunastu złotych. W sklepach internetowych dostępne są też porcje, których cena przekracza kilkadziesiąt złotych. Nie poleca się natomiast suszyć czosnku samodzielnie. Lepiej go po prostu zamrozić. Od pewnego czasu w handlu dostępne są produkty spożywcze z dodatkiem czosnku niedźwiedziego, na przykład sery (gouda z czosnkiem niedźwiedzim), makarony, przyprawy albo oleje. Ich cena jest niewygórowana, dlatego warto te produkty wypróbować.