Rośliny jadalne

Gryka zwyczajna ma swoją ojczyznę w Indiach, Chinach i Nepalu, gdzie była uprawiana już przed tysiącami lat. Należy do grupy tak zwanych zbóż rzekomych. Te rośliny wytwarzają nasiona podobne do ziaren zbóż, ale nie są jak one trawami. Gryka jest cenną rośliną miododajną i leczniczą.

Szałwia hiszpańska jest jednoroczną rośliną, która była uprawiana przez rdzennych mieszkańców dzisiejszego Meksyku już kilka tysięcy lat temu. Nazwę gatunkową nadał błędnie Linneusz, ponieważ sprowadzana z Meksyku roślina była uprawiana również w Hiszpanii. Nasiona szałwii hiszpańskiej mogą być użyte do celów spożywczych.

Aksamitka rozpierzchła jest pochodzącą z Meksyku jednoroczną rośliną kwiatową. Szczególny efekt dekoracyjny nadaje roślinie obfite i długie kwitnienie. Kwiaty w jaskrawych kolorach od żółtego i pomarańczowego do purpurowego rozwijają się od czerwca do pierwszych przymrozków.

Pięciornik gęsi jest rodzimą byliną o właściwościach leczniczych. Pierzaste liście od spodu srebrzyście owłosione, jak również kłącze, mogą być wykorzystane w kuchni. Złociste kwiaty pięciornika na tle ciemnej zieleni liści dobrze prezentują się również na ogrodowej rabacie.

Chociaż bazylia pospolita kojarzy się zwykle z kuchnią śródziemnomorską, gdzie stanowi dodatek do wielu potraw, jej korzenie sięgają raczej tropikalnych i subtropikalnych rejonów Azji. Uprawiana tam od wieków, do Europy Środkowej trafiła dopiero w XVI wieku. Bazylia jest jednoroczną rośliną przyprawową i leczniczą, a zarazem dekoracyjną.

Cyfomandra grubolistna, nazywana tamarillo, jest niewielkim zimozielonym drzewem z rodziny psiankowatych. Jadalne owoce są podobne do spokrewnionego z tamarillo pomidorem, jednak mają inną konsystencję i smak. W naszych warunkach uprawa tej rośliny jest możliwa tylko w pojemnikach, które muszą zimować w ciepłym pomieszczeniu.

Oliwka europejska jest zimozielonym drzewem, które dla cennych owoców zaczęto uprawiać już kilka tysięcy lat temu. Drzewo oliwne jest symbolem słonecznego Południa; uprawiane w doniczce wnosi na taras śródziemnomorski nastrój. Oliwka nie jest niestety odporna na mróz i w naszych warunkach trzeba jej zapewnić zimowanie w ciepłym pomieszczeniu.

Wiesiołek dwuletni trafił do Europy z Ameryki Północnej na początku XVII wieku jako roślina ozdobna. Tak bardzo zadomowił się na naszym kontynencie, że wiele osób uważa go za gatunek rodzimy. Botaniczna nazwa rodzajowa pochodzi od greckich słów "oino" (wino) i "ther" (zwierzę), jako że według dawnych wierzeń wiesiołek zwilżony winem miał zapewniać szczęście podczas polowania.

Szczaw zwyczajny jest rodzimą byliną o raczej rzadko spotykanym rozwoju dwupiennym. To oznacza, że kwiaty żeńskie i męskie rozwijają się oddzielnie na dwóch roślinach. Zawierające kwas szczawiowy liście są jadalne i używane do zup, sosów i sałatek.

Bogate w witaminy i cenione od tysiącleci w azjatyckiej medycynie owoce kolcowoju chińskiego zyskały sławę jako superfood. Handlowa nazwa "jagody goji" pochodzi od chińskiego "gouqi". Krzew jest odporny na mróz i z powodzeniem może być uprawiany w naszych ogrodach również w celach dekoracyjnych.

Rzodkiew czarna, podobnie jak biała i rzodkiewka, jest odmianą rzodkwi zwyczajnej. W porównaniu ze swoimi kuzynkami smakuje bardziej ostro i aromatycznie. Ze względu na wysoką zwartość witamin i innych cennych składników, jest przydatna nie tylko w kuchni, ale też w medycynie. Chociaż korzeń ma czarną skórkę, to miąższ rzodkwi pozostaje biały.

Kamasja jadalna jest bardzo dekoracyjną, chociaż rzadko spotykaną w naszych ogrodach byliną. Jej cebule były ważnym pokarmem Indian zamieszkujących północno-zachodnie obszary Ameryki Północnej. Nazwa gatunkowa quamash pochodzi z języka narodu Nez Perce i oznacza właśnie "jadalną cebulę".

Ziemniaki 'Bellarosa' są wczesną odmianą o bardzo dobrym smaku. Bulwy mają czerwonoróżową skórkę i przypominają nieco bataty. Jasnożółty miąższ nie ciemnieje w stanie surowym ani po ugotowaniu. Odmiana może być uprawiana na terenie całego kraju.

Akebia pięciolistkowa jest dalekowschodnim pnączem, wieloletnim i szybko rosnącym. W cieplejszych regionach może być zimozielona. Doskonale nadaje się do obsadzania altan ogrodowych, pergol i rozmaitych podpór. Jadalne owoce akebii w naszych warunkach raczej nie dojrzeją.

Fasolnik chiński jest egzotycznym warzywem strączkowym o kilkumetrowych pędach i bardzo długich strąkach. Jest uprawiany dla niedojrzałych strąków, podobnie jak popularna fasola szparagowa. Owoce fasolnika chińskiego są pozbawione włókien i bardzo smaczne. Za pewną wadę można uznać wysokie oczekiwania rośliny w stosunku do temperatury oraz nasłonecznienia.

Burak ćwikłowy, podobnie jak burak cukrowy, nie jest gatunkiem botanicznym rośliny, ale nazwą zbiorczą odmian hodowlanych podgatunku buraka zwyczajnego. W przypadku roślin użytkowych znanych od tysiącleci wyhodowane odmiany znacznie różnią się od form botanicznych, nabierając coraz więcej cech przydatnych do celów spożywczych i leczniczych.

Macierzanka cytrynowa jest śródziemnomorskim ziołem, które służy jako przyprawa do wielu potraw mięsnych i rybnych, a także nadaje oryginalną nutę napojom. Nie jest gatunkiem botanicznym, ale mieszańcem macierzanki zwyczajnej (Thymus pulegioides) i macierzanki tymianku (Thymus vulgaris). Uprawiany w odmianach o rozmaicie zabarwionych liściach. W ogrodzie może służyć z powodzeniem również jako roślina ozdobna.

Liście i wierzchołki młodych pędów portulaki pospolitej mają orzechowo-kwaskowy smak, zawierają dużo witamin i zdrowych kwasów tłuszczowych. Jest interesującym dodatkiem do sałatek, twarogu i innych potraw. O właściwościach leczniczych portulaki pospolitej wspomina już słynna Hildegarda z Bingen, jedenastowieczna frankońska uzdrowicielka.

Czarna malina jest blisko spokrewniona z maliną właściwą oraz maliną omszoną. Różni się od nich czarnym kolorem owoców i bardziej kolczastymi łodygami. Owoce czarnej maliny przypominają wyglądem jeżyny, ale mają oryginalny smak, nieporównywalny z czerwonymi malinami i jeżynami. Rzadko uprawiany w Polsce krzew owocowy zasługuje na większą uwagę.

Figowiec pospolity zalicza się do najstarszych roślin uprawianych przez człowieka. Jest ceniony ze względu na jadalne, słodkie owoce. Zapylanie kwiatów dzikich figowców ma dosyć skomplikowany mechanizm. W naszych warunkach drzewa figowe są przede wszystkim efektownymi roślinami doniczkowymi.

Rozchodnik kaukaski jest sukulentową byliną sprowadzoną przez ogrodników w XIX wieku do Europy. Doskonale znosi nasze warunki klimatyczne i czasem występuje nawet w naturalnym środowisku jako zbieg z ogrodu. Rozwija płożące i ukorzeniające się pędy płonne oraz wzniesione pędy kwiatowe. Efektowne podbaldachy kwiatów wabią na rabaty roje pszczół.

Przypadkowe spotkanie w Holandii na początku XVIII wieku dwóch poziomek - chilijskiej (Fragaria chiloensis) i wirginijskiej (Fragaria virginiana) - stało się początkiem nowej hybrydy nazywanej krótko truskawką. Poziomki znane były już od starożytności, ale powiększenie ich smacznych i aromatycznych owoców stało się możliwe dopiero po odkryciu nowych gatunków w Nowym Świecie. Dzisiaj mamy do dyspozycji ponad 1000 odmian truskawek, a wśród nich bardzo cenioną 'Rumbę'.