Rośliny jadalne

Aktinidia ostrolistna jest pnączem z Dalekiego Wschodu. Zarówno ten gatunek, jak i kilka innych z rodzaju aktinidia, znane są szeroko ze względu na smaczne owoce o nazwie kiwi. Uprawiane na dużą skalę w Nowej Zelandii, trafiły w 1959 roku do handlu pod nazwą "kiwifruit", która przyjęła się na całym świecie. Owoce aktinidii ostrolistnej, ze względu na niewielkie rozmiary, są nazywane "mini kiwi".

Anyż znany jest od starożytności jako roślina lecznicza i przyprawowa. Do Europy Zachodniej dotarł razem z Rzymianami, a potem rozprzestrzenił się w ogrodach przyklasztornych. Pochodzenie nazwy jest dosyć zawiłe i wywodzi się prawdopodobnie od łacińskiego anisum, z greckiego anison albo anethon, spokrewnionego z greckim anemos = "zapach", jako że cała roślina jest mocno aromatyczna.

Odmiana borówki wysokiej 'Bluejay' już od ponad pół wieku cieszy się wielką popularnością ze względu na smaczne i aromatyczne owoce oraz dużą plenność i odporność na mróz. Po zbiorze owoców pod koniec lata borówka 'Bluejay' zmienia zieleń liści na kolor ciemnoczerwony. Przebarwione pięknie krzewy stanowią efektowną ozdobę jesiennego ogrodu.

Aktinidia pstrolistna jest egzotycznym pnączem, bliską krewniaczką aktinidii smakowitej (Actinidia deliciosa), której owoce zrobiły furorę jako kiwi. Oprócz jadalnych i smacznych, chociaż niewielkich owoców, ozdobę tej rośliny stanowią przebarwiające się wiosną liście. Najbardziej efektownie wyglądają zielono-biało-różowe liście dobrze oświetlonych egzemplarzy męskich (roślina dwupienna).

Mącznica lekarska jest zimozieloną krzewinką rodzimego pochodzenia, która tworzy niskie, przyziemne dywany. Ozdobę stanowią ciemnozielone, skórzaste liście, dzbaneczkowate, białe kwiaty oraz czerwone, połyskujące jagody, które utrzymują się do wczesnej zimy. Owoce mącznicy są chętnie zjadane przez różne zwierzęta, również przez niedźwiedzie, i stąd bierze się grecko-łacińska etymologia nazwy Arctostaphylos uva-ursi (arctos i ursus to właśnie niedźwiedź, a słowa staphyle i uva oznaczają grona).

Mieszaniec kwaśnej mandarynki (Citrus reticulata) z kumkwatem japońskim (Fortunella japonica), nazywany kalamondyną albo kwaśną pomarańczą, powstał w Chinach prawdopodobnie jako naturalna hybryda. To miniaturowe drzewko cytrusowe można uprawiać w mieszkaniu, gdzie przez cały rok cieszy oko subtelnymi kwiatami i pięknymi, pomarańczowymi owocami. Owoce są jadalne i chociaż niezbyt smaczne, możne jeść je razem ze słodką skórką.

Pochodząca z górskich regionów tropikalnej Ameryki Południowej miechunka peruwiańska, w naszych warunkach jest uprawiana jako roślina jednoroczna. Owoce tej rośliny są jadalne, mają oryginalny słodkawo-kwaskowaty smak, można jeść je na surowo, robić przetwory albo suszyć - i wtedy przypominają rodzynki. Nazwa rodzajowa Physalis pochodzi od greckiego physa = "bąbel, bańka" i nawiązuje do zrośniętych działek kielicha otaczających jagodę.

Koper ogrodowy był uprawiany jako roślina lecznicza i przyprawowa już w starożytnym Egipcie przed ponad 5000 lat. W ciągu wieków przemieszczał się ze wschodnich regionów Morza Śródziemnego w kierunku Atlantyku. Do Europy Środkowej i Północnej trafił prawdopodobnie z mnichami do klasztornych ogrodów. Jest łatwą w uprawie rośliną jednoroczną.

Chrzan pospolity jest uprawianą w Europie od wielu wieków rośliną leczniczą i przyprawową. Korzeń chrzanu ma zastosowanie wewnętrzne i zewnętrzne w leczeniu wielu chorób. Ostry, charakterystyczny smak chrzanu stanowi cenny dodatek do rozmaitych potraw, sosów i sałatek. Uprawa chrzanu pospolitego w ogrodzie opłaca się, ponieważ tylko świeżo wykopany korzeń zawiera całe bogactwo smaku i aromatu.

Tatarak zwyczajny jest rośliną użytkową, stosowaną od bardzo dawna do celów leczniczych i spożywczych przez amerykańskich Indian, Hindusów, Chińczyków i Europejczyków. W ogrodach tatarak jest ceniony jako roślina dekoracyjna sadzona na brzegach oczek wodnych i innych akwenów. Do Europy roślina trafiła prawdopodobnie wraz z najazdami Tatarów, co ma związek z nazwą.

Odmiana 'Duke' jest jedną z najlepszych odmian borówki wysokiej, nazywanej ze względu na pochodzenie borówką amerykańską. Jej zaletą są nie tylko smaczne i duże owoce, ale również dekoracyjny wygląd. Ciemnozielone liście zmieniają jesienią kolor na odcienie czerwieni, purpury i pomarańczu; w maju rozwijają się kremowe beczułki kwiatów, a w lipcu dojrzewają luźne grona ciemnoniebieskich, ale pokrytych jasnym nalotem owoców.

Czosnek pospolity należy do najstarszych roślin uprawnych. W Azji Centralnej znany był już przed 5000 lat, skąd przez Bliski Wschód dotarł również do Europy. Czosnek pospolity był i jest nadal bardzo popularną rośliną przyprawową i leczniczą. Jak każda roślina uprawna, czosnek również posiada liczne odmiany hodowlane.

Rosnąca dziko również w Polsce jabłoń leśna samoczynnie utworzyła przed wiekami krzyżówkę z jabłonią niską (Malus pumila), dając początek jabłoni domowej uprawianej obecnie na świecie w tysiącach kultywarów. Wprawdzie małe owoce jabłoni dzikiej są kwaśne i twarde, i nie specjalnie nadają się do spożycia, jednak drzewo jest bardzo dekoracyjne i warto posadzić je w ogrodzie.

Krwiściąg mniejszy wraz ze swoim większym krewniakiem krwiściągiem lekarskim należą do rodzimych ziół, używanych w lecznictwie i w kuchni. Podczas gdy większy brat preferuje wilgotne łąki na terenach zalewowych, krwiściąg mniejszy woli wyraźnie suchsze i bardziej zasadowe stanowiska. Posiada ozdobne liście i kwiaty, a młode liście o smaku ogórka nadają się jako dodatek do zup i sałatek.

Pietruszka zwyczajna należy do roślin, bez których trudno dzisiaj obejść się w kuchni. Do nas dotarła 400 lat temu prawdopodobnie z Europy Południowej. Jest nie tylko popularnym warzywem, ale również cenną rośliną leczniczą. Pietruszkę zwyczajną spotyka się w ogrodach w różnych odmianach hodowlanych.

Tygrysówka pawia jest meksykańską byliną z podobnymi do cebuli bulwami. Duże, szeroko otwarte, o egzotycznym wyglądzie kwiaty składają się z sześciu listków: trzech szerokich i trzech wąskich i małych, kontrastowo zabarwionych. Nazwa rodzajowa jest czasem myląca, ponieważ wiele gatunków tygrysówki posiada kwiaty raczej cętkowane jak lampart, niż paskowane jak futro tygrysa.

Dziewanna wielkokwiatowa rozwija w pierwszym roku rozetę liści, a w drugim imponującej wielkości kwiatostan dochodzący do 2 m wysokości. Duże, żółte kwiaty rozwijają się stopniowo od dołu łodygi do góry, tworząc ozdobę ogrodu od lipca do września. Cała roślina jest pokryta gęstym, żółtawym kutnerem, który chroni przed promieniowaniem słońca i nadmiernym parowaniem wody.

Kolokazja jadalna, znana jako taro, jest byliną uprawianą od tysięcy lat ze względu na bulwiaste kłącza, stanowiące ważne źródło pożywienia w tropikalnej Azji. Kolokazja należy do rodziny obrazkowatych, jednak jadalne są zarówno jej bulwy, jak i młode liście i kwiaty. W naszych warunkach może być uprawiana jako roślina doniczkowa albo ogrodowa z zimowaniem w pomieszczeniu.

Szczaw polny jest dwupienną byliną, powszechnie spotykaną w naszym kraju na kwaśnych pastwiskach i ugorach. w dawnych czasach wykorzystywano szczaw jako bogate w witaminę C warzywo i roślinę leczniczą. Dzisiaj wiadomo, że duża zawartość kwasu szczawiowego w liściach rośliny może być szkodliwa dla zdrowia. Niewielka ilość szczawiu może być jednak przyjemnie kwaśnym i lekko ostrym dodatkiem do sosów i sałatek.

Dynia zwyczajna jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Obecnie w uprawie znajduje się wiele odmian różniących się kształtem owoców i sposobem ich użytkowania. Dynia jest rośliną jednopienną, ale o kwiatach zróżnicowanych na męskie i żeńskie. Ze względu na duże, dekoracyjne liście, dynia zwyczajna może pełnić w ogrodzie rolę rośliny okrywowej.

Czereśnia 'Vega' jest popularną i lubianą odmianą kanadyjskiego pochodzenia. Dosyć duże owoce są bardzo smaczne i soczyste, mają kolor żółty z pomarańczowoczerwonym rumieńcem. Doskonale nadają się do bezpośredniego spożycia i na przetwory.

Malina 'Polka' jest wyhodowaną w Polsce odmianą maliny właściwej o smacznych owocach pojawiających się zarówno na pędach dwuletnich, jak i tegorocznych. Owoce są duże, stożkowate, czerwone, z połyskiem, słodkie. Nadają się do spożycia na bieżąco oraz na przetwory.